Dost-Düşman Ayrımı Bağlamında Kur'an'da Damga Tipleri

İnsan, tarihin her döneminde kendisine ait olabileceği bir topluluk bulmuş, bulamadığı zaman da bu topluluğu kendisi ortaya koymuştur. Topluluk içerisinde yaşayan gruplar her zaman aralarında birliği sağlayamamış, bazı durumlarda gerek birey gerek toplum birtakım ayrımcılığa, dışlanmaya veya ötekileştirilmeye maruz kalmıştır. Birey veya grupta yer alan farklılıklar, toplumdan topluma değişiklik göstermiş ancak buna rağmen damgalama ve sonucunda getirdiği ayrımcılığın önüne geçilememiştir. Kişi veya grup merkezli oluşan ön yargılar sonucunda toplum içerisinde dost-düşman ayrımının meydana geldiği bilinmektedir. Kur’an-ı Kerim’in indiği toplumda ve bu kaynağın haber verdiği geçmiş toplumlarda da bu tür damgalamalarla ve ayrımcılıklarla karşılaşmak mümkündür. Bu ayrım çerçevesinde çalışmamızda Kur’an’da düşman olarak damgalanan birey ve gruplar, bu damgalamanın sebepleri ve damgalamanın bir sonucu olarak ortaya çıkan yapısal ayrımcılık ele alınmıştır. Geçmişte meydana gelmiş hadiseleri anlatan, tüm insanlara uyarılarda bulunan ve günümüz için ışık tutan bu ayetler rehberliğinde sosyolojide önemli bir teori olan damgalama teorisi yorumlanmaya çalışılmıştır. Her ne kadar Kur’an’da düşman olarak damgalama olduğu görülse de Allah’ın kullarına karşı ne kadar rahmetli olduğu, yer alan damgalamanın bir uyarı mahiyetinde yapıldığı, yaptıklarından geri dönerek pişman olup tövbe edenlerin tövbesini kabul ettiği vurgusuna ulaşılmıştır. Buna bağlı olarak damgalamanın ayrımcılık ve dışlanma yerine ıslah edici bir uyarı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Din Sosyolojisi, Kur'an, Damga, Dost, Düşman

Types of Stigmas the Context of Friend-Foe Distinction in the Qur'an

People has found a society that can belong to themselves in every term of history; when they couldn't find, they created that history. Groups living in a society couldn't provide unity among each other, both society and individual are exposed to discrimination, exclusion, and marginalization in some cases. Differences in the individual or group have varied from society to society, but despite this, stigmatization and the resulting discrimination could not be prevented. It is known that as a result of personal or group-centered prejudices, friend-enemy discrimination occurs in society. It is possible to encounter such stigmatization and discrimination in the society where the Quran was revealed and in the past societies reported by this source. Within the framework of this distinction, in our study, individuals and groups stigmatized as enemies in the Qur'an, the reasons for this stigmatization, and the structural discrimination that occurs as a result of stigmatization are discussed. The stigma theory, which is an important theory in sociology, has been tried to be interpreted under the guidance of these verses that tell about the events that took place in the past, warn all people and shed light on the present. Although it is seen that there is a stigma as an enemy in the Qur'an, it has been emphasized that how merciful Allah is towards His servants, that the stigmatization is made as a warning, and that those who regret their actions and repent accept their repentance. Accordingly, it has been concluded that stigma is a corrective warning rather than discrimination and exclusion.

Keywords:

Sociology of Religion, Qur’an, Friend, Enemy, Social Stigma,

PDF

___

Alkan, Türker. Saldırganlık, Önyargı ve Yabancı Düşmanlığı. İstanbul: Hil Yayınları, 1. Basım, 1983.

Apalı, Yasemin. “Sosyolojik Açıdan Kadınlarla İlgili Kalıp Yargılar”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2011), 49-64.

Atila Demir, Sevim. “Etiketleme Teorisi Çerçevesinde Sosyal Dışlanma ve Salgın Hastalıklar: Kovid-19 Süreci ve Damgalama”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 11/2 (Ekim 2021), 13-25.

Avcil, Cumhur- Bulut, Hüseyin- Hızlı Sayar, Gökben. “Psikiyatrik Hastalıklar ve Damgalama”. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 0/2 (Mayıs 2016), 175-202. https://doi.org/10.32739/uskudarsbd.2.2.4

Bauman, Zygmunt. Sosyolojik Düşünmek. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999.

Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.

Corrigan, Patrick- Kerr, Amy- Knudsen, Lissa. “The Stigma of Mental Illnes: Explanatory Models and Methods for Change”. Applied and Preventite Psychology 11/3 (2005), 179-190. https://doi.org/10.1016/j.appsy.2005.07.001

Çokgez, Kamil Özkan. Sosyal Dayanışma Açısından Tebük Gazvesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.

Demirbaş, Banu. Goffman’ın Damgalama Kuramı Bağlamında Türkiye’de Covid-19 Süreci ve Yaşlılar Üzerine Bir Söylem Analizi: Twitter Örneği. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021. http://dspace.yildiz.edu.tr/xmlui/handle/1/12652

Dikbıyık, Coşkun. “Günah Eyleminin Kökenine Dair Sosyolojik Bir Deneme -Âdem Kıssası Örneği-“. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi 4/2 (2018), 506-538.

Erdoğan, Mehtap- Vatandaş, Celalettin. “Bireysel ve Toplumsal Dışlanma Pratiği: Önyargı ve Ayrımcılık”. İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi (JOHASS) 3/1 (2020), 474-485.

Erez, Rasim. Toplumda Damgalama Eğilimi ve Hükümlülere Yönelik Sosyal Mesafe ile İlişkili Faktörler. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Bağımlılık ve Adli Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/264980

Feyzü’l Furkan Tefsirli Kur’an-ı Kerim Meali. Hasan Tahsin Feyizli. İstanbul: Server Yayınları, 2017.

Fromm, Erich. Sevginin ve Şiddetin Kaynağı. çev. Yurdanur Salman- Nalan İçten. İstanbul: Payel Yayınevi, 1990.

Goffman, Erving. Stigma: Notes On The Management of Spoiled Idenity. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall, 1963.

Goffman, Erving. Damga: Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar. çev. Levent Ünsaldı- Şerife Geniş- Suphi Nejat Ağırnaslı. Ankara: Heretik Yayınları, 2014.

Güngör, Özcan- Şahin, Harun. “Sosyolojik Kur’an Okumalarının İmkânı”. Uluslar arası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 1/1 (2017), 26-37.

Güvenir, Taner- Miral, Süha- Gökengin, Deniz. “Bir Stigmatizasyon (Damgalama) ve İstismar Olgusunda Okul Konsültasyonu Kapsamında Multidisipliner Krize Müdahale Yaklaşımı”. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 18/3 (Aralık 2004), 251-255. http://hdl.handle.net/20.500.12397/3841

Hardal, Fatma Sümeyye. Üniversite Öğrencilerinde Dindarlık ve Ruhsal Rahatsızlıklara Karşı Damgalama İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.

Harvey, Richard. “Individual Differences in The Phenomenological Impact of Social Stigma”. The Journal of Social Psychology 141/2 (2001), 174-189. https://doi.org/10.1080/00224540109600545

Heffernan, Kristin. “Social Work, New Public Managament and the Language of 'Service User”. British Journal of Social Work 36/1 (Ocak 2006), 139-147. https://doi.org/10.1093/bjsw/bch328

İsfahâni, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Ez-Zerî’a ilâ Mekârimi’ş-Şerî’a. nşr. Ebü’l Yezîd Acemî. Kahire: Dârü’s-Sahve: 1985.

Kağıtçıbaşı, Çiğdem. Yeni İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Evrim Yayınları, 10. Basım, 1999.

Kanbir, Figen. Zygmunt Bauman Sosyolojisinde Yabancı Kavramı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.

Kapar, M. Ali. “Hz. Peygamber’in Güvenilirliği”. İstem 1 (Haziran 2003), 39-48.

Karagöl, Arda- Çalışkan, Deniz- Beyazyüz, Murat. “Halk Sağlığı Açısından Ruhsal Bozukluklarda Üç Boyutuyla Damgalama”. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi (2013), 96.

Karasakal, Şaban. “Kur’ân ve Sosyoloji İlişkisi Üzerine”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 27/27 (2012), 223-237.

Kattân, Mennâ’ Halîl. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle: 1998.

Kaya, Remzi. “Kur'ân-ı Kerim'de Dost Kavramı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (1994), 187-204. https://dergipark.org.tr/en/pub/uluifd/issue/13502/163260

Kırtay, Mehmet Faik. Tevbe Suresi Bağlamında Tebük Savaşının Müslümanlar Üzerindeki Psikolojik ve Sosyolojik Etkileri. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.

Korkmaz, Arif. “Kur’an Sosyolojisi: İki Yaklaşım”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 7/9 (Eylül 2020), 158-183.

Mahendra, Vaishali Sharma- Gilborn, Laelia- Mudoi, Rupa Jakharia- Gupta, Indrani- George Bitra- Samson, Luke- Daly, Celine- Pulerwitz, Julie. “Understanding and Measuring AIDS-Related Stigma in Health Care Settings: A Developing Country Perspective”. SAHARA J: Journal of Social Aspects of HIV/AIDS, 4/2 (2007) 616-625. https://doi.org/10.1080/17290376.2007.9724883

Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay- Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.

Okumuş, Mesut. “Kur’an’ın Tedrici Nüzûl Süreci Bağlamında Mekki ve Medeni Ayetler Üzerine”. Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 27 (2013), 7-21.

Öz, Ahmet. “Kur’an’da Yapıcı Eleştiri”. Academia. Erişim 22 Mart 2022. https://www.academia.edu/41543298/KURANDA_YAPICI_ELE%C5%9ET%C4%B0R%C4%B0

Özmen, Sümeyye- Erdem, Ramazan. “Damgalamanın Kavramsal Çerçevesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 23/1 (2018) 185-208.

Özsüer, Esra. “Türk-Yunan İlişkilerinde "Biz" ve "Öteki" Önyargıların Dinamikleri”. Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD) 1/2 (Mayıs 2013), 269-309.

Rızâ, Reşîd. Tefsîr’ul-Menar. Kahire: 1947.

Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü't Tefasir. 3. Cilt. İstanbul: Yasin Kitabevi, 2010.

Sevim, Kaan. Üniversite Öğrencilerinde Benlik Saygısı ve Damgalama Eğilimi Arasındaki İlişki. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.

Sevim, Kaan. “Sosyal Çalışma ve Damga”. Sosyal Çalışma Dergisi 4/1 (2020), 44-54.

Silver, Hilary. “Social Exclusion and Social Solidarity: Three Paradigms”. International Labour Review 133/5-6 (1994), 531-578.

Taşkın, Emin Oryal. Stigma, Ruhsal Hastalıklara Yönelik Tutumlar ve Damgalama. İzmir: Meta Basım Matbaacılık, 2007.

Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Kitâbu'l-Meğâzî. 3. Cilt. Beyrut: 1984.

Yapıcı, Asım- Yapıcı, Feyza. “Ön Yargı ve Ayrımcılık Bağlamında İslamofobi: Dinî-Sosyal Kimlikler Arası İlişkilerde Değişim ve Süreklilik”. İlahiyat Akademi Dergisi 6/1 (2017) 1-26.