TARİHSEL SÜREÇTE REVAN BÖLGESİNDE TÜRK BOYLARI

Selçuklu fetihleri neticesinde Azerbaycan coğrafyasında Türkmenlerin sayısı kısa zamanda artmış ve siyasi ve sayısal açıdan etkin konuma gelmiştir. Azerbaycan, Selçukluların Anadolu topraklarını fethi aşamasında üs görevi konumuna yükselmiştir. Batı Azerbaycan toprağı olan Revan, Selçuklu Türklerinin hâkimiyetine girmiştir. XIV. Yüzyılın başlarında Timur’un bölgede hâkimiyeti döneminde ilk yerleşim yerinin temeli atılmıştır. Diğer bir adı ise Sa’ad Çukuru olup, bu adlandırma, Timur’un yöreyi hâkimiyetine aldığı zaman Orta Asya’dan gelen Emir Sa’ad’ın emri altındaki Türkmen grubunun kendilerini ve bahsi geçen yöreye de Sa’adlu adını vermelerinden gelmektedir. Nadir Şah’ın öldürülmesinden sonra Azerbaycan’da yirmi hanlık kurulmuş bunlardan biriside Revan Hanlığıdır. Bölge 1828 den sonra Rus işgaline uğramış, Kafkasya’da Ermeni Devleti’nin kurulmasının temelleri atılmıştır. Ermeniler, her savaşta gönüllü birlikler kurarak Rusya’nın yanında İran ve Osmanlı Devletine karşı savaşmıştır. Bu savaşlardan yaklaşık yüz yıl sonra Revan merkezli Batı Azerbaycan topraklarında kukla bir devlet sahibi olmayı başarmışlardır. Bu çalışmada, Revan yöresinin tarihsel süreçte önemi üzerinde durularak, kimler tarafından ve nasıl yönetildiği gibi tarihsel hafızasına bakılarak Revan topraklarının nasıl elden çıktığına değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Revan, Türkler, Ermeniler, Nufus, Azerbaycan, Rusya

PDF

___

Aslan, Betül, I. Dünya Savaşı Esnasında “Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türkleri’ne “Kardaş Kömeği Yardımı” ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını:219, Ankara-2000.
Bashanov, M., Türkiye’de Ermeni Meselesi (Rus Genelkurmay Başkanlığı Belgeleri), Çev. İlyas Kemaloğlu (Kamalov), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
Bilge, M.S., Osmanlı Devleti ve Kafkasya Osmanlı Varlığı Döneminde Kafkasya’nın Siyasi-Askeri Tarihi ve İdari Taksimatı, (1454-1829), I. Baskı, Eren Yayıncılık, İstanbul: 2005.
Demir A., Tarihten Günümüze Rus Yayılmacılığı ve Yeni Kurulan Cumhuriyetler, Ötüken, Yayınları İstanbul: 1998.
Kırzıoğlu, F., Osmanlıların Kafkas Elleri’ni Fethi (1451-1590), Ankara: 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
Mahmudov, Y. vdğr., İrevan Hanlığı Rusya işgali ve Ermenilerin Şimali Azerbaycan Topraxlarına Köçürülmesi, Bakı: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası, A. A. Bakıxanov Adına Tarix Enstitüsü Yayınları, 2010.
McCarthy, J., Ölüm ve Sürgün, Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), Ankara: 2. Baskı, Çev. Fatma Sarıkaya)Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
Nusretoğlu, T., Azerbaycan’da Rus Kilisesi ve Rusçuluk Faaliyetleri, (1828-1905), İstanbul: Ötüken Yayınları 2017.
Nusretoğlu,, T., Rusya’nın Azerbaycan’da Hâkimiyet Kurma Mücadelesi, (1801-1813), İstanbul: 2012.
Özdağ, Ü. ve Yeniçeri, Ö., Talat Paşa’dan Alican Kapısı’nın Açılmasına Ermeni Psikolojik Savaşı, Ankara: 2009.
Öztuna, Y., Osmanlı Devleti Tarihi Siyasi Tarihi I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları/ 2068, 1998.
Qarayev, E., İrevan Hanlığı (1747-1828), Bakü: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası, A.A. Bakıhanov Adına Tarih Enstitüsü, 2010.
İsmailov, M, İlk çağlardan XX. Yüzyıl Başlarına Kadar Azerbaycan Tarihi, (Türkçeye Aktaran: Vefa Kurban) IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2014.
İrevanlı, S. A, Kafkaslardaki Kıyım ve Sürgünler, Batı Azerbaycan’da Rus ve Ermenilerin Yaptığı Soykırım, Türk Dünyası Araştırma Vakfı, İstanbul-2015.
Sümer, F., Karakoyunlular, (Başlangıçtan Cihan Şah’a Kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
Sümer, F., Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2.Baskı, 1999.
Toksoy, N, Revanda Son Günler Türk Yönetiminden Ermeni Yönetimine, Orion Yayınevi, Ankara, 2007.
Yeşilot, O., Şah’ın Ülkesinde, Rus Çarı I. Petro İran Elçisi Artemiy Volınskiy’in Kafkasya Raporu, İstanbul: (Editör: Nesrin Sarıahmetoğlu), Yeditepe, 2014.
Sarıahmetoğlu, N., ,vd., Revan Türkleri, Erivan Türk Yurdudur, İstanbul: (Editör: Okan Yeşilot) Yeditepe, Ağustos 2016,
Aliyev, Z., “Rusya ve İran Arasında 1828 Yılında Türkmençay Anlaşmasının Gizli Taraflarına Işık Tutan Tarihi Belgeler Üzerine”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 23, (2016), 324-331.
Azimli, D., “Safevi - Osmanlı İlişkilerinde Doğu Anadolu Meselesi “Ekonomik Yönden”,Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3/2, (2010): 100-114.
Bilgili A. S., ‘’Azerbaycan Türkmenleri, Türkler,’’ Ankara: Cilt:7, Yeni Türkiye Yayınları, (2002): 22-43.
Bakışov, V, “XV.-XVI. Yüzyıllarda Çukur Saad Bölgesinde Ermeni Feodal Zümresinin Varlığı Konusunda İddialar ve Tarihi Gerçekler”, ,Yeni Türkiye, (60/2014): 1-11.
Gözelova, N, “Rus İmparatorluğunun Dış Politikası ve XIX. Yüzyılın Başlarında İrevan Hanlığında Etnodemografik Durumun Değişmesi”, Yeni Türkiye Dergisi, (60/2014): 1-6.
Hacıyev, İ., “Ermenilerin Azerbaycan’a Yönelik Toprak İddiaları ve Azerbaycan Topraklarında Ermeni Devletinin Kurulması”, Yeni Türkiye, (60/2014): 1-11.
Hacıyev, İ., “XX. Yüzyıl Başlarında Azerbaycan’a Yönelik Ermeni İddiaları ve Yapılan Katliamlar (Rus Belgeleri Işığında)”,Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmalar Dergisi, Sayı:40, Cilt:18, (2017): 157-170.
Hacieva, S., “İrevan (Revan) Türk Hanlığı ve Osmanlı Devleti ile İlişkileri”, Türkler, Cilt:7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara: (2002), 64-72.
Kızılkaya, O., “Revan (Erivan) ve Iğdır Yöresinde Demografik Yapının Ermeniler Lehine Dönüştürülme Süreci (1828-1920)”,Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 22 (2007): 299-311.
Kızılkaya,, O., “XIX. Yüzyılda Revan ve Çevresi”, I. Uluslararası Iğdır Sempozyumu (19-21 Nisan- 2012), Sosyal Bilimler Bildiri Kitabı, (Editör: Cengiz Atlı), Salkımsöğüt Yayınevi, Erzurum (2013): 674-688.
Memmedova, İ., “18. ve 19. Yüzyılların Başlarında Azerbaycan’ın Arazboyu Bölgeleri ve Nüfusu (İrevan, Nahçıvan, Karabağ Hanlıkları Üzere”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, (2013): 11-22.
Mustafayev, Ş., “XVIII.-XX. Yüzyıllarda Tarihi Azerbaycan Toprağı- İrevan Hanlığı’nın Arazisine Ermenilerin Göç Ettirilme Politikası” Sayı:91, Bahar-2015, 69-92.
Şimşek, O., “Nahçıvan’ın Jeopolitik ve Jeostratejik Önemi”, Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sonbahar, Sy. 6, (2010): 111-132.
Valiyev, E. Ve Yörük, D., ‘’Güney Kafkasya’da Osmanlı Hâkimiyeti (1723-1735)’’, SUTAD, (40), (Güz 2016), 15-28. Yüksek lisans tezi
Aslan, M., Atatürk ve Azerbaycan Politikası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2008.
Valiyev, E., XVIII. Yüzyıl İlk Yarısında Güney Kafkasya: Osmanlı, Safevi ve Rusya Kıskacında, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Konya 2014.