HAZAR DENİZİ’NİN HUKUKİ STATÜSÜ

Hazar Denizi, altında bulunan petrol ve doğalgaz kaynakları ile mevcut stratejik konumundan dolayı hem küresel hem de bölgesel güçlerin ilgisine odak teşkil eden jeopolitik bir önem arz etmektedir. 1991’den önce sadece Sovyetler Birliği ile İran’ın kontrolünde bulunan Hazar Denizi, 1991’de Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’ın da kıyıdaş olmasıyla beş devletin ortak kullanımına açıldığından burada güç mücadeleleri yaşanmaya başlamıştır. Güç mücadelelerin başlamasıyla birlikte Hazar Denizi’nin paylaşım sorunu da ortaya çıkmıştır. Hukuki statüsü ve ne şekilde bölüneceği belirlenemediğinden Hazar Denizi’nin paylaşım sorunu 2018’e kadar devam etmiştir. 2018 yılına kadar özellikle hukuki statüsünün belirlenememesi, Hazar Denizi’ndeki mevcut enerji kaynaklarına yeterli şekilde ulaşılıp uluslararası pazarlara arzının istenilen şekilde sağlanmasına engel teşkil etmiştir. 2018’de ise kıyıdaş beş devlet tarafından Hazar Denizi Sözleşmesi imzalanarak denizin hukuki statüsü belirlenmiştir. Bu makalede, bölge devletlerinin tezleri de göz önüne alınarak Hazar Denizi’nin uluslararası hukuk çerçevesinde göl mü, deniz mi yoksa özel bir su havzası mı olduğu değerlendirilecek ve 2018’de imzalanan Hazar Denizi’nin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme incelenecektir.

LEGAL STATUS OF CASPIAN SEA

The Caspian Sea has a geopolitical importance that focuses on the interest of both global and regional powers due to its oil and gas resources and its current strategic position. The Caspian Sea, which was only under the control of the Soviet Union and Iran before 1991, was opened to the common use of the five states- Azerbaijan, Kazakhstan and Turkmenistan being a riparian state after the dissolution of the Soviet Union and power struggles began to take place there. The problem of sharing of the Caspian Sea arose with the start of power struggles. Since the legal status of the Caspian Sea could not be determined, the problem of the definition of national borders on the Caspian Sea has continued until 2018. In particular, the lack of legal status until 2018 prevented the existing energy resources in the Caspian Sea from being supplied adequately and supplying to international markets in the desired manner. In 2018, the Caspian Sea Convention was signed by five littoral states and the legal status of the sea was determined. In this article, taking into consideration the theses of the states of the region, it will be evaluated that whether the Caspian Sea is a lake, a sea or a special water basin within the framework of international law and the Convention on the Legal Status of the Caspian Sea signed in 2018 will be examined.

PDF

___

Abdullayev, C. (1999). Uluslararası hukuk çerçevesinde Hazar’ın statüsü ve doğal kaynaklarının işletilmesi sorunu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 48 (1-4), 255-290.
Aliyev, H. (1997). Azerbaycan nefti dünya siyasetinde cıı. Bakü: Azerbaycan Neşriyatı.
Aliyeva, S. (2018). Caspian Sea status. The long-awaited convention. Think Bridge, 1 (4), 18-22. 25 Mayıs 2019 tarihinde http://prismua.org/wpcontent/uploads/2018/10/ ETB_4_2018_en-2.pdf adresinden erişildi.
Amanzholova, Z. (2018). Caspian Sea legal status: From disassociation to collaboration. The Astana Times. 2 Mayıs 2019 tarihinde https://astanatimes.com/2018/08/caspian-sea-legal-status-fromdisassociation-to-collaboration/ adresinden erişildi.
Barylski, R. (1995). Russia, the west and the Caspian energy hub. Middle East Journal, 2 (2), 217-232.
BBC News. (2018). Caspian Sea: Five countries sign deal to end dispute. 25 Mayıs 2019 tarihinde https://www.bbc.com/news/world-45162282 adresinden erişildi.
Bilici, A. (1998). Petrolü, doğalgazı, havyarı var; statüsü yok, Aksiyon, 30 Mayıs-5 Haziran, 42-44.
Bovt, G. (1995). Russia, Iran agree that rules on Caspian Sea and affair of littoral states, none of which should take unilateral steps. Current Digest of the Soviet Press, 47 (44), 14-15.
Bölükbaşı, S. (1999). Türkiye ve Hazar Denizi petrolleri. M. B. Altunışık (Ed.) Türkiye ve Ortadoğu içinde (ss.219-248). İstanbul: Boyut Yayınları.
Clawson, P. (1997-98). Iran and Caspian basin oil and gas. Perceptions, 2 (4), 353-367.
Cohen, A. (1996). Yeni büyük oyun: Avrasya’da boru hatları siyaseti. Avrasya Etüdleri, 3 (1), 2-15.
Convention on the legal status of the Caspian Sea. (2018). 6 Mayıs 2019 tarihinde http://en.kremlin.ru/supplement/5328 adresinden erişildi.
Croissant, C., & Croissant, M. (1996-97). Hazar Denizi statüsü sorunu: İçeriği ve yansımaları. Avrasya Etüdleri, 3 (4), 23-40.
Çolakoğlu, S. (1998). Uluslararası hukukta Hazar’ın statüsü sorunu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 53 (1-4), 107-122.
Dabiri, M. R. (1994). A new approach to the legal regime of the Caspian Sea as a basis for peace and development. The Iranian Journal of International Relations, 6 (1-2), 26-39.
Dion, R. (1998). Cutting up the Caspian. The World Today, 54 (3), 80-82.Efegil, E., &
Özsavaş, S. (2013). Hazar havzası enerji kaynaklarının jeo-stratejik önemine genel bakış: Türkiye, Avrupa Birliği ve uluslararası petrol şirketleri. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1 (1), 43-61.
Gökay, B. (1998). Caspian uncertainities: Regional rivatries and pipelines. Perceptions, 2 (5), 52-53.
Gündüz, A. (2003). Milletlerarası hukuk, temel belgeler-örnek kararlar, İstanbul: Beta Yayınları.
Hatamzade, E. (t.y.). The legal status of the Caspian Sea. Caspian Policy Center. 31 Mayıs 2019 tarihinde http://www.caspianpolicy.org/caspian-affairsmagazine-2/the-legal-status-of-the-caspian-sea/ adresinden erişildi.
Janusz, B. (2005). The Caspian Sea, legal status and regime problems, Londra: Chatham House.
Joyner, C., & Walters, K. Z. (2006). The Caspian conundrum: Reflections on the interplay between law, the environment and geopolitics. The International Journal of Marine and Coastal Law, 21 (2), 173-216.
Kanada Çevre Bakanlığı. (2001). CITES tanımlama klavuzu-mersin balıkları. 1- 71. 8 Ağustos 2019 tarihinde https://cites.unia.es/cites/file.php/1/files/sturgeons-paddlefish-TR.pdf, adresinden erişildi.
Karle, P. (2018). Caspian agreement: Many issues still to be settled. Observer Research Foundation. 4 Temmuz 2019 tarihinde https://www.orfonline.org/expert-speak/caspian-agreement-manyissues-still-to-be-settled-44871/ adresinden erişildi.
Kepbanov, Y. (1997-98). The new legal status of the Caspian Sea is the basis of regional co-operation and stability. Perceptions, 2 (4), 11-18.
Kocaman, M. E. (2018). Hazar havzasının hukuki statüsü. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 9 (1), 99-114.
Kramer, H., & Muller, F. (1997). Relations with Turkey and the Caspian basin countries. R. Blacwill & M. Sturmer (Ed.) Allied divided içinde (ss.191- 202). Londra: The MIT Press.
Kuran, S. (2016). Uluslararası deniz hukuku (5.b). İstanbul: Beta Yayınları. Lee, Y. (2005). Toward a new international regime for the Caspian Sea. Problems of Post-Communism, 52 (3), 37-48.
Legucka, A. (2018). Establishing the legal status of the Caspian Sea. The Polish Institute Of International Affairs, 116 (1187), 1-3.
Müller, D., & Betaneli, K. (2018). The new convention on the legal status of the Caspian Sea: New opportunities and new challenges. Freshfields Bruckhaus Deringer. 29 Mayıs 2019 tarihinde http://knowledge.freshfields.com/en/Global/r/3848/the_new_convention _on_ the_legal_status_of_the_caspian_sea adresinden erişildi.
Nugman, G. (1998). Hazar Denizi’nin hukuki statüsü. Avrasya Etüdleri, 1 (13), 81-89.
Oğan, S. (2005). Yeni global oyun ve Hazar’ın statüsü. Türksam. 19 Şubat 2019 tarihinde http://www.turksam.org/tr/a153.html adresinden erişildi.
O’lear, S. (2004). Resources and conflict in the Caspian Sea. The Geopolitics of Resource Wars, 9 (1), 161-186.
Özdal, B. (2012). Orta Asya ve Kafkaslarda bölgesel ihtilaflar. H. Kılıç & E. Toprak (Ed.) Orta Asya ve Kafkaslarda siyaset içinde (ss.196-219). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Özden, Ö., Varlık, C., & Erkan, N. (2018). Havyar. Aydın Gastronomy, 2 (2), 21- 34. 8 Ağustos 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/download/articlefile/531242 adresinden erişildi.
Pazarcı, H. (2014). Uluslararası hukuk dersleri, II. Kitap. Ankara: Turhan Kitapevi.
Porter, R. C. (2018). The Caspian Sea treaty. Fortuna’s Corner. 1 Haziran 2019 tarihinde https://fortunascorner.com/2018/11/09/the-caspian-sea-treaty adresinden erişildi.
Raimbekova, A. (2018). Littoral states agree on Caspian Sea status”, Anadolu Agency. 10 Mayıs 2019 tarihinde https://www.aa.com.tr/en/politics/littoral-states-agree-on-caspian-seastatus/1229011 adresinden erişildi.
Roberts, J. (1996). Caspian pipelines. Londra: Royal Institute of International Affairs.
Romano, C. P. R. (2010). Hazar: Hukuki bir bulanıklık, uyuşmazlıkların kaynağı. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14 (3-4), 271-289.
Staikos, A. (2018). Five nations sign landmark deal on status of Caspian Sea. Euronews. 10 Mayıs 2019 tarihinde https://www.euronews.com/2018/08/16/five-nations-sign-landmarkdeal-on-status-of-caspian-sea adresinden erişildi.
Terzioğlu, S. S. (2008). Hazar’ın statüsü hakkında kıyıdaş devletlerin hukuksal görüşleri. Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları Dergisi, 3 (5), 26-47.
United Nations convention on the law of the sea. (1982). 6 Haziran 2019 tarihinde https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclo s_e.pdf adresinden erişildi.
United Nations Group of Experts on Geographical Names [UNGEGN]. (2006). Manual for the national standardization of geographical names. New York: United Nations.
Ünal, Ö. F. (1998). Azerbaycan ve Türkmenistan arasında “Kepez” problemi. Journal of Qafqaz University, 1 (2), 43-53.
Ünal, Ö. F. (1999). Azerbaycan Rusya ilişkilerinde Hazar sorunu. Journal of Qafqaz University, 2 (2), 18-34.
Yavuz, K. (2000). Orta Asya’nın Batı’ya açılan kapısı: Kafkasya. Ulusal Strateji, 1 (2), 74-81.
Yusifzade, K. (1994). The status of the Caspian Sea. SOCAR, 1-4.
Zafar, A., Talukdar, I. S., & Rakesh, P. (2018). Convention on Caspian Sea rekindles hope for regional cooperation. Indian Council of World Affairs, 1-9. 4 Temmuz 2019 tarihinde https://icwa.in/pdfs/IB/2014/CaspianSeaRekindlesVP26102018.pdf adresinden erişildi.