Erdoğan SEZGİN, NURİNİSA ESENBUĞA, SİNAN KOPUZLU, ÖMER CEVDET BİLGİN, Sadrettin YÜKSEL

Determination of growth traits and heritabilities of growth characteristics of hemşin sheep reared in Artvin

Bu araştırma ile 2006-2010 yılları arasında Artvin ilinde yetiştirilen Hemşin koyun ırkının halk elinde ıslahı amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Hemşin kuzularının çeşitli dönemlerde canlı ağırlık ve günlük canlı ağırlık artışları gibi özellikleri incelenmiştir. Büyüme özellikleri üzerine sürü tipi, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı, renk ve yıl gibi çevre faktörlerinin etkileri araştırılmıştır. Araştırmada, 6000 baş anaç ve 300 baş erkek materyalden doğan kuzuların mevcut şartlarda performans testine dayalı verim özellikleri tespit edilmiş ve seleksiyon işlemi uygulanmıştır. Elit, ara elit ve taban sürüler oluşturulmuştur. İncelenen özelliklere ait kalıtım dereceleri tespit edilmiş, 5. yılda kuzuların mera sonu günlük canlı ağırlık artışı için damızlık değeri hesaplanmıştır. Beş yıl süren araştırma sonunda, Hemşin koyunlarının büyüme ve gelişme özelliklerini ıslah etmek ve her baş kuzudan elde edilecek canlı ağırlık kazancını artırmak hedeflenmiştir. İncelenen dönemde büyüme özelliklerinden mera dönemi günlük canlı ağırlık artışı hariç üzerinde durulan bütün özelliklerde artış kaydedilmiştir. İncelenen özelliklerin kalıtım dereceleri sırasıyla 0.213±0.114, 0.385±0.119, 0.411±0.144, 0.402±0.136, 0.418±0.143 ve 0.420±0.066 olarak bulunmuştur. Sonuç olarak, bireysel performans testi ile Hemşin ırkının incelenen özellikler yönünden halk elinde ıslahının mümkün olabileceği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

kalıtsallık, kuzu, canlı ağırlık artışı, performans test etme, performans özellikleri, seleksiyon, Artvin, Türkiye, koyun, damızlık değeri, renk, çevresel faktörler, koyunlar, genetic ıslah, otlatma, büyüme, büyüme oranı

Artvin ilinde yetiştirilen hemşin koyun ırkının büyüme gelişme özellikleri ile büyüme gelişme özelliklerine ait kalıtım derecelerinin belirlenmesi

This research aimed to improve Hemşin sheep grown by local people in Artvin province between 2006 and 2010. Growth characteristics such as live weight and daily live weight gains of Hemşin lambs in the various periods were examined for this purpose. The effects of some environmental factors such as herd type, sex, birth type, age of dam, color and year on these factors were also examined. In the study, growth characteristics of lambs born from 6000 ewes and 300 dams were measured based on performance tests and a selection practice was performed. Elite, multiplyres elite and base herds were established. The heritabilities belonging to the properties in question were determined. The breeding value for daily live weight gains up to the end of grazing season in the fifth year was calculated. At the end of five years span of the research, to improve the growth characteristics of Hemşin sheep and to increase live weight gain to be obtained from each lamb were targeted. Except the daily live weight gain in the grazing period, all the other growth characteristics increased at the examined period. Heritabilities of the characteristics in the study is found as 0.213±0.114, 0.385±0.119, 0.411±0.144, 0.402±0.136, 0.418±0.143 ve 0.420±0.066, respectively. As a result, in terms of examined growth characteristics of Hemşin sheep measured by individual performance testing, it is determined that Hemşin sheep can be breed by local people to improve its growth traits.

Keywords:

heritability, lambs, liveweight gain, performance testing, performance traits, selection, Artvin, Turkey, sheep, breeding value, colour, environmental factors, ewes, genetic improvement, grazing, growth, growth rate,

___

1. Kaymakçı M, Taşkın T: Türkiye Koyunculuğunda Melezleme çalışmaları. Hayvansal Üretim Derg, 49 (2): 43-51, 2008.
2. Anonymous: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Halk Elinde Ülkesel Küçükbaş Hayvan Islah Projesi-1 2005-2010 Sonuç Raporu 1, 31-43, 2011.
3. Anonymous: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Araştırmaları Program Değerlendirme Toplantısı 2, 1-9, 2006.
4. TUİK: http://www.tuik.gov.tr/veribilgi. Accesed: 05.07.2010. 5. Anonymous: Artvin Provincial Directorate of Agriculture. Annual Data, (http://www.artvintarim.gov.tr/), 2010.
6. Anonymous: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Araştırmaları Program Değerlendirme Toplantısı ara raporu 1, 197-2001, 2009.
7. Baş S, Özsoy MK, Vanlı M: Koç katımı öncesi farklı sürülerde yemlemenin koyunlarda döl verimine, kuzularda büyüme ve yaşama gücüne etkileri. Tr Vet Hay Derg, 10 (3): 221-224, 1986.
8. Ulusan HOK, AR Aksoy: Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Çiftliğinde yetiştirilen Tuj ve Morkaraman koyunların verim performansları. 2. Büyüme ve beden ölçüleri. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 2 (2): 139-146, 1996.
9. Yaprak M, M. Macit M, H Emsen: İvesi ve Morkaraman koyunlarında hemoglobin (Hb) tipleri ile çeşitli verim özellikleri arasındaki ilişkiler. Atatürk Üniv Zir Fak Derg, 27 (3): 387-397. 1996.
10. Dayıoglu H, Aksakal V, Karaoğlu M, Macit M, Esenbuğa N: Yerli gen kaynaklarına dayalı olarak yetiştirilen saf ve melez kuzuların büyüme ve gelişme özellikleri. Uluslararası Hayvancılık Kongresi, İzmir, 21-24 Eylül, s. 743-747, 1999.
11. Macit M, Esenbuğa N, Karaoğlu M: Growth performance and carcass characteristics of Awassi, Morkaraman and Tushin lambs grazed on pasture and supported with concentrate. Small Ruminant Research, 44, 241-246, 2002.
12. Esenbuğa N, Dayıoğlu H: İvesi ve Morkaraman Kuzularının büyüme ve gelişme özelliklerine kimi çevre faktörlerinin etkileri. Turk J Vet Anim Sci, 26, 145-150, 2002.
13. Sandıkçıoglu M, Imeryüz F, Müftüoglu S, Öznacar K: OrtaAnadolu Bölgesindeki halk yetiştirmesi Akkaraman koyunlarının önemli yapağı özellikleri ve yapağıların kullanılabilme yeteneklerinin tesbiti. Lalahan Zootekni Araş Enst Derg, 8 (4): 104-125, 1968.
14. Düzgünes O, Pekel E: Orta Anadolu şartlarında çesitli Merinos x Akkaraman melezlerinin verimle ilgili özellikleri üzerinde mukayeseli araştırmalar. Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yayınları: 312, 1968.
15. Yıldız N, H Denk: Van Bölgesinde halk elinde yetiştirilen Akkaraman Koyunların çeşitli verim özelliklerinin araştırılması II. Kirli yapağı verimleri, lüle uzunlukları, beden ölçüleri, kuzuların doğum ağırlıkları ve yaşama güçleri. Fırat Univ Sağlık Bil Derg, 20 (1): 29-37, 2006.
16. Macit M, Yaprak M, Emsen H: Morkaraman tekiz-erkek kuzuların değişik şartlardaki besi performanslarının karsılaştırılması. Atatürk Üniv Ziraat Fak Derg, 27 (1): 213-225. 1996.
17. Esen F: Akkaraman, Sakız X Akkaraman Melez F1 Kuzularda Verim Özellikleri. Doktora Tezi, Fırat Üniv. Sağlık Bil. Enst., 1997.
18. Akçapınar H, Özbeyaz C, Ünal N, Avcı M: Kuzu eti üretimine uygun ana ve baba hatlarının geliştirilmesinde Akkaraman, Sakız ve Kıvırcık koyun ırklarından yararlanma imkanları I. Akkaraman koyunlarda dölverimi, Akkaraman, Sakız X Akkaraman F1 ve Kıvırcık X Akkaraman F1 kuzularda yaşama gücü ve büyüme. Türk Vet ve Hay Derg, 24, (1): 71-79, 2000.
19. Ünal N: Akkaraman ve Sakız x Akkaraman F1 kuzularda yaşama gücü, büyüme özellikleri ve bazı vücut ölçüleri. Turk J Vet Anim Sci, 26, 109-116, 2002.
20. Örkiz M, Kaya F, Çalta H: Kangal tipi akkaraman koyunlarının bazı önemli verim özellikleri. Lalahan Zootekni Arş Ens Derg, 24, 1- 4. 1984.
21. Altıoğlu A: Adana ili Tufanbeyli ilçesi köylerinde koyun yetiştiriciliğinin karakterizasyonu. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniv. Fen Bil. Enst., 2007.
22. Düzgüneş O, Eliçin A, Akman N: Hayvan Islahı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Yay. No: 1437, Ders Kitabı, 419, 53, 1996.
23. Akbaş Y: Hayvan Islahına Yönelik Verilerin Değerlendirilmesinde Son Gelişmeler. TYYAP Ege-Marmara Dilimi 2000 Yılı Bilgi Alış Veriş Toplantısı, 2000.
24. Esenbuga N, Dayıoğlu H: Biometrik özelliklerde minimum hata varyansı. Fen Bilimleri Derg, 2 (2): 31-43, 2001.
25. SAS: The SAS System. Version 8. Copyright (c) 1999 by SAS Institute Inc., Cary, NC, USA. 1999.
26. Harvey WR: Users Guide for LSMLMW PC-1 Version. Mixed Model Least- Squares and Maximum Likelihood Computer Program. Ohio State University, Columbus, USA. 1990.
27. Meyer K: Restricted Maximum Likelihood to estimate variance components for animal models with several random effects using a derivative-free algorithm. Genet Select Evol, 21, 317-340, 1989.
28. James JW: The theory behind breeding schemes. In, Tomes JL, Robertson DE (Eds): Sheep Breeding, Lightfoot Muresk and Perth, Butterworth Co. Ltd, pp. 205-213. Australia, 1979.
29. Roden JA: Review of the theory of open nucleus breeding systems. In, Animal Breeding Abstracts. 62 (3), 1994.