GELENEKSEL KAHRAMAN KALIBI BAĞLAMINDA İKİ KARDEŞ KAHRAMANLI TÜRK DESTANLARI ÜZERİNE DEĞERLENDİRME

Destan metinlerini çeşitli yönleriyle tahlil ederek onların yaratıldığı toplumun yaşam tarzları ve dünya görüşlerine dair tespitlerde bulunulmak mümkündür. Nitekim buna bağlı olarak gerek Batı gerekse Türk destanlarını tahlil etmek için geçmişten günümüze pek çok yöntem denenmiş ve ulaşılan sonuçlar üzerinden destanın ait olduğu halka dair çıkarımlarda bulunulmuştur. Destan araştırmalarında dikkati kahramana vermek ve onun biyografisi üzerinden çıkarımlarda bulunmak araştırmalarda en çok izlenen yol olagelmiştir. Bu sayede özellikle destan metinlerine odaklanan ilk çalışmalarda çeşitli benzerliklerin varlığı tespit edilmiş ve böylece farklı araştırmacıların kahraman kalıpları ortaya konmuştur. Bu kalıplardan faydalanarak Türk dünyası destanları da pek çok çalışmada incelenmiştir. Bu çalışmalarda varılan ortak sonuç bazı kültürel farklılıkları olmakla birlikte dünya destanlarında ortak bir kahraman kalıbının mevcudiyeti olmuştur. Bu kültürel farklılıkları belirlemek için Türk dünyası destanları özelinde çalışmalar gerçekleştirilmiş ve Türk destanlarındaki kahramanlık kalıbı ortaya konulmuştur. Destan kahramanı hakkında yapılan bu çalışmalarda genellikle tek başkahramanı olan destanlara odaklanılmış, birden fazla başkahramanı olan destanlar (kardeş kahramanlı destanlar) hakkında çok fazla çalışma ortaya konmamıştır. Bu çalışmada birden fazla kahramana sahip Türk dünyası destanlarından “Er Soltonoy, Erali Şirali ve Er Samır” destanları örneklem olarak seçilmiş ve bu destanlar merkezî kahraman kalıbı bağlamında karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kardeş kahramanlı destanlar, kahraman kalıpları, geleneksel kahraman.

PDF

___

AKMATALİYEV, A. vd. (2010). Kırgız Destanları 9 Er Soltonoy. Ankara: TDK Yayınları.
AKTAŞ, E. (2014). “Lord Raglan’ın Kahraman Kalıbı ve Alp Han Orba”. Siberian Studies, 2(4), 13- 30.
ARSLAN, M. (2005). “Türk Destanlarında Evren Tasarımı”. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. İzmir. s. 65-75,
CELİLOVA, A. (2019). “Avcılık İnanç ve Ritüellerine Bakış”. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 8, 62-86.
ÇERİBAŞ, M. (2011). Kırgız Türklerinin destancılık geleneği ve Er Soltonoy destanı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
ÇETİN, İ. (1998). “Türk Destan Kahramanları ve Köroğlu”. Milli Folklor, 39, 46-52.
ÇOBANOĞLU, Ö. (1996). “Lord Raglan’ın Batı Halk Kahramanı Kalıbı Açısından Oğuz Kağan ve Er Töştük Destan Kahramanlarına Bir Bakış”. Prof. Dr. Umay Günay Armağanı (ss. 202- 209). Ankara: Feryal Matbaacılık.
ÇOBANOĞLU, Ö. (2011). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları. DİLEK, İ. (2002). Altay Destanları I: Ankara TDK Yay.
DUYMAZ, A. (1999). “Dede Korkut Kitabı’nda Alplığa Geçiş ve Topluma Katılma Törenleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1, 39-50.
DUMAN, M. (2019). Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler -Mit, Destan, Halk Hikâyesi-. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
DUMAN, M. (2022). Eril Kültür: Destan ve Hegemonik Erkeklik. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. EKİCİ, M. (2018). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık. ERGİN, M. (2014). Dede Korkut Kitabı I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
FEDAKÂR, S. (2004). “Alpamış Destanı ve Dede Korkut Kitabı’nda Kahramanların Ortaya Çıkışı”. Milli Folklor 61, 134-141.
FEDAKÂR, S. (2009). Özbek Destanları 1 Erali ve Şirali, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İBRAYEV, Ş. (1998). Destanın Yapısı (Çev. A. A. Çınar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
HATTO, A. T. (1977). The Memorial Feast for Kökötöy-Khan (Kökötöydün Aşı): A Kirghiz Epic Poem. Oxford: Oxford University Press.
HATTO, A. T., & Hainsworth, J. B. (1980-89). Traditions of Heroic and Epic Poetry I-II. London: The Modern Humanities Research Association.
KALENDEROĞLU, İ. (2006). “Nogay Destanları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 21 97-117. KAPLAN, M. (2006) “Oğuz Kağan –Oğuz Han Destanı”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları, Yay. Haz: Saim Sakaoğlu, Ali Duymaz, İstanbul Ötüken Yayınları.
KARA DÜZGÜN, Ü. (2012). “Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipinin Tipolojisi”. Folklor/ Edebiyat, 69, 9-46.
KARA DÜZGÜN, Ü. (2014). Türk Destan Kahramanı ve Başkurt Destanlarının Tipolojisi. Konya: Kömen Yay.
OĞUZ, M. Ö. (1998). “Lord Raglan’ın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve Boğaç Han”. Millî Folklor, 40, 2-6.
OĞUZ, M. Ö. (1999). “Lord Raglan’ın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve Basat”. Millî Folklor, 41, 2- 8.
ÖLÇER ÖZÜNEL, E. (2010). Türk Anlatı Geleneğinde Kahraman, Mitoloji ve İktidar İlişkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
RAGLAN, L. (2003). The Hero: A Study in Tradition, Myth, and Drama. Mineola, NY: Dover Publications. REİCHL, K. (2011). Türk Boylarının Destanları (Çev. M. Ekici). Ankara: TDK Yay.
UĞURCAN, Z. (2016). Altay Destanları Üzerine Bir İnceleme -Yaratılış, Yaşam, Öte Dünya- (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi: İstanbul.
ULUIŞIK, Y. P. (2015). Türk Destanlarında Yer Altı Dünyası (Sibirya Sahası). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi: Ankara.
YALÇINKAYA, F. (2015). “Geleneği Geleceği Taşıyan Oğullar: Dede Korkut Kitabı’nda Baba-Oğul İlişkisi”. Milli Folklor, 27(107).
YILDIRIM, N. (2011). “Türk Halklarının Yaratılarında Üç Dünya”. Turkısh Studies, 3, 1951-1965.
YILDIZ, N. (1995) “Oğuz Destanı’na, Manas Destanı’na ve Dede Korkud Hikâyelerine Yansıyan Kahraman Kültür Tipindeki Ortaklıklar”, Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni, Ankara.
YILDIZ, N. (2009). “Türk Destanlarında “Çocuksuzluk”. Milli Folklor, 21(82).