Muʿtezile’nin Ahlâkî Realizmine Karşı Îcî’nin Argümanları
Eşʿarîliğin son aşamasını temsil eden Îcî’nin argümanları, ekoldeki geleneksel ve felsefî yaklaşımları yansıtmaktadır. Bu makale Îcî’nin Muʿtezile’nin ahlâkî realizmine karşı kullandığı temel argümanlarını sunmaktadır. Çalışmanın amacı Îcî’nin argümanlarını değiştirmeden sağlam bir şekilde sunmak, açıklamak, itirazları tartışmak ve sonunda güçlü ve zayıf yönlerini değerlendirmektir. Makalenin amacı Muʿtezile’nin argümanlarını açıklamak değildir; yine de Îcî’nin argümanlarını daha net anlamak için bazı açıklamalar yapmaktadır. Makalenin ilk kısmında Eşʿarîler ile Muʿtezile’nin ahlâk anlayışları arasında belirgin bir çizgi çizmektedir. Tartışma noktasını belirtip kelâmî argümanlar için zemin hazırlamaktadır. Îcî’nin argümanları üç kısma ayrılmıştır. Birinci kısımda Îcî’nin Muʿtezile’nin ahlâkî temellerine şüphe düşürmek için insanın seçme özgürlüğünü ortadan kaldırmak için polemik argümanını sunmaktayız. Argümana karşı eleştirileri tartıştıktan sonra Îcî’nin insanın gücü ve seçme özgürlüğü konusundaki gerçek görüşünü ortaya koyuyoruz. İkinci kısım, intrinsik değerler görüşüne karşı üç argüman ihtiva etmektedir. İlk iki argüman Îcî tarafından benimsenmiş, üçüncüsü ise genel bir şekilde diğer Eşʿarîlere atfetmiştir. Bu iki argüman yalanı ve doğruyu söylemenin intrinsik etik değerleriyle ilgilenmektedir, üçüncüsü ise Eşʿarîlerin meşhur: “Bir araz başka bir araz üzerinde konamaz” deyişine dayanmaktadır. Makalenin son kısmı, Îcî’nin Muʿtezile'nin ahlâkî vecihler teorisine karşı argümanını tartışmaya ayrılmıştır. Îcî’nin argümanını tartışmadan önce teori ve taraftarları hakkında yeterli bir açıklama yapılmıştır. Ayrıca Îcî’nin ve Muʿtezile’nin ilâhî ahlâk anlayışına dair kısa bir giriş, argümanın içinde tartışılmaktadır. Adalet ve hikmet gibi bazı ilahî nitelikler Eşʿarî ve Muʿtezile’nin bakış açılarından ele alınmaktadır. Sonuç olarak makale, Îcî’nin Muʿtezile’nin ahlâkî realizmine karşı argümanlarını açık ve net bir şekilde ortaya koymakta, itirazları sunup değerlendirmekte ve argümanların güçlü ve zayıf yönlerini göstermektedir. Son olarak, Eşʿarîlerin Muʿtezile’ye karşı ahlâkî argümanlarını daha etkili bir şekilde anlamak için bir çözüm önermektedir.
Anahtar Kelimeler:
Etik değerler, Hüsn ve Kubh, Değer yargısı, Ahlâkî realizm, İlâhî kudret
Al-Ījī’s Arguments against the Muʿtazilite Ethical Realism
Al-Ījī presents the final stage of Ashʿarism, and his arguments reflect the traditional and philosophical approaches in the school. This paper presents the main arguments that al-Ījī deployed to refute the Muʿtazilites’ ethical realism. Its aim is to present the exact form of al-Ījī’s arguments, explain them, discuss the objections, and then evaluate their strengths. The paper’s aim is to explain the Muʿtazilites’ arguments; nevertheless, it gives some clarifications when it is needed to understand al-Ījī’s arguments in a better way. In the beginning, the paper draws a distinct line between the Ashʿarites’ and the Muʿtazilite ethical understandings. It defines the focus of the controversy and prepares the groundwork for theological arguments. Al-Ījī’s arguments are divided into three categories. In the first one, we present al-Ījī’s general argument, which is a polemic argument whereby al-Ījī tries to negate the freedom of human choice in order to cast doubt on the Muʿtazilite ethical foundations. We discuss its critique, and then reveal al-Ījī’s real position on human power and freedom of choice. The second category contains three arguments against the intrinsic ethical value: two of the arguments were adopted by al-Ījī and the third was attributed to other Ashʿarites in a general way. The first two arguments deal with the intrinsic ethical values of lying and truth-telling, while the third one is based on the Ashʿarite famous assertion: ‘an accident cannot subsist on another accident.’ The final category is dedicated to discussing al-Ījī’s argument against the Muʿtazilite theory of ethical aspects. A sufficient account of the theory and its partisans is provided before discussing al-Ījī’s argument. Moreover, a brief introduction of Al-Ījī’s and the Muʿtazilites’ conception of divine ethics is discussed in the folds of the argument. Some divine qualities, such as justice and wisdom, are defined from the Ashʿarites’ and the Muʿtazilites’ perspectives. As a result, the paper gives a clear account of al-Ījī’s arguments against the Muʿtazilites’ ethical realism; it presents and evaluates the objections and defines the strengths and the defects in the arguments. Finally, it proposes a better way to understand the Ashʿarites’ ethical arguments in their right context.
Keywords:
Ethical values, Ḥusn and Qubḥ, Value Judgement, Ethical realism, Divine power Etik değerler, Hüsn ve Kubh, Değer yargısı, Ahlâkî realizm, İlâhî kudret,
___
- al-Āmidī, Sayf al-Dīn ʿAlī b. Abī ʿAlī. al-Iḥkām fi uṣūl al-aḥkām. Beirut: Islamic Office for Publication, 1982.
- al-Ashʿarī, Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Ismaʿil. Risāla ilā Ahal al-Thughr. KSA: Library of Science and Wisdom, 2002.
- al-Ashʿarī, Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Ismaʿil. al-Lumaʿ fī al-radd ʿalā ahl al-zaygh wa al-bidaʿ. Cairo: The Egyptian Press, 1955.
- al-Bāqillānī, Abū Bakr Muḥammad b. al-Ṭayyīb. al-Inṣāf. Cairo: al-Azharīya, 2. Edition, 2000.
- Bardakoğlu, Ali. “Hüsn ve Kubh Konusunda Aklın Rolü ve İmam Maturidî”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1987), 59-75.
- Bulgen, Mehmet. “Tanrı’nın Varlığını Kanıtlamanın (İsbat-ı Vacib) Kelam Bilgi Teorisindeki Yeri: Kādi Abdulcebbar Örneği [Proving God’s Existence in Terms of Kalām’s Theory of Knowledge: The Case of Qāḍī ‘Abd al-Jabbār]”. Marifetname 9/1 (Haziran 2022), 13-53.
- Fakhry, Majid. Ethcial Theories in Islam. Leiden: Brill, 1991.
- Fakhry, Majid. Islamic Occasionalism: and its Critique by Averroes and Aquinas. New York: Routledge, 2008.
- al-Ghazālī, Muḥammad b. Muḥammad. al-Iqtiṣād fī al-ʿitiqād. Beirut: Dār al-Minhāj, 2016.
- Ḥabanaka, ʿAbd al-Raḥmān. Ḍawabiṭ al-Maʿrifa. Damascus: Dār al-Qalam, 1975.
- Hourani, F. George. Reason and Tradition in Islamic Ethics. London: Cambridge University Press, 1985.
- Ibn al-Wazīr, Muhammed b. Ibrāhīm. Ithār al-ḥaqq ʿalā al-khalq fī radd al-khilāfāt. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿilmīya, 2. Edition, 1987.
- Ibn Fāris, Aḥmad. Maqāyīs al-lugha. Damascus: Dār al-Fikr, 1979.
- al-Ījī, Aḍuḍ al-Dīn ʿAbd al-Raḥman b. Rukn al-Dīn. al-Mawāqif fi ʿilm al-kalām. Beirut: ʿĀlam al-Kutub, 1999.
- al-Ījī, Aḍuḍ al-Dīn ʿAbd al-Raḥman b. Rukn al-Dīn. Sharḥ Mukhtaṣar al-Muntahā al-Usulī. Beirut: Dār al-Kutub, 2004.
- al-Jawziyya, Ibn Qayyīm Muḥammad b. Abī Bakr. Miftāḥ dār al-saʿāda. Mecca: Dār al-Fawāid, 2010.
- al-Jubbāʾī, Abū ʿAlī Muḥammad b. ʿAbd al-Wahab. al-Maqālāt. Istanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
- al-Jurjānī, ʿAlī b. Muḥammad. Sharḥ al-Mawāqif. Beirut: Dār al-Kutub, 1998.
- al-Juwaynī, ʿAbd al-Malik b. ʿAbdullāh. al-Irshād ilā qawāṭiʿ al-adilla fī uṣūl al-ʿitiqād. Cairo: al-Khanijī Publication, 1950.
- al-Juwaynī, ʿAbd al-Malik b. ʿAbdullāh. al-Talkhiṣ fī uṣūl al-fiqh. Beirut: Dār al-Bashāʾir, 2000.
- al-Karmānī, Shams al-Dīn Muḥammad b. Yūsuf. al-Kawāshif fī Sharḥ al-Mawāqif. Istanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hüseyin Paşa, 317, 347a-360b.
- Pleitz, Martin. Logic, Language, and the Liar Paradox. Münster: Mentis, 2018.
- al-Qāḍī, ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. al-Majmuʾ al-muḥīṭ bi-al-taklīf. Cairo: al-Dār al-Masrīya, 1965
- al-Qāḍī, ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. al-Mughnī. Cairo: Dār al-Kutub, 1953.
- al-Qāḍī, ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. Sharḥ al-Uṣūl al-khamsa. Cairo: Wahba Publication, 1996.
- al-Qarāfī, Shihāb al-Dīn Aḥmad b. Abī al-ʿAlā. Nafāʾis al-uṣūl fī Sharḥ al-Maḥsūl. Cairo: al-Bāz Publication, 1995.
- al-Rāzī, Fakhr al-Dīn Muḥammad b. Ḥusayn. al-Arbaʿīn fī uṣūl al-dīn. Cairo: al-Kulliyāt al-Azharīya, 1986.
- al-Rāzī, Fakhr al-Dīn Muḥammad b. Ḥusayn. al-Arbaʿīn fī uṣūl al-dīn. Beirut: Dār al-Khaīl, 2004.
- al-Shahrastānī, ʿAbd al-Karīm b. Abī Bakr. al-Milal wa al-niḥal. Beirut: Dār al-Kutub, 2. Edition, 1992.
- Shihadeh, Ayman. “Psychology and Ethical Epistemology: An Ashʿarī Debate with Muʿtazilī Ethical Realism, 11th-12th C.,” Journal of Arabic and Islamic Studies 21 (2021), 81-102.
- al-Subkī, Tāj al-Dīn ʿAbd al-Wahab b. ʿAlī. Ṭabaqāt al-Shāfiʿīa al-kubrā. Cairo: Hajar Publication, 1992.
- al-Tahānawī, Muḥammad b. ʿAlī. Kashshāf iṣṭilāḥāt al-funūn wa-al-ʿulūm. Beirut: Nāshrūn Publication, 1996.
- Wolfson, Harry Austryn. The Philosophy of the Kalām. London: Harvard University Press, 1970.
- al-Zabīdī, Murtaḍā. Tāj al- ʿarūs. Kuwait: Dār al-Hidāiya, 2009.
- al-Ziriklī, Khaīr al-Dīn. al-Aʿlām. Beirut: Dār al-ʿilm li-al-malāyīn, 15. Edition, 2002.
- Başlangıç: 2003
- Yayıncı: Mehmet BULĞEN
Sayıdaki Diğer Makaleler
Muʿtezile’nin Ahlâkî Realizmine Karşı Îcî’nin Argümanları
İbadet: Bilgi, Niyet ve Özgürlük
Sırrı Paşa’nın Şerhu’l-Akāid Tercümesi’nin Cüz’î İrâde Meselesi Örneğinde Analizi
Gayr Kavramının Dilsel ve Istılahî Anlamları ve Klasik Kelâmın İlâhî Sıfatlar Anlayışına Etkileri
Fahreddîn el-Râzî’nin Te’vîl Teorisi Açısından Metafizik Yakîn Anlayışı