Fiten Rivayetleri Bağlamında Toplumların Çöküşü

Fiten rivayetlerinin önemli bir kısmını kıyamet alametleri ile ilgili haberler oluşturmaktadır. Kıyamet kavramı, zamanın ve dünya hayatının sonunu anlatmaktadır. İlahi dinlere göre, dünya hayatı bir gün sona erecek ve tüm insanlar dünyada yaptıklarının hesabını vermek üzere yeniden diriltileceklerdir. İslam’a göre, kıyametin ne zaman kopacağı Allah’tan başka kimse tarafından bilinmemektedir. Ancak kıyametin yaklaştığını gösteren birtakım alametler vardır. Bu alametler Hz. Muhammed tarafından bildirilmiştir. Kıyamet inancı, geleneksel İslam akaidinde, dünya hayatının sonunu ifade edecek şekilde anlaşılmış ve Müslümanlar tarafından bu anlamda kullanılmıştır. Oysaki rivayetler incelendiğinde, fiten edebiyatı içerisinde yer verilen bu haberlerin büyük bir kısmının, toplumların çöküşlerine ve tarih sahnesinden çekilmelerine delalet eden alametlerden ibaret oldukları görülecektir. Başka bir deyişle, kıyamet alametlerinin önemli bir miktarı, Müslümanları İslam toplumlarının çöküşüne neden olacak olaylar ve gelişmelere karşı uyarı niteliğindedir. Bu tip rivayetlerin dünya hayatının sonu demek olan büyük kıyamet ile bir ilgisi yoktur. Buradan hareketle, denebilir ki fiten rivayetleri genellikle sosyolojik çözümleme örnekleridir. Bu makalenin amacı, fiten rivayetlerin birçoğunun toplumsal kıyamete işaret etmekte olduklarını örneklerle göstermektir. Konu ile ilgili binlerce hadis taranmış, ancak tezimizi göstermemize yarayacak nitelikte ve sınırlı sayıda rivayetle yetinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fiten, Kıyamet, Gayb, Küçük Alametler, Büyük Alametler, Sosyolojik Kıyamet, Toplumsal Kıyamet, Bireysel Kıyamet

Decline of Societies in Islamic Apocalyptic Reports (Fitan)

Reports about the portents of the Qiyama, or the Doomsday, constitutes a significant portion of fitan narrations in hadith literature. The concept ‘qiyama’ refers to the end of time and the end of the world life as we know it. According to the divine religions, the worldly life will end one day and all humans will be resurrected in order to be questioned regarding what they have done on earth. Muslims believe that noone but God knows when the Doomsday will arrive, but there are certain signs for the the coming of the Hour and these signs were foretold by the Prophet Muhammad. The belief in the Doomsday, in traditional Islamic creed, is understood as the end of the world life and has been used in this sense by Muslims. Nevertheless, when the fitan narrations are examined closely, one observes that majority of the reports quoted in eschatological literature (fitan) are in fact the signs of the decline and demise of societies and their dissappearance from the scene of history. In other words, many of the portents of the end of time as told in hadiths can be taken as warnings for Muslim societies against the reasons of the decline and decay of societies. These reports do not seem to have any relation to the events of the Doomsday that will mark the end of this life. Rather, these narrations can arguably be shown to be examples of sociological analysis. This article aims at showing with examples that many of the fitan narrations are about a sociological doomsday rather than an eschatological one. All the relevant hadiths have been taken into consideration for the preparation of this essay but only an amount that would prove my point are discussed in it.

Keywords:

Qiyama, Doomsday, Fitan, Decline of Societies,

PDF

___

Abdullah b. El-Mübarek, Ebu Abdirrahman et-Türki, ez-Zühd ve’r-Rekaik, Thk. Habiburrahman el-A’zami, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye Beyrut Trs. (1 cilt).
Abdurrezzak, es-San’ani, el-Musannef, Thk. Habiburrahman el-A’zami, el-Meclisu’l-İlmi Hindistan 1403 (11 cilt).
Ahmed, b. Hanbel eş-Şeybani, el-Musned, thk. Şuyb Arnavud ve Adil Mürşid, Müessesetu’r-Risale 1421/2001 (45 cüz).
Aydemir, Selahattin, İlk Müslüman Nesillerin Üstünlüğü Düşüncesi ve ‘İnsanların Hayırlısı Benim Asrımda Yaşayanlardır’ Rivayetinin Tahlil ve Tenkidi, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2017.
Buhari, Muhammed b. İsmail, el-Camiu’s-Sahih, Thk. Muhammed Züheyr b. Nasır en-Nasır, Şerh ve Ta’lik: Mustafa Deyb Albuğa, Daru Tavkı’n-Necat 1422 (9 cilt)
Bursevi, İsmail Hakkı, Ruhu’l-Beyan, Daru’l-Fikr Beyrut trs.
Canetti, Elias, Kitle ve İktidar, çev. Gülşat Aygen, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2016.
Cezayirli, Gülay, Dini Grup ve Toplumsal Grup, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1997.
Çakın, Kamil, Fiten Rivayetlerinin Tabiatı, Abdurrahman Küçük’e Armağan, Berikan Yayınevi, Ankara 2016.
Ebu Davud, Süleyman b. El-Eş’as es-Sicistani, es-Sünen, Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, el-Mektebetu’l-Asriyye Beyrut Trs. (4 cilt).
ed-Dâni, Osman b. Said, es-Sünenu’l-Varide fi’l-Fiten ve Gavâiluhâ ve’s-Sâatu ve Eşratuhâ, Thk. Dr. Rızaullah b. Muhammed b. İdris el-Mubarekfuri, Daru’l-Âsima, Riyad 1416.
Edgerton, Robert B., Hasta Toplumlar, Buzdağı Yayınları, Ankara 2017.
Erdoğan, Mert Can - Nasihatnameler Işığında Osmanlı’da “Beşik Ulemalığı”nın Eleştirisi, Uluslararası Osmanlı Medreseleri Sempozyumu tebliğ, Sakarya 4-5 Mayıs 2017.
Faysal b. Hayyan âli Subhan ebu Abdullah, Mesail fi’l-Fiten, Beyrut 1426/2005.
Hoffer, Eric, Kesin İnançlılar, çev. Erkil Günur, Tur Yayınları, İstanbul 1980.
Humeydi, Ebu Bekr el-Kureşi (219), Müsned, Thk. Hasan Selim Esed ed-Darani, Daru’s-Saka Dimeşk 1996 (2 cilt).
İbn Ebi Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed, el-Musannef fi’l-Ehadis ve’l-Âsâr, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Mektebetu’r-Ruşd Riyad 1409 (7 cilt).
İbn Ebi Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed, el-Müsned, Thk. Adil b. Yusuf el-Azzâzi ve Ahmed b. Ferid el-Mezidi, Daru’l-Vatan Riyad 1997 (2 cilt).
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalani, Fethu’l-Bâri Şerhu Sahihi’l-Buhari, Daru’l-Ma’rife Beyrut 1379 (13 cilt).
İbn Haldun, Mukaddime, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları İst. Aralık 2007 (5. Baskı).
İbn Kesir, Ebu’l-Fida, en-Nihaye fi’l-Fiten ve’l-Melahim, Thk. Muhammed Ahmed Abdulaziz, Daru’l-Cîl Beyrut 1408/1988.
İbn Kuteybe, Ebu Abdillah ed-Dineveri, Tevilu Muhtelifi’l-Hadis, el-Mektebetu’l-İslami Müessesetu’l-İşrak 1419/1999.
İbn Mace, el-Kazvini, es-Sünen, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Daru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye trs (2 cilt).
İbn Manzur, Muhammed b. Mükrim b. Ali (711), Lisanu’l-Arap, Daru Sadr Beyrut 1414, 11/142.
İbn Teymiyye, Takıyyuddin, Mecmûu’l-Fetâvâ, Thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım, 1416/1995.
Kurtubi, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed (671), et-Tezkire bi Ahvâli’l-Mevtâ, Thk. Dr. Sadık b. Muhammed b. İbrahim, Daru’l-Minhac 1425.
Le Bon, Gustave, Kitleler Psikolojisi, Çev. Selahattin Demirkan, Yağmur Yayınevi İst. 1974.
Malik, b. Enes, el-Muvatta, Cenaiz, Thk. Muhammed Mustafa el-Azami, Üessesetu Zayid b. Sultan el-İmarat 1425/2004 (8 cilt).
Mamer b. Raşid, ebu Amr el-Ezdi, el-Câmi, (Abdurrezzak’ın Musannef’i içinde 10 ve 11. ciltler), Thk. Habiburrahman el-A’zami, el-Meclisu’l-İlmi Pakistan 1403.
Meriç, Cemil, Bu Ülke, İletişim Yayınları İst. 2015.
Muhammed b. Resul el-Berzenci el-Hüseyni, el-İşâa li Eşrâti’s-Sâa, Talik: Muhammed Zekeriya el-Kandehlevi, Daru’l-Minhac Beyrut 1426/2005.
Muttaki el-Hindi, Alâuddin, Kenzu’l-Ummal fi Süneni’l-Ekvâl ve’l-Ef’âl, thk. Bekri Hayyâni ve Safvet es-Saka, Müessesetu’r-Risale 5. Baskı, 1401/1981.
Mübarekfuri, ebu’l-Alâ Muhammed Abdurrahman (1353), Tuhfetu’l-Ahvezi bi Şerhi Camii’t-Tirmizi, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye Beyrut Trs. (10 cilt).
Müslim, b. El-Haccâc el-Kuşeyri, el-Camiu’s-Sahih, Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Daru Tarihi’t-Turasi’l-Arabi Beyrut trs. (5 cilt).
Nesai, Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, Thk. Abdulfettah ebu Gudde, Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslamiyye Haleb 1406/1986 2. Baskı (9 cilt).
Neysaburi, Nizamuddin el-Hasen b. Muhammed el-Kummi, Garâibu’l-Kur’ân ve Regâibu’l-Furkan, Thk. Zekeriyya Umeyrât, Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye ,Beyrut 1416.
Nuaym, b. Hammad el-Huzai el-Mervezi, el-Fiten, thk. Semir Emin ez-Zuheyri, Mektebetu’t-Tevhid Kahire 1412.
Orhan, Duygu Dersan, Ortadoğu’nun Krizi: Arap Baharı ve Demokrasinin Geleceği, Atılım Sosyal Bilimler Dergisi 2013, c.3.
Reşid Rıza, Muhammed Reşid b. Ali Rıza, Tefsiru’l-Menar, Naşir: el-Hey’etu’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitab 1990 (12 cilt).
Şanal, Mustafa, Eşrefefendizade Mehmet Şevketi’nin Medreselere İlişkin Islahat Düşünceleri ve Çözüm Önerileri, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi ve Uygulama Merkezi Dergisi, 10 (1999).
Taberi, Muhammed b. Cerir, Camiu’l-Beyan fi Te’vili’l-Kur’an, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Müessesetu’r-Risale 1420/2000 (24 cilt).
Tatlı, Bekir, Hadîs Tekniği Açısından Cibrîl Hadîsi Ve İslâm Düşüncesine Yansımaları, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi SBE 2005.
Tayalisi, Ebu Davud, el-Müsned, Thk. Dr. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türki, Daru Hicr Mısır 1419/1999 (4 cilt).
Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa, es-Sünen, Thk. Ahmed Muhammed Şakir-Muhammed Fuad abdulbaki-İbrahim Atve, Mustafa el-Babi el-Halebi Matbaası Mısır 1395/1975 (5 cilt).
Türbeşti, Fadlullah b. Hasan (661), el-Müyesser fi Şerhi Mesabihi’s-Sünne, Thk. Dr. Abdulhamid Hindavi, Mektebetu Nizar Mustafa el-Bâz, 1429/2008.
Yetmen, Aynur, Zamanın Felsefi Temelleri Üzerine Bir İnceleme, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2014.