Üsküp Sancağı’nda Tahmîs-i Âşar Usulü (R.1321/M.1905-1906)

XIX yüzyılın sonu ile XX yüzyılın başları, Osmanlı Devleti’nde ıslahatların devam ettiği bir dönemdir. Vilâyât-ı Selâse’de de yapılan ıslahatlara, Tahmis-i Âşar Usulü adı verilen vergi tahsil usulü dâhil edilmiştir. Bu çalışmada, Vilâyât-ı Selâse’den biri olan Kosova vilayetinin merkez kazası Üsküp’te, R.1321/M.1905-06 tarihinde adı geçen usul ve uygulanışı incelenmiştir.Çalışmada öncelikle Osmanlı Arşivi (BOA) belgelerinden istifade edilmiştir. Bunun yanında Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesinde, tahmis-i âşar usulü ve uygulanışı hakkında görüşmelere ulaşılmıştır. Başvekâlet Devlet Matbaası tarafından basılan Düstur da önemli bilgiler içermektedir. Ayrıca tetkik eserlerden yararlanılmıştır.Taranan ve elde edilen bilgi ve belgelerden, çalışmanın amacı olan tahmis usulünün Üsküp özelinde uygulaması araştırılmıştır. Araştırmada, araziden alınan bir vergi türü olan mahsul öşrünün, R.1321/M.1905-06 tarihinde bu usul ile tahsil edilmesi incelenmiştir. Bu vergi tahsil türünde öşür bedeli, geçmiş beş yılın ziraatından alınan âşarın 1/5’ine göre hesaplanıp taksim edildiği gibi, beş yıllık tahmini öşür hesaplanıp yine beşe bölünerek her yıl eşit miktarda tahsil edilmiştir. Ayrıca, adı geçen usulün uygulanması ve yöredeki yansımaları üzerine bilgilere ulaşılmıştır. Böylece, Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyıl sonu ile XX. yüzyılın hemen başındaki bir vilayet merkezinin Sosyoekonomik tarihine dair önemli veriler ve ipuçlarına ulaşılmıştır. Üsküp’te uygulama Maliye Müfettişi Raşid Bey tarafından incelenmiş ve rapor haline getirilmiştir. Çalışma, adı geçen rapor ışığında hazırlanmıştır.

Tahmis-i Âşar Method in The Skopje Sancak (R.1321/M.1905-1906)

At the end of the XIX century and the beginning of the XX century is a period in which reforms continued in the Ottoman Empire The tax collection procedure called Tahmis-i Aşar Procedure was included in the reforms carried out in Vilayat-ı Selase. In this study, the procedure and its application mentioned in R.1321 / M.1905-06 in Skopje, the central district of Kosovo province, which is from Vilâyat-ı Selâse, has been tried to be examined. In the study, primarily Ottoman Archive (BOA) documents were used. In addition, negotiations were reached on the Tahmis-i âşar method and its implementation in the Meclis-i Mebusan Zabıt Ceride. The Order, published by the Government Printing House, also contains important information. Moreover, research works were used. From the scanned and obtained information and documents, the application of the estimation method, which is the aim of the study, in Skopje was investigated. In the study, the collection of the crop oest, which is a tax type collected from the land, on R.1321 / M.1905-06 was investigated. In this type of tax collection, the tuition fee is calculated and divided according to the 1/5 of the income taken from the agriculture of the past five years, and the five-year estimate is calculated and divided by five, and is collected in equal amounts every year. In addition, information was obtained on the implementation of the aforementioned procedure and its reflections in the region. Thus, the Ottoman Empire's XIX. with the end of the century XX. Important data and clues about the socioeconomic history of a provincial center at the beginning of the century have been obtained. The practice in Skopje was examined and reported by the Finance Inspector Raşid Bey. This study was discussed in the light of the aforementioned report.

PDF

___

Alkan, M. (2015). Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli Umûmî Müfettişliği (1902-1908), CBU Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 242-255.
Aydın, M. (1994). Doksanüç harbi, DİA, C.9, TDV, 498-499.
Bâbıâlî Evrak Odası (BEO): 1330/99718; 2541/190537; 3095/232095; 3128/234568.
Başvekâlet Devlet Matbaası, (1943). Düstur, Birinci Tertib, C.8, Başvekâlet Devlet Matbaası.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları (2007). Osmanlı arşiv belgelerinde Kosova vilayeti, (yay. haz. H.Yıldırım Ağanoğlu vd.), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
Balcı, R. (2012). Kosova Islahatı (1896-1905): Rumeli Vilayet-i şahanesine mahsus Mevadd-ı Islahiyye Layihası’nın Kosova’da uygulanması, Türkiyat Mecmuası, 22(2), 1-37.
Coşar, N. (1996). Aşar vergisinin kaldırılma nedenleri, Toplumsal Tarih, 7, 21-29.
Gencer, İ. (1992). Berlin antlaşması, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5, 516-517.
Hacısalihoğlu, M. (2013). Yunanistan, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 43, 586-595.
İnalcık, H. (2008). Rumeli, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 35, 232-235.
İrâde Meclis-i Vâlâ (İ.MVL): 185/5609.
İrâde Maliye (İ.ML): 18/61.
Küçük, C. (1988). II. Abdülhamid, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1, 216-224.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), Devre 1, C.2, İçtima senesi 1, Otuzaltıncı İnikad, 16.11.1324 Pazartesi.
Öz, M. (2010). Tahrir, DİA, TDV, 39, 425-429.
Özbek, N. (2015). İmparatorluğun bedeli: Osmanlı’da vergi, siyaset ve toplumsal adalet (1839-1908), Boğaziçi Üniversitesi.
Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Odası (Kalemi) Belgeleri (BOA, A.}MKT.MHM.): 677/5.
Sadâret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Belgeleri (BOA, A.}MKT.UM): 462/77.
Sezen, T. (2017). Osmanlı yer adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Dahiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât ve Islahat Komisyonu, Islâhât (BOA, DH.TMIK.S): 11/99; 18/15. Rumeli Müfettişliği Manastır Evrakı (TFR.I.MN): 43/4206.
Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı (BOA, TFR.I.KV): 116/11550; 115/11430; 118/11753; 119/11857; 124/12304; 128/12748; 94/9371; 97/9672; 99/9874.
Rumeli Müfettişliği Müteferrik Evrak (TFR.I.M): 1/27; 7/663
Rumeli Müfettişliği Makamat Evrakı (TFR.I.MKM): 14/1326.
Rumeli Müfettişliği Umum Evrakı (TFR.I..UM): 30/2912; 8/750.
Yıldız Sadaret Resmi Evrakı (Y.A.RES): 80/59.
Uluyol, O. (2019). 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde bankacılığın gelişimi, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16, 19-40. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/614885
Yarcı, G. (1996). Türk arşiv belgelerine göre Osmanlı diplomasisinde Makedonya meselesi (1876-1912), [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Marmara Üniversitesi.
Zorba, H. A. (2018). 1833 tarihli nüfus defterine göre Üsküp Kazası’nın demografik yapısı. Mediterranean Journal of Humanities, VIII/1, 23-40. doi: 10.13114/MJH.2018.380