Karadeniz Alplerinin Doğal Mirasları: Ağaçbaşı, Barma ve Yılantaş Yüksek RakımTurbalıklar, Tabiatı Koruma Alanları, Trabzon, Türkiye

Türkiye'nin en büyük yayla turbalıkları olan Trabzon turbalıkları, Türkiye'nin kuzeydoğusunda, güneybatı Kafkas sıradağlarından biri olan Soğanlı Dağları'nın sırt ve yamaçlarında yer almaktadır.Bu çalışma kapsamında turbalıkların oluşumunu sağlayan ve turbalıkların korunmasını önemli kılan coğrafi, iklimsel ve ekolojik özellikler belirlenerek incelenmiştir. Turbalıkların bulunduğu dağlık bölge, subtropikal-kutup altı serin ve oldukça nemli iklim karakteri ile yüksek düzeyde yağış alır (yaklaşık 1500 mm/yıl). Ağaçbaşı ve Barma, bölgenin ve Türkiye'nin en büyük yayla turbalıkları olup, kuzey yarımkürenin güney sınırında konumları ve ekolojik özellikleri nedeniyle küresel ölçekte önemli doğal miraslardan biridir. Turbalık kalınlıkları 50-450cm arasında değişmektedir. Bölgede yaklaşık 200ha turbalık kaplı alan bulunmaktadır. Yüksek plato turbalıkları, bataklıkları oluşturmak için su ve bitki besinlerinin sadece yağışlarla sağlandığı, akarsu vb. gibi dışarıdan su girişi olmayan ombrotrofik özelliklere sahiptir. Bölge turbalıkları yaklaşık ekolojik ve klimatolojik veriler açısından zengin, 8-10 bin yıllık doğal bir arşiv barındırır. Türkiye'de son derece nadir bulunan birkaç flora ve fauna türüne sahiptirler. İçinde turbalı barındırırkların da bulunduğu Ağaçbaşı (2019), Barma(2019) ve Yılantaş (2023) yaylaları sit alanı olarak tescil edilmiş ve 2561Ha koruma altına alınmıştır. Nadir görülen özelliklerinden dolayı turbalıkların korunması mutlak kamu-devlet işbirliği ile sürdürülebilir hale getirilmelidir.

Anahtar Kelimeler:

Turbalık-sulak alan, doğal miras, koruma, Trabzon, Türkiye

Natural Heritages of The Black Sea Alpine: Agaçbaşı, Barma and Yılantas high Altitude peatlands, Nature Protected Areas, Trabzon, Turkey

Turkiye's largest high plateau peatlands, Trabzon peatlands are located in the Northeast part of Turkey, on the ridges and slopes of the hills of the Soğanlı Mountains which is one of the southwestern Caucasian mountain ranges. Within the scope of this study, the geographical, climatic and ecological characteristics that provide the formation of peatlands and make the protection of peatlands important have been determined and examined. The mountainous region's climate is subtropical-Subpolar, with humid-cold climate characteristics and receives a high level of precipitation (nearly 2000 mm/y). Ağaçbaşı and Barma are the largest high plateau peatlands in the region and Turkey, one of the important natural heritage on a global scale due to their location and ecological features on the southern border of the northern hemisphere. Peatlands thicknesses vary from 50-450cm. In the region nearly 200ha of peatland-covered areas are. High plateau peatlands have ombrotrophic characteristics in which water and plant nutrients are provided only by precipitations for forming the swamps, there is no water inlet from the outside, such as streams, etc. Peatlands formed during the Holocene period after the last ice age, and have a rich archive in terms of about 8-10 thousand years old ecological and climatological data. They have several flora and fauna species that are extremely rare in Türkiye. Ağaçbaşı (2019), Barma (2019) and Yılantaş (2023) plateaus, which include peatlands, have been registered as protected natural sites and 2561Ha are taken under protection. Due to rare features, peatlands protection should be made sustainable with absolute public-state cooperation.

Keywords:

Peatland-wetland, natural heritage, protection, Trabzon, Turkey,

PDF

___

AC. (2023). Arpalı Climate, https://tr.climatedata.org/asya/tuerkiye/trabzon/arpal%c4%b1-708672/ #temperature-graph.
Alexeyev, V.A. & Birdsey, R.A. (1998), Carbon Storage in Forests and Peatlands of Russia. İn Gen. Tech. Rep. NE-244. Radnor, PA: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Northeastern Forest Experiment Station, p137.
Alkan, S. (1992). Sürmene Ağaçbaşı Yaylası Turbalığında Floristik Bir İnceleme. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Bitirme Çalışması, Trabzon, Türkiye, 120s.
Aytuğ, B., Menev, N. & Edis, G. (1975). Sürmene- Ağaçbaşi Dolaylari Ladin Ormaninin Tarihi ve Geleceği, TÜBITAK Tarim ve Ormancilik Araştirma Grubu Dergisi, Series 39, Ankara.
Bacon, K.L., Baird A.J., Blundell A., Bourgault M.-A., Chapman P., Dargie G., Dooling G.P., Gee, J. Holden C., Kelly T., McKendrick-Smith K.A., Morris P.J., Noble A., Palmer S.M., Quillet Q., Swindles G.T., Watson E.J. & Young D.M. (2017). Questioning ten common assumptions about peatlands Mires Peat, University of Leeds Peat Club, 19 (12), p23.
Birben, U. (2019). The effectiveness of Protected Areas in Biodiversity Conservation: The Case of Turkey. CERNE, 25(4), 424-438.
Bozkır, İ. (2012). Treath categories and chorologial features of Lactucinae (Asteraceae) distributed in Turkey. Thesis, Science Institute, Trabzon, Türkiye, p110.
Byfield, A. & Özhatay, N. (1997). A future for Turkey’s peatlands: a conservation strategy for Turkey’s peatland heritage. Doğal Hayati Koruma Dernegi, Istanbul, Turkey.
Campbell, I.D., Campbell, C., Yu, Z., Vitt, D.H. & Apps, M.J. (2000). Millenial-scale rhythms in peatlands in the Western Interior of Canada and the Global Carbon Cycle. Quaternary Research 54, 155-158.
CCEPF. (2023). WWF Caucasus and the Critical Ecosystem Partnership Fund: a partnership for biodiversity conservation in the Caucasus Ecoregion; http://assets.panda.org/img/original/cepf_map.jpg (11 July 2023).
Christensen, T.R., Friborg, T., (lead authors) with Byrne, K.A., Chojnicki, B., Drösler, M., Freibauer, A., Frolking, S., Lindroth, A., Mailhammer, J., Malmer, N., Selin, S., Turunen, J., Valentini, R., Zetterberg, L. & Vandewalle, M. (2004). EU peatlands: Current carbon stocks and trace gas fluxes, Report 4/2004 to ‘Concerted action: Synthesis of the European Greenhouse Gas Budget’, GeosphereBiosphere Centre, Univ. of Lund, Sweden.
CRPB. (2015). Kervan Yolu/Caravan Route project book, DOKA, Trabzon,P32.
Crum, H. (1992). A Focus on Peatlands and Peat Mosses University of Michigan Press, AnnArborMI.
Çayci, G.Y., Ataman, I., Unver, E. & Munsuz, N. (1988). Distribution and horticultural values of the peats in Anatolia. Acta Horticulturae, 238, 189-196.
Çebi, H.F. & Korkmaz, S. (2015), Organic Geochemistry of Ağaçbaşı Yayla Peat Deposits, Köprübaşı/Trabzon, NE Turkey, International Journal of Coal Geology, 146, 155-165.
Çolak, A.H. & Günay, T. (2011). Turbalıklar (Mire/PeatlandMoore). T.C. Orman ve Su leri Bakanlığı Batı Karadeniz Ormancılık Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü-Bolu. Çeşitli Yayınlar Serisi No. 7, Turkey.
DKM. (2012). Evaluation of Climate Mitigation Potential for Yeniçağa Gölü ( Bolu), and Akgöl (Konya), Wetlands and Climate Change Project, Doğa Koruma Merkezi.
Erüz, C. (2013). Project book of the Ağaçbaşı Project for the Protection of Peatland as a Geological and Ecological Heritage, UNDP/SGP-GEF Small Grand Fund Project, Association of the Natural and Historical Heritage Protection (DOGA-TARİH).
Erüz, C., Kandemir, R. & Bozkır, İ. (2016). Trabzon-Sürmene Ağaçbaşi peat bogs, April 2016, 69th Geological Congress of Turkey.
ETBAR Ağaçbaşı. (2018). Trabzon İli Köprübaşı-Sürmene İlçeleri, Ağaçbaşı Yaylası Potansiyel Sit Alanı Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu, Çevre Şehircilik ve İklim değişimi Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ETBAR raporu, Ankara.
ETBAR Yılantaş. (2019). Trabzon İli Araklı İlçesi Yılantaş Turbalığı Potansiyel Sit Alanı Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu, Çevre Şehircilik ve İklim değişimi Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ETBAR raporu, Ankara.
ETBAR Barma. (2019). Trabzon İli Köprübaşı-Çaykara İlçeleri Barma Turbalık Alan Potansiyel Sit Alanı Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu, Çevre Şehircilik ve İklim değişimi Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ETBAR raporu, 2015, Ankara.
Gorham, E. (1991). Northern Peatlands: role in the carbon cycle and probable responses to climatic warming. Ecol. Appl., 1, 182-195.
Gorham, E. (1994). The future of research in Canadian peatlands: A brief survey with particular reference to global change. Wetlands, 14(3), 206-215.
Halsey, L.A., Vitt, D.H. & Dauer, I.E. (1998). Peatland initiation during the Holocene in continental western Canada. Climatic Change, 40, 315-342.
Halsey, L., Vitt D.H. & Gignac, L.G., (2000). Sphagnumdominated peatlands in North America since the last glacial maximum: Their occurrence and extent. Bryologist, 103, 334-352.
Heinickeb A.M. & Zeitz J T., (2016), Peatland ecosystems in Kyrgyzstan: Distribution, peat characteristics and preliminary assessment of carbon storage, CATENA, 144, 56-64.
Leifeld, J., Bassin, S. & Fuhrer, J. (2005). Carbon stocks in Swiss agricultural soils are predicted by land use, soil characteristics, and altitude. Agric. Ecosyst. Environ. 105, 255-266.
Lia, C., Grayson, R. Holdena, J. & Lia, P. (2018), Erosion in peatlands: Recent research progress and future directions. Earth Science Reviews, 185, 870-886.
MacDonald, G.M., Beilman, D.W., Kremenetski, K.V., Sheng, Y., Smith, L.C. & Velichko, A.A. (2006). Rapid early development of circumarctic peatlands and atmospheric CH4 and CO2 variations. Science, 314, 285-288.
Öz, D. (1996). Peatlands in Turkey. In E. Lappalainen (ed.) Global Peat Resources. International Peat Society, Jyska , Finland.
Parish, F., Sirin, A., Charman, D., Joosten, H., Minayeva, T., Silvius, M. & Stringer, L. (2008). Assessment on Peatlands, Biodiversity and Climate Change: Main Report. İn Peatland and Carbon, Global Environment Centre, Kuala Lumpur and Wetlands International, Selangor, Malaysia, p179.
Payne, R., Eastwood, W. & Charman, D. (2007). The ongoing destruction of Turkey’s largest upland mire by peat cutting. International Mire Conservation Group Newsletter. 2007/1, 5-6.
Payne, R.J, Charman, D.J., Matthews, S. & Eastwood, W. J. (2008). Testate Anoebae As Palaeohydrological Proxies in Surmene Agaçbası Yaylası Peatland (Northeast Turkey). Wetlands, 28(2), 311-323.
Pullensac, J.W.M., Sottocornolab, M., Kielyc, G. Toscanod, P. & Gianelleae, D. (2016). Show more Carbon fluxes of an alpine peatland in Northern Italy. Agricultural and Forest Meteorology, 220, 69-82.
Ramchunder, S.J., Brown, L.E. & Holden, J. (2009). Environmental effects of drainage, drain-blocking and prescribed vegetation burning in UK upland peatlands. Progress in Physical Geography: Earth and Environment, 33(1), 49-79.
Roßkopf, N., Fell, H. & Zeitz, J., (2015). Organic soils in Germany, their distribution and carbon stocks. CATENA, 133, 157-170.
Scholz, H. & Byfield, A. (2000). Three grasses new to Turkey, Turkish Journal of Botany, 24, 263-267.
Verep, B., Şahin, C., Ciloglu, E. & İmamoğlu, H.O. (2002). Uzungöl’ün İklimi ve Çevresel Sorunları Üzerine Bir Çalışma. Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fak. Dergisi, 33, 353-358.
Yiğitbaşoğlu, H. (2009). Ağaçbaşı Plateau Peatland/Trabzon: A Good Example of Natural Environment Change. 5th National Geography Symposium 2008 (16-17 October 2008) Proceedings, Ankara University Turkey Geography Research and Application Center Publication, Ankara 2009, pp 293-298.
Yu, Z.C. (2012). Northern peatland carbon stocks and dynamics. Biogeosciences, 9, 4071-4085.