Eski Mezopotamya Kültüründe Lapis Lazuli Taşının Yeri ve Taşın Bazı Türleri

Mezopotamya’da ham madde kaynağı bulunmayan Lapis Lazuli, bu coğrafyada yaşamış toplumlar tarafından benimsenmiş ve onların kültürlerinde yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Çivi yazılı belgelerde lapis lazuli, Sumerce ZA.GÌN, Akadca uqnû kelimesi ile ifade edilmiştir. Literatürdeki yeni değerlendirmeler, uqnû kelimesinin mavi taşları içeren genel bir adlandırma olduğunu ve bu kelimenin maviden mavimsi renk tonlarına kadar benzer taş türlerini ifade ettiğini göstermektedir. Lapis lazuli, yıldızlı gökyüzüne benzeyen derin mavi renge sahip bir taştır. Mezopotamya toplumları taşın renginden ve görünüşünden dolayı ona kutsiyet atfetmişler ve ona sembolik anlamlar yüklemişlerdir. Mezopotamya’da cam üretim teknolojisinin gelişimiyle lapis lazulinin imitasyonu yapılmış dolayısıyla bu taş bazı çivi yazılı belgelerde “dağ lapis lazulisi” (hakiki) veya “fırın lapis lazulisi” (yapay) gibi farklı isimlerle kaydedilmiştir. Lapis lazulinin aralarında fark bulunan türleri ve onlar hakkındaki bilgiler ḪAR.ra=ḫubullû Serisi ve Abnu šikinšu Serisi gibi mineraloji ve petroloji alanlarına yönelik bilgiler aktaran yayınlar sayesinde aydınlatılmıştır. Bu çalışmada, çivi yazılı belgeler doğrultusunda yapılmış analizlere göre Mezopotamya’da lapis lazuli taşının önemi, kullanım alanları ve taşın bazı türleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Eski Mezopotamya, Mineraloji, Lapis Lazuli, ḪAR.ra=ḫubullû Serisi, Abnu Šikinšu Serisi

Lapis Lazuli in Ancient Mesopotamian Culture and Its Various Types

In Mesopotamia, Lapis Lazuli, which has no raw material, has been adopted by societies that lived in this geography, and lapis lazuli has been intensely used in their cultures. The lapis lazuli has been stated as ZA.GÌN in Sumerian and uqnû in Akkadian languages in cuneiform documents. According to recent assessments in the literature, the term uqnû is a general expression for blues stones and refers to similar stone types between blue and bluish colour tones. The lapis lazuli stone has a deep blue colour similar to a starry sky. Mesopotamian civilizations have attributed sanctity because of its colour and appearance, and they have ascribed symbolic meanings to this stone. Imitation of lapis lazuli has been made with the advancement of glass production technology in Mesopotamia. Thus, this stone has been noted in some cuneiform documents with various names, such as mountain (genuine) lapis lazuli or kiln (artificial) lapis lazuli. The different types of the lapis lazuli and information about them have been clarified by ḪAR.ra=ḫubullû and Abnu šikinšu in ancient writings about mineralogy and petrology fields. This study will discuss the importance, application fields, and several lapis lazuli stone types according to analyses in live with cuneiform documents.

Keywords:

Ancient Mesopotamia, Mineralogy, The Lapis Lazuli, ḪAR.ra=ḫubullû, Abnu šikinšu,

PDF

___

Adalı, Selim Ferruh ve Görgü, Ali T. (2016), Sümer Kral Destanları Enmerkar – Lugalbanda, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Albayrak, İrfan (2016), “Eski Anadolu’nun İlk Yazılı Belgelerinde Altın ve Kıymetli Taşlar”. Lidya “Altın Ülke” Uluslararası Katılımlı Altın, Gemoloji ve Kuyumculuk Sempozyumu. Salihli.
Aston, Barbara G.; Harrelland, James A. vd. (2000), Ancient Egyptian Materials and Technology Cambridge University Press, Cambridge.
Atakul, Ayşe; Küçükuysal, Ceren vd. (2012), Süs Taşları, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
Balkan, Kemal (1941), “Talimi-Destâni Sümer Edebiyatının Şaheserlerinden Biri”, Sumeroloji Araştırmaları, Sayı 1 (881-912)
Bonewitz, Ronald Louis (2012), Nature Guide Rocks and Minerals, DK Publishing, United States.
Boson, G. G. (1938), “Edelstein (Halbedelstein)”, RlA, Cilt 2, Berlin.
Bottéro, Jean ve Kramer, Samuel Noah (1989), Lorsque les dieux faisaient l’homme: Mythologie mésopotamienne, Éditions Gallimard, Paris.
Brauns, F. (1973), Özel Mineraloji, Çev.: Yusuf Tatar, Çağlayan Basımevi, İstanbul.
CAD: The Assyrian Dictionary of the University of Chicago (Chicago 1956 ff.)
CDA: Black, J.; George, A. vd. (2000), A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden, Germany.
Charpin, Dominique (2013), “’I Am the Sun of Babylon’: Solar Aspects of Royal Rower in Old Babylonian Mesopotamia”, Experiencing Power, Generating Authority: Cosmos and Politics in the Ideology of Kingship in Ancient Egypt and Mesopotamia, (65-97)
Cholidis, Nadja (2003), “The Treasure of Ur From Mari”, Art of The First Cities The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus, (139-164)
Çeçen, Salih ve Erol, Hakan (2018), “Kültepe’den Değişik Bir Ticari Mal Listesi (Kt n/k 1697)”, ArAn, Sayı 2. (53-75)
Çeçen, Salih; Gökçek L. Gürkan vd. (2020), “Marqasi’den Namburbi Ritüeline Ait Bir Tablet: Nisan Ayında Görülen Yılanın Uğursuzluğu”, ArAn, Sayı 2, (157-175)
Çeçen, Salih ve Gökçek, L. Gürkan (2021), “Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda Bir Zenginlik Alameti: Lapis Lazuli Taşından Mühür”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi-Journal of Turkish Researches Institute, Sayı 72, Eylül. (83-90)
Çınardalı-Karaaslan, Nazlı (2013), “Arkeolojik ve Filolojik Veriler Işığında M.Ö. 2. Binde Frit, Fayans ve Cam Malzeme Üzerine Bir Çalışma”, Belleten, Sayı 278, Nisan. (15-72)
Dardeniz, Gonca ve Öztan, Aliye (2020), “Acemhöyük Fayans ve Frit Eserleri Üzerine Arkeolojik ve Arkeometrik Değerlendirmeler”, Belleten, Sayı 301, Aralık. (837-886)
DACG: Thompson, R. C. (1936), A Dictionary of Assyrian Chemistry and Geology, Oxford University Press, Oxford.
Dilek, Yeşim (2019), Eski Mezopotamya Dini Ritüelleri ve Kullanılan Objeler, Selçuk Üniversitesi, Konya. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Dilek, Yeşim ve Bahar, Hasan (2019), “Eski Mezopotamya Dininde ve Ritüellerinde Nesnelerin Kutsallığı ve Önemi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Sayı 3, (1340-1372)
Dilek, Yeşim (2022), “Eski Mezopotamya ve Eski Mısır’da Mavi Renk Kullanımının Sembolik Anlamları”, OANNES-Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, Mart. (163-179)
Duffin, C. J. (2014), “The pharmaceutical use of the Lapis Lazuli in the Ancient East”, Pharmaceutical Historian, Sayı 4, (84-87)
Eliade, Mircea (2009), Dinler Tarihine Giriş, Çev.: Lale Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
Eliade, Mircea (2020), Babil Simyası ve Kozmolojisi, Çev.: Mehmet Emin Özcan, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
ePSD: Electronic Pennsylvania Sumerian Dictionary Project
ETCSL: Electronic Text Corpus of Sumerian Literature (Oxford)
Farber, Gertrud (1984), “Another Old Babylonian Childbirth Incantation”, JNES, Sayı 4, (311-316)
Goff, Beatrice L. (1956), “The Rôle of Amulets in Mesopotamian Ritual Texts”, Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, Sayı 1/2, (1-39)
Günbattı, Cahit (2017), Kültepe-Kaniş Anadolu’da İlk Yazı, İlk Belgeler, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri.
Gürgen, İlknur (2022), “Eski Çağ Renkleri ve Anlamları”, OANNES-Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, Mart. (259-275)
Herrmann, G. ve Moorey, P.R.S. (1980-1983), “Lapislazuli. B. Archäologisch”, RlA, Cilt 6, Berlin.
Herrmann, Georgina (1968), “Lapis Lazuli: The Early Phases of Its Trade”, Iraq, Sayı 1, Bahar. (21-57)
Jacobsen, Thorkild (1976), The Treasures of Darkness: A History of Mesopotamian Religion, Yale University Press, New Haven and London.
Kurt, Hüseyin ve Arık, Fetullah (2015), Mineraloji, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
Leick, Gwendolyn (1991), A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology, Routledge, London and New York.
Liverani, Mario (2014), The Ancient Near East History, Society and Economy Translated by Soraia Tabatabai, Routledge, New York.
Manutchehr-Danai, Mohsen (2009), Dictionary of Gems and Gemology, Springer-Verlag, Berlin Heildelberg.
MSL: Landsberger, Benno; Reiner, Erica vd. (1970), The Series ḪAR-ra = hubullû: Tablets XVI, XVII, XIX and Related Texts, Sumptibus Pontificii Instituti Biblici, Rome.
Moorey, P.R.S., (1999), Ancient Mesopotamian Materials and Industries The Archaeological Evidence, Eisenbrauns, Winona Lake.
Morkoç, Ayşe Nur ve Uyanık, Hatice (2021), “Tunç Çağı’nda Mezopotamya ve Mısır İlişkileri Bağlamında Lapis Lazuli”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, Sayı 4, (1785-1799)
Oshima, Takayoshi (2012), “Another Attempt at Two Kassite Royal Inscriptions: The Agum-Kakrime Inscription and the Inscription of Kurigalzu the Son of Kadashmanharbe”, Annual Of Ancient Near Eastern, Old Testament, and Semitic Studies, (225-268)
Pfitzner, Judith (2019), “The Use of ellum, ebbum and, namrum in the Sign List Diri”, KASKAL, Sayı 16, (237-257)
Postgate, Nicholas (2019), “Mesopotamian Petrolog: Stages in the Classification of the Material World”, Cambridge Archaeological Journal, Sayı 2, (205-224)
Potts, Daniel T. (1997), Mesopotamian Civilization The Material Foundations, The Athlone Press, London.
Rainey, Anson F. (2015), The El-Amarna Correspondence A New Edition of the Cuneiform Letters from the Site of El-Amarna based on Collations of all Extant Tablets, Brill, Leiden-Boston.
Rapp, George (2009), Archaeomineralogy, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg.
RIME I: Frayne, Douglas (1998), Presargonic Period (2700-2350 BC), University of Toronto Press, Toronto.
Rosen, Lissie Von (1988), Lapis Lazuli in Geological Contexts and in Ancient Written Sources, Paul Åströms förlag, Sweden.
Rosen, Lissie Von (1990), Lapis Lazuli in Archaeological Contexts, Paul Åströms förlag, Sweden.
Röllig, W. (1980-1983), “Lapislazuli. A. Philologisch”, RlA, Cilt 6, Berlin.
Schramm, Wolfgang (2010), Akkadische Logogramme, Georg-August-Universität, Göttingen.
Schuster-Brandis, Anais (2003), “Tupfen und Streifen Erkenntnisse zur Identifikation von Steinnamen aus der Serie abnu šikinšu „Der Stein, deşsen Gestaltung…””, AoF, Sayı 2, (256-268)
Schuster-Brandis, Anais (2008), Steine als Schutz- und Heilmittel Untersuchung zu ihrer Verwendung in der Beschwörungskunst Mesopotamiens im 1. Jt. V. Chr., Ugarit-Verlag, Münster.
Schwemer, Daniel (2013), “Prescriptions and Rituals for Happiness, Success, and Divine Favor: The Compilation A 522 (BAM 318)”, JCS, Sayı 65, (181-200)
Scurlock, JoAnn (1991), “Baby-Snatching Demons, Restless Souls and the Dangers of Childbirth: Medico-Magical Means of Dealing with some of the perils of Motherhood in Ancient Mesopotamia”, Incognita, Sayı 2, (135-185)
Steinkeller, Piotr (1982), “The Question of Marḫaši: A Contribution to the Historical Geography of Iran in the Third Millennium B.C.”, ZA, Sayı 2, (237-265)
Steinkeller, Piotr (2013), “New Light on Marhaši and its Contacts with Makkan and Babylonia”, Aux marges de l’archéologie. Hommage à Serge Cleuzious, Travaux de la Maison René-Ginouvès, (261-274)
Şahin, Hasan Ali (2020), “Eski Mezopotamya Ticaret Yolları”, Journal of Universal History Studies, Sayı 3, (84-98)
Thavapalan, Shiyanthi; Stenger, Jens vd. (2016), “Color and Meaning in Ancient Mesopotamia: The Case of Egyptian Blue”, ZfA, Sayı 2, (198-214)
Thavapalan, Shiyanthi (2019a), “Stones from the Mountain, Stones from the Kiln: Colous in the Glass Texts from Ancient Mesopotamia”, The Value of Colour Material and Economic Aspects in the Ancient World, (177-200)
Thavapalan, Shiyanthi (2019b), The Meaning of Color in Ancient Mesopotamia, Brill, Leiden-Boston.
Uhlig, Helmut (2018), Tarihin Başlangıcında Bir Halk: Sümerler, Çev.: Nilgün Ersoy, Totem Yayınları, İstanbul.
Uyanık, Hatice ve Morkoç, Ayşe Nur (2021), “Tunç Çağı’nda Mezopotamya’da Lapis Lazulinin Temini, Kullanımı ve Önemi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sayı 45, (160-181)
Van Buren, E. Douglas (1945), Amulets in Ancient Mesopotamia, Orientalia, Nova Series, Sayı 14, (18-23)
Van Dijk, J. (1983), LUGAL UD ME-LÁM-bi NIR-G̃ÁL: Le récit epique et didactique des Travaux de Ninurta, du Deluge et de la Nouvelle Création Texte, Traduction Et Introduction Tome I, E.J. Brill, The Netherlands.
Winter, Irene (1999), “The Aesthetic Value of Lapis Lazuli in Mesopotamia”, Cornaline et pierres précieuses: La Méditerranée de l’Antiquité à Islam, (43-58)
Woods, Christopher (2009), “At the Edge of the World – Cosmological Conceptions of the Eastern Horizon in Mesopotamia, JANER, Sayı 2, (183-239)
Woolley, Leonard (1934), Ur Excavations: Volume II, The Royal Cemetery: A Report on the Predynastic and Sargonid Graves Excavated Between 1926 and 1931 Text, British Museum, London.
Yıldırım, Nurgül (2014), Kültepe Tabletlerinde Geçen Süs Eşyaları ve Bunların Ticareti, Ankara Üniversitesi, Ankara. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).