Özgül YILDIRIM GÜNEŞ, Gülferi AKIN ERTEK

ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA GİRESUN KAPUSEN KİLİSESİ’NİN İNŞA SÜRECİ VE MİMARİSİ

Osmanlı Devleti’nin yönetimi altındaki kentler, tarihi süreçte kozmopolit bir toplumsal yapıya sahip olmuştur. Osmanlı’nın XIX. yüzyılda siyasi ve sosyal alanlarda sürdürdüğü batılılaşma girişimleri bağlamında ilan ettiği Tanzimat (1839) ve özellikle de Islahat Fermanı’ndan (1856) sonra bu toplumsal yapının parçasını oluşturan gayrimüslimlere ait ibadet mekânları çoğalmıştır. Hristiyanlığın mezheplere ayrılmasıyla Anadolu topraklarında yoğun biçimde Ortodoks cemaatin varlığından söz edilebilse de önceleri daha az görülen farklı mezhebe mensup kişilerin nüfusu, batılılaşma sürecinde verilen çeşitli imtiyazlar ile artmıştır. Batılılaşma döneminde yapılaşma üzerinde etkili olan Hristiyanlardan Katolik mezhebine mensup Kapusenler de misyonerlik faaliyetleri kapsamında Anadolu’ya gelerek inşa faaliyetlerine girişmiştir. Fakat Katolik mezhebi ve ona tabi cemaatler, Ortodoks mezhebine kıyasla daha az kilise inşa edebilmiştir. Çalışmanın konusunu Katoliklerin hamisi Fransa Devleti’nin desteğiyle XX. yüzyılın ilk çeyreğinde inşa ettirilmiş Karadeniz Bölgesi’ndeki nadir kilise örneklerinden olan Giresun Kapusen Kilisesi oluşturmaktadır. Katoliklere ait Barok, Neoklasik, Neogotik ve benzeri üsluplarla tasarlanarak çeşitli bölgelerdeki kentler içerisinde Avrupalı kimliği sergileyen kiliseler bilinmektedir. Ancak Karadeniz bölgesi bazında benzerine rastlanmayan Giresun Kapusen Kilisesi, Neogotik üslup ağırlıklı eklektik tarzıyla farklılık göstermektedir. Çalışma kapsamında Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinden erişilen belgelerde geçen yazışma detayları ve yapıya ait çizimler ile kilisenin inşa süreci ve dönemindeki tasarımı değerlendirilmiş, günümüzdeki mimari özelliği tanıtılmıştır.

The Construction Process and Architecture of Giresun Kapusen Church in Consideration of Archival Documents

Cities under the rule of the Ottoman Empire had a cosmopolitan social structure in the historical process. After the Edict of Tanzimat (1839) and especially the Edict of Reform (1856), which the Ottomans declared in the context of westernization attempts in the political and social fields in the XIXth century, places of worship belonging to non- Muslims, which formed a part of this social structure, increased. Although it is possible to talk about the existence of an Orthodox community in Anatolia with the separation of Christianity into sects, the population of people belonging to different sects, which were less common in the past, increased with various privileges given in the westernization process. Capuchins belonging to the Catholic sect, who were influential on the construction during the Westernization period, came to Anatolia within the scope of missionary activities and started building activities. However, the Catholic sect and its subordinate communities were able to build fewer churches than the Orthodox sect. The subject of the study is Giresun Kapusen Church, one of the rare church examples in the Black Sea Region, which was built in the first quarter of the XXth century with the support of France, the protector of Catholics. Churches that exhibit European identity in cities in various regions, designed with Catholic Baroque, Neoclassical, Neogothic and similar styles are known. However, the Giresun Kapusen Church, unique in the Black Sea region, differs by its Neogothic preponderant eclectic style. Within the scope of the study, the correspondence details in the documents accessed from the The Ottoman Archives of the Prime Minister’s Office, the project drawings of the building, the construction process and the design of the church in the period were evaluated, and its current architectural feature was introduced.

PDF

___

Akın, G. (2019). XVIII. – XIX. Yüzyıl Berlin mimarisinde neoklasik üslup. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Aleksandru, E. (1996). 19. yüzyılda Rum Ortodoks kiliseleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Alemdar, S. (2012). Osmanlı devletinde kiliselerin tamir ve inşası (1839-1856). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Aubert, M. (1963). Hochgotik. Holle Verlag. Baden-Baden.
Aydın, M. (2005). Türkiye’ye yönelik Katolik misyonerliğin dünü-bugünü. Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, (s. 93-122). İstanbul: Ensar Neşriyat.
Beydilli, K. (2000). Osmanlı döneminde kilise siyasetinden bir kesit- II. Mahmud devrinde kilise tamiri. Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, (Azmi Özcan, Ed.). İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı. ss. 255-256.
Binding, G. (1989). Masswerk. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Bloxam, M. H. (2018). The Principles of Gothic Ecclesiastical Architecture. Ankara: Gece Kitaplığı.
Bostan, İ. (1996). Giresun’da bulunan yabancı okul ve dini müesseseler, Giresun Tarih Sempozyumu, Giresun Belediyesi İstanbul.
Böker, J. J. (1984). Die spatromanische‚ wandpfeilerhalle: Entstehung und rezeption einer sonderform des kleinkirchenbaus im umkreis des wittgensteiner landes. Westfalen. Hefte für Geschichte, Kunst und Volkskunde. 62, 54-76.
Bullen, J. B. (2004). A nineteenth-century revival: Romanesque revisited. The Art Book. 11, 3, 9-11.
Butler, E. C. (1911). Capuchins. Encyclopedia Britannica. 5. Cambridge: Cambridge University Press. 296.
Çatalbaş, R. (2013). Diyarbakır’da misyonerlik faaliyetlerinin tarihi. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 29, 109-132.
Demirel, M. (2008). Osmanlı vilayetlerinde kilise inşası, Türklük Araştırmaları Dergisi, 20, 401-420.
Demirkan, Ö. (2018). İşlev değiştiren bir ibadet yapısının kent kimliği üzerinden okunması; Giresun Kapusen Kilisesi. International Journal of Social and Humanities Sciences. 2, 2, 37-52.
Evcim, S. (2009). Bilecik-Osmaneli’nde bir Osmanlı dönemi rum kilisesi: Hagios Georgios. XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. 14-16 Ekim 2009, 259-268.
İltar, G. (2021). Giresun’da tarihi bir yerleşke Zeytinlik, Giresun: Giresun Valiliği İl Özel İdaresi.
İltar, G. (2014). Giresun kültür envanteri, Giresun: Giresun Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
Hülagü, M. (2001). Osmanlı’dan Cumhuriyete misyoner, Ermeni, terör ve Amerika dörtgeninde Türkiye. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10, 429-450.
İnan, U. (2015). Osmanlı Devleti’nde Almanların Protestan misyonerlik faaliyetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Karaca, Z. (1995). İstanbul’da Osmanlı dönemi Rum kiliseleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Karaca, Z. (2008). İstanbul’da Tanzimat öncesi Rum Ortodoks kiliseleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İstanbul Zoğrafyan Lisesi. Mezunlar Derneği.
Köse, O., Kocaoğlu, B., Duman, Ö. & Dığıroğlu, F. (2014). Gelenekten moderniteye Samsun 1923 – 1950. Samsun: Kültür Yayınları No: 6.
Kubach, H. E. (1978). Romanesque architecture. History of World Architecture. Milan: Electa.
Kunts, H. J. (1971). Zur ideologie der deutschen Hallenkirche als einheitsraum. Architectura: Zeitschrift für Geschichte der Architektur. 38-53.
Küçük, C. (1985). Osmanlılarda millet sitemi ve tanzimat, 1007-1024. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. 4. İstanbul: İletişim Yayınları, 1007-1024.
Küçük, C. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nda millet sistemi ve tanzimat. Tanzimat Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. (Ed. Halil İnalcık- Mehmet Seyitdanlıoğlu). Ankara: Phoenix Yayınevi. 375-386.
Martindale, A. (1967). Gothic art. London: Thames and Hudson.
Middleton, R. & Watkin, D. (1980). Neoclassical and 19th century architecture. History of World Architecture. Milan: Electa.
Mutlu, Ş. (2015). Osmanlı Devleti’nde misyoner okulları. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
Sarısakal, B. (2002). Bir kentin tarihi Samsun. Samsun: Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Sönmez Pulat, E. (2020). 19. Yüzyıl İstanbul mimarlık ortamında Rum Ortodoks kiliselerinin yapım ve onarım süreçleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Spiers, R. P. (1911). Tracery. Encyclopedia Britannica. 27. Cambridge: Cambridge University Press. 115-116.
Summerson, J. (1993). Architecture in Britain 1530-1830. New Haven: Yale University Press.
Toman, R. (2010). Neoclassicism an romanticism. China: H. F. Ullmann.
Ünlü, M. (2013). Tanzimat sonrasında Samsun çevresinde gayrimüslimlerin kilise ve mektep inşası. Samsun Araştırmaları-Tarihsel Geçmiş. (Cevdet Yılmaz, Haz.). Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi, (ss. 211-223).
Viollet le Duc, E. E. (2015). 19. yüzyılda Gotik üslup üzerine. (çev. Alp Tümertekin), İstanbul: Janus Yayıncılık.
Yaşar, B. (2010). Giresun Rum erkek okulu restorasyon projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
Yılmaz, A. & Gül, S. (2018). Samsun şehrinde tarihî yapı mirası ve şehirsel koruma. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD). 5, 13, 49-67.
Yiğitoğlu, M. (2012). Geçmişten günümüze Anadolu’da Müslüman Hristiyan münasebetleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 1, 2, 100-117.
Yiğitpaşa, N. T. (2010). Mitolojik ve figüratif açıdan Beyoğlu Çiçek Pasajı. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. 0, 25, 203-219.
Yiğitpaşa, N. T. & Akın Ertek, G. (2020). XVIII. yüzyıl Berlin kiliselerinde neoklasik üslup. Amisos Dergisi. 5, 8, 219-258.
Yiğitpaşa, N. T. & Uz, F. (2016). XIX. yüzyıl Samsun’da bir grup konut mimarisi. Amisos Dergisi. 1, 1, 22-43.
BOA, BEO, 3902/252598.
BOA, BEO, 3909/253119.
BOA, DH.İD, 123/6-1.
BOA, İ.AZN, 102/35.
DH.TMIK.M, 254/54/1, 25 S. 1323.