Kur’an-ı Kerîm’de ‘Asâ Fiili ve İhtiva Ettiği Manalar

Kur’an’ın okunup anlaşılması büyük ölçüde Arapçanın dil yapısının bilinmesine ve lafızların cümle içindeki konumlarına göre taşıdıkları anlamların doğru tespit edilmesine bağlıdır. Lafız-mana ilişkisi diye isimlendirilen bu durum tefsir ilmi açısından önemli olduğu için yapılan her türlü tefsir çalışmalarında dil bilimsel yaklaşımlar Kur’an’da Allah Teâlâ’nın muradını belirlemede önemli yer tutmuştur. Nazmı ve manasıyla i‘câzın en mükemmel halini temsil eden Kur’an, insanların ruh dünyalarını ve anlayışlarını etkileyerek onları en güzel olana yönlendirmek için farklı edebî üsluplar kullanmıştır. Arap dilinde ve Kur’an’da özel kullanım şartlarına ve geniş anlam yelpazesine sahip lafızlardan biri de ‘asâ/عسى fiilidir. Diğer fiillere nazaran farklı kullanım şartlarına tabi olan bu fiil, cümledeki konumuna, sözü söyleyenin ve muhatabın durumuna göre farklı manalar ifade etmektedir. Müfessirler عسى fiilinin ifade ettiği manaları tefsirlerinde geniş izahlarla ele almışlardır. Konuya eleştirel bir açıdan yaklaşarak onların değişik vesilelerle yaptıkları açıklamaları bir araya getirmek Kur’an’ı anlamaya yardımcı olacaktır. Bir giriş üç ana başlıktan oluşan bu çalışmada öncelikle عسىfiili dil bilimleri açısından incelendikten sonra Kur’an’da kullanıldığı ayetlerin iç ve dış bağlamlarına göre ihtiva ettiği anlamlar keşfedilmeye çalışıldı. İkinci olarak müfessirlerin bu fiil hakkında yaptığı açıklamalar ve yorumlar eleştirel bir tarzda ele alınarak konunun anlaşılmasına katkı sunabilecek bazı öneriler sunuldu. Üçüncü başlıkta bu fiilin Kur’an’da kullanıldığı manaları tespit edilmeye çalışıldı. Özellikle meal çalışmalarında عسى fiilini tek düze tercüme yerinde ayetin bağlamına göre daha uygun manalar verilmesi üzerinde durularak Kur’an araştırmacılarına ve meâl çalışmalarına olumlu katkılar sunulmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’an, ‘Asâ Fiili, Anlam Zenginliği, Meâl

The Uses of the Verb ‘Asā in the Qur’ān and Its Meanings

Reading and understanding the Qur’ān largely depends on knowing the language structure of Arabic and correctly determining the meanings of the words according to their position in the sentence. Since this fact, which is called the literal-meaning relationship, is important for the science of tafsīr, linguistic approaches have taken an important place in defining the will of Allah in the Qur’ān in all kinds of tafsīr works. The Qur’ān, which represents the most perfect state of i‘jāz with its words and meanings, has used different literary styles to influence people’s spiritual world and understanding and direct them to the most beautiful one. One of the words with special usage conditions and a wide range of meanings in the Arabic language and the Qur’ān is the verb ‘Asâ/عسى. The verb عسى, which is subject to different usage conditions compared to other verbs, has different meanings according to its position in the sentence, the situation of the speaker and the addressee. Commentators have dealt with the meanings of the verb عسى with extensive explanations in their tafsīr works. Approaching the subject from a critical point of view and bringing together their explanations on different occasions will be instrumental in understanding the Qur’ān. In this study, which consists of an introduction and three main titles, first of all, the verb عسى was examined in terms of linguistics, then, the meanings of the verses used in the Qur’ān according to their internal and external contexts were tried to be discovered. Secondly, the explanations and comments made by the commentators about this verb were handled in a critical way and some suggestions that could contribute to the understanding of the subject were presented. In the third title, the meanings of this verb used in the Qur’ān were explained. Particularly in Qur’ān translations, it has been tried to make positive contributions to Qur’ān researchers and translation studies by emphasizing that the verb عسى should be given more appropriate meanings according to the context of the verse rather than a monotonous translation.

Keywords:

Tafsīr, Qur’ān, Verb ‘Asā, Richness of Meaning, Translation.,

PDF

___

Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade. Meânî’l-Kur’ân. thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘h. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 1. Basım, 1411/ 1990.
Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbuddîn es-Seyyid Mahmûd. Rûhu’l-me‘ânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, ts.
Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin Mesûd. Meâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr-Süleyman Müslim el-Hars. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Tayyibe Li’n-Neşr, 1. Basım, 1411.
Birgivî, Muhammed Efendi. İzhâru’l-esrâr. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2011.
Câmî, Nûreddîn Abdurrahmân. Molla Câmî (el-Fevâidü’z-zıyâiyye). İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. 5 Cilt. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1412/1996.
Cevherî, İsmâil b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-‘arabiyye. 6 Cilt. thk. Ahmed Abdülgafûr Attar. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2. Basım, 1979.
Cürcânî, Abdülkâhir. el-Muktesad fî şerhi’l-Îzâh. 2 Cilt. thk. Kâzım Bahru’l-Mercân. Bağdat: Dâru’r-Reşîd, 1982.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsûf, el-Gırnatî el-Endelûsî. el-Bahru’l-muhît. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1431/2010.
Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ. Mecâzu’l-Kur’ân. 2 Cilt. thk. Muhammed Fuâd Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, ts.
Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed el-İmadî. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’âni’l-Kerîm. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mushaf, ts.
Enbârî, Ebu’l-Berakât. Esrâru’l-arabiyye. thk. Muhammed Behcet el-Baytâr. Dımışk: Matbûâ‘tü’l-Mecmei‘’l-İlmi’l-Arabî, ts.
Evsî, Kays İsmâil. Esâlîbü’t-taleb ‘ınde’n-nahviyyîn ve’l-belâgiyyîn. Bağdat: Dâru’l-Hikme, 1. Basım, 1988.
Ezherî, Ebû Mansûr Ahmed. Tezhîbü’l-lüga. thk. Abdülkerîm en-Neccâr. 16 Cilt. Mısır: el-Dâru’l-Mısrıyye, ts.
Fenârî, Şemsüddîn Muhammed b. Hamza. Aynu’l-a‘yân tefsîru sûreti’l-Fâtiha. İstanbul: b.y., 1326.
Ferâhidî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm es-Sâmârrâî, 8 Cilt. b.y. ts.
Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403/1983.
Gökkır, Necmettin. “Tefsir Usulünde “Lafız-Mana” ilişkisinin Tespiti ve Bağlam Bilgisinin Önemi”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. ed. Bilal Gökkır. 333-344. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Yayınları, 2009.
Hasan Hân, Ebu’t-Tayyib Muhammed Sıddîk. Fethu’l-beyân fî makâsıdi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 1992.
Hâzin, Ali b. Muhammed el-Bağdâdî. Lübâbü’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyyeti’l-Kübrâ, ts.
İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abüdlhak b. Gâlib el-Endülüsî. el-Muharraru’l-vecîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1422/2001.
İbn Adil, Ebû Hafs Sirâcuddîn Ömer b. Ali el-Hanbelî. el-Lübâb fî ulûmi’l-Kitâb. thk. Şeyh Adil Ahmed Abdülmevcûd. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1419/1998.
İbn Arefe, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed. Tefsîru’l-imâm İbn Arefe. thk. Hasan el-Mennâî‘, 3 Cilt. Tunus: Merkezü’l-Buhûs bi’l-Külliyyeti’t-Tûnisiyye, 1. Basım, 1987.
İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib, 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nezâl Mustafâ el-Bâz, 1. Basım, 1417/1997.
İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemü mekâyîsi’l-lüga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
İbn Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. Kâfiye. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2011.
İbn Hişâm, Cemâluddîn el-Ensârî. Muğni’l-lebîb ‘an kütübi’l-e‘ârîb. thk. Mâzin el-Mübârek-Muhammed Ali Hamdullah. 2 Cilt. Dımışk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1964.
İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1984.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr. 9 Cilt. Mısır: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
İsfahânî, er-Râgıb. el-Müfredât fi garîbi’l-Kur’ân. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 6. Basım, 2010.
Kâsimî, Muhammed Cemâluddîn. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 17 Cilt. Dımışk: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1. Basım, 1957.
Kılıçarslan, Mehmet. “Kur’an-ı Kerim’deki Temenni İfadeleri” Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/2. (2016), 14-44.
Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 16. Basım. 2009.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1427/2006.
Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdülmelik en-Nisâbûrî. Letâifü’l-işârât. 3 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
Mâturidî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü Ehlis’-sünneh. thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn. 1. Basım, 1425/2004.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l- ‘uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen. Tefsîrü Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1424/2002.
Murâdî, Hasan b. el-Kâsım. Hurûfü’l-meânî. thk. Taha Muhsin. Bağdat: Câmia‘tü Bağdâd, 1975.
Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd el-Ezdî. el-Muktedab. thk. Muhammed Abülhâlık Uzeyme. 2 Cilt. Kâhire: Matâbü’l-Ehrâm el-Ticâriyye. 1. Basım, 1415/1994.
Radıyyüddîn. Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’r-Radî li Kâfiyeti İbni’l-Hâcib. thk. Yahya Beşîr Mısrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1. Basım, 1417/1996.
Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1413/1997.
Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-menâr. 11 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Menâr, 2. Basım, 1368.
S‘alebî, Ebû İshâk Ahmed. el-Keşfü ve’l-beyân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1422/2002.
Semîn el-Halebî, Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm. ed-Dürru’l-masûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-masûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrâd. 11 Cilt. Dımışk: Dâru’l-Kalem, ts.
Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 1408/1988.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Ali. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1. Basım, 2006.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. thk. Abdürrahmân el- ‘Umeyra. 5 Cilt. el-Mansûra: Dâru’l-Vefâ, ts.
Şirbînî, el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr. 4 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Bulâk el-Emîriyye, ts.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, 25 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1. Basım, 1424/2003.
Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl. Mecmʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
Toshihiko, İzutsu. Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 4. Basım, 2011.
Tûsî, Ebû C‘afer Muhammed b. el-Hasen. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Safvân Adnân. 2 Cilt Dımışk: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 1415/1995.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedreddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdullâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Turâs, ts.
اوجه البيان ” عسى و لعل ودلالاتها فى القران الكريم” (Erişim, 13 Ekim 2021) https://tafaser.com