16. Yüzyıl’da Osmanlı Devleti’nin Çerkesya ile İlişkileri ve Osmanlı-Çerkes Sınırı / The Relations between the Ottoman State and Circassia in the 16th Century and the Ottoman-Circassian Border

Kuzeybatı Kafkasya’nın Azak ve Karadeniz kıyıları ile bu kıyılara yakın step ve dağlık bölge Çerkesya olarak adlandırılmıştır. Çerkesya sahillerinde tarih boyunca Yunanlılar, Bizanslılar ve Cenevizliler koloniler kurmuş, bölgenin kaynaklarını Akdeniz pazarına aktarmışlardır. Kırım Hanlığı’nı idaresi altına alan Osmanlı Devleti, Karadeniz’in kuzeyindeki Çerkes kıyılarını da ele geçirerek buralarda kurulmuş Ceneviz kolonilerini kontrol altına almıştır. Fiili hâkimiyetini bu alanla sınırlı tutan Osmanlı Devleti, 16. Yüzyıl’da ihtiyaç duyduğu kölelerin büyük kısmını Kırım Hanlığı vasıtasıyla Çerkesya’ya düzenlediği köle akınlarıyla sağlamıştır. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin Çerkesya’daki fiili hâkimiyet alanı Taman ve çevresiyle sınırlı kalsa da, tüm Çerkes topraklarına hâkim olduğu iddiasında bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Çerkes, Osmanlı, Kırım, sınır, köle ticareti

The Relations between the Ottoman State and Circassia in the 16th Century and the Ottoman-Circassian Border

The Azov and Black Sea shores of the Northwest Caucasus, where the Circassians live, and the steppes and mountainous region close to these shores is called Circassia. Throughout history, Greeks, Byzantines and Genoese have formed colonies on the shores of Circassia and transferred the region's resources to the Mediterranean market. The Ottoman Empire took under its rule the Crimean Khanare, seized the shores of Circassia in the north of the Black Sea and also took the Genoese colonies established here under control. Effectively limiting her sovereignty to this area, in the 16th century, the Ottoman Empire provided most of the slaves it needed through the Crimean Khanate through its slave raids to Circassia. In the second half of the century, the Ottoman Empire adopted the understanding that they dominate all of Circassia despite the fact that their actual sovereignty in Circassia did not change but remained limited to Taman and its surrounding.

Keywords:

Circassian, Ottoman, Crimean, border, slave trade,

PDF

___

Divan- Hümayun Mühimme Defterleri
BOA, A. DVNSMHM.d 16-3
BOA, A. DVNSMHM.d 10-83
BOA, A. DVNSMHM.d 23-255
BOA, A. DVNSMHM.d 24-422
BOA, A. DVNSMHM.d 5-495
BOA, A. DVNSMHM.d 71-100
BOA, A. DVNSMHM.d 32-318
BOA, A. DVNSMHM.d 32-313
BOA, A. DVNSMHM.d 43-480
BOA, A. DVNSMHM.d 43- 506
DAGM 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/ 1565–1566) Özet-Transkripsiyon ve İndeks, Ankara, 1994.
DAGM 6 Numaralı Mühimme Defteri I (972/ 1564-1565) Özet-Transkripsiyon ve İndeks I, Ankara, 1995.
Abdülgaffar, Kırımi. Umdettüttevarih, İstanbul (hicri) 1343, s.103.
Acıpınar, Mikail. Osmanlı İmparatorluğu ve Floransa, Ankara 2016.
Bala, Mirza. “Çerkesler” İslam Ansiklopedisi, Eskişehir 2011.
Berkok, İsmail. Tarihte Kafkasya, İstanbul 1958.
Bilge, Sadık Müfit. Osmanlı Çağında Kafkasya 1454-1829, İstanbul 2012.
Blaramberg ,Yohann F. Kafkasya, Tarihi, Topoğrafik, İstatistik, Etnografik ve Askeri Tasviri, Ankara 2017.
Canbek, Ahmet. Kafkasya’nın Ticaret Tarihi – Eski Çağlardan XVII. yüzyıla Kadar- Ankara 1978.
Esadze, Semen. Çerkesya’nın Ruslar Tarafından İşgali, Ankara 1999.
Evliya Çelebi. Seyahatnamesi:7. Kitap, İstanbul 2011, s. 594-595.
Fedakar, Cengiz. Kafkasya’da İmparatorluklar Savaşı, İstanbul 2014.
Gökbilgin Özalp, 1532- 1577 Yılları Arasında Kırım Hanlığı’nın Siyasi Durumu, Ankara 1973.
Güneş, Mehmet. Evliya Çelebi ve Haşim Efendi’nin Çerkezistan Notları, İstanbul 1969.
Hezarfen Hüseyin Efendi. Telhîsü’l Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, Ankara 1998.
İnalcık, Halil. “Han ve Kabile Aristokrasisi: I. Sahib Giray Döneminde (1532- 1551) Kırım Hanlığı” Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441- 1700, İstanbul 2017.
İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I. , İstanbul 2009.
İnteriano, Georgio. Çerkesya Seyehatnamesi, Bursa 2017.
Kanpolat, Hasan., Taymaz, Erol. “Kafkas-Osmanlı İlişkileri ve Köle Ticareti”, Tarih ve Toplum, Temmuz 1990.
Kasaba, Reşat. Bir Konargöçer İmparatorluk, Osmanlıda Göçebeler, Göçmenler ve Sığınmacılar, İstanbul 2012.
Kefeli İbrahim Efendi. Tarih-i Tatar Han ve Dağıstan ve Moskov ve Deşti Kıpçak Ülkelerinindir, Eskişehir 2005.
Kelimet, Karden. Kabardey Prenslerinin Tarihi, Nalçik 1997.
Khodarkovsky, Michael. “ Hıristiyanlık, Aydınlanma ve Kolonyalizm: Rusya, Kuzey Kafkasya’da, 1550-1800,” Kafkasya Çalışmaları - Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 4, Mart 2017, s. 101-140.
Kırzıoğlu, Fahretttin. Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451- 1590), Ankara 1993.
Kurat, Akdes Nimet. Altınordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler, Ankara 1940.
Kurat, Akdes Nimet. Türkiye Ve İdil Boyu, Ankara 2011.
Magocsı, Paul Robert. Şu Mübarek Topraklar Kırım ve Kırım Tatarları, İstanbul 2017.
Mevlana Mehmed Neşri. Cihânnüma, İstanbul 2008.
Osmanlı Belgelerinde Kırım Hanlığı, (haz. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü), İstanbul, 2013.
Ötemiş Hacı. Çengiz-Nâme, Ankara 2009.
Öztürk, Yücel. Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe 1475- 1600, Ankara 2000.
Polovinkina, Tamara V.. Çerkesya Gönül Yaram, Ankara 2007.
Remmal Hoca. Tarih-i Sahib Giray Han, Ankara 1973.
Rus Elçi Raporlarında Astarhan Seferi, (Haz. İlyas Kamalov) Ankara 2011, s.61.
Ruysbroeckli Willem. Mengi Han’ın Saray’ına Yolculuk 1253-1255, İstanbul 2010.
Sahillioğlu, Halil. “Onbeşinci Yüzyılın Sonu İle Onaltıncı Yüzyılın Başında Bursa’da Kölelerin Sosyal Ve Ekonomik Hayattaki Yeri ” ODTÜ Geliştirme Dergisi.
Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E- 12321 Numaralı Mühimme Defteri, (Haz: Halil Sahillioğlu) İstanbul 2002.
Ürekli, Muzaffer. Kırım Hanlığının Kuruluşu Ve Osmanlı Hâkimiyetinde Yükselişi (1441- 1569), Ankara 1989.
Yakubovskiy, A.Yu.. Altınordu ve Çöküşü, Ankara 2000.