Osmanlı Devleti’ndeki Güç İlişkileri Üzerinden Sened-i İttifak’a Dair Bir Değerlendirme

Türk tarih yazıcıları, Osmanlı Devleti’ndeki iktidar kavramını padişahlık makamıyla sınırlandırma eğilimindedir. Bu husustaki eğilim, padişahın mutlak otoritesini güçlü bir şekilde vurgularken, devletin geniş bürokratik yapısı içinde iktidar kavramının karmaşık bir bileşenden meydana geldiğini göz ardı etmektedir. Burada padişahın ayırıcı vasfı, iktidar bileşenini meydana getiren aktörlerin zaman içerisinde değişmesine rağmen, padişahın konumunu sürekli olarak muhafaza etmesidir. Ancak altı yüz yıllık Osmanlı tarihi içerisinde iktidarın merkezileştiği ve tek elde toplandığı dönemler olmuştur. Buna karşılık padişah, bu tarihsel sürecin büyük bir bölümünde iktidarı başka aktörlerle paylaşmak durumunda kalmıştır. Sened-i İttifak’ın imzalandığı zaman dilimi de bu dönemlerden birini ifade etmektedir. Bu çalışmada Sened-i İttifak’ı temel örneklem olarak almamızın sebebi, belki de tarihinin hiçbir döneminde Osmanlı iktidar yapısının bu derece parçalanmamış olmasıdır. Öte taraftan merkezde gücünü artıran aktörler hiç olmadığı kadar belirgin hale gelmiştir. Dolayısıyla Sened-i İttifak, Osmanlı iktidar dengelerindeki değişimi anlamada önemli bir örnek olaya dönüşmektedir. Araştırma sonucunda Osmanlı iktidar bileşenini oluşturan dört aktörün bulunduğu ve bunların merkezî iktidarda temel güç haline gelebilmek için aralarında ittifaklar kurmaya çalıştıkları tespit edilmiştir. Bu durum nedeniyle Osmanlı iktidar yapısının -en azından bazı dönemlerde- birleşik bir siyasal güç ya da monoblok bir yapıyı temsil etmediği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada niteliksel bir araştırma yöntemi tercih edilmiş ve elde edilen veriler sınıflandırılarak doküman analiziyle yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Sened-i İttifak, Osmanlı Devleti’nde iktidar, Osmanlı’da Ayanlar, Alemdar Mustafa Paşa, II. Mahmut

An Evaluation On Sened-i İttifak Through Power Relations in The Ottoman Empire

Turkish historians tend to limit with the sultanate the concept of power in the Ottoman Empire. While this trend strongly emphasizes the absolute power of the sultan, it ignores that the concept of power from to consists of a complex component within the broad bureaucratic structure of the government. The distinctive characteristic of the sultan is that, although the actors that make up the component of power changes to whit time, the sultan maintains his position continuously. However, in the six hundred years of Ottoman history, there were periods in which power was centralized and concentrated in one hand. Whereas, the sultan had to share power with other actors in most of this historical process. The process in which the Sened-i İttifak was signed represents one of these periods. The reason for we take the Sened-i İttifak as a basic example in this study is that perhaps the Ottoman power structure has never been so fragmented in any period of its history. On the other hand, actors who have increased their power in the center have become more prominent than ever. Therefore, the Sened-i İttifak becomes an important example in understanding the change in the balance of power in the Ottoman Empire. As a result of the research, it was found that there are four actors that constitute the Ottoman power component and they try to form alliances between them in order to become the main power in the central power. Therefore, it is understood that the Ottoman power structure -at least in some periods- did not represent a unified political power or a monoblock structure. In this study, a qualitative research method was preferred and the datas obtained were classified and interpreted by document analysis.

Keywords:

Sened-i Ittifak, power in the Ottoman Empire, Ayans in the Ottoman Empire, Alemdar Mostapha Pasha, Mahmud II,

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa (1891). Tarih-i Cevdet. C.9, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye
Aksan, V. H. (2017). Osmanlı harpleri (1700-1870). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Akşin, S. (1992). Sened-i İttifak ile Magna Carta’nın karşılaştırılması. Tarih Araştırmaları Dergisi, C.16, S.27, 115-123.
Akyıldız, A. (1992), Osmanlı merkez bürokrasisinde reform (1836-1856). Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Akyıldız, A. (1998). Sened-i İttifak’ın ilk tam metni. İslam Araştırmaları Dergisi, 2, 209-222.
Bayram, A. K. (2003). İktidar çözümlemelerinde bir mihenk: Michael Foucault. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, S.2, 33-46.
Berkes, N. (2018). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi yayınları.
Findley, C. (2019). Modern Türkiye tarihi. İstanbul: Timaş yayınları.
Foucault, M. (2002). Toplumu savunmak gerekir. İstanbul: YKY yayınları.
İnalcık, H. (1964). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu. Belleten Dergisi, C.128, S.112, 603-622.
İnalcık, H. (2019). Devlet-i Aliyye. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, C.4.
Karal, E.Z. (Tarihsiz). Büyük Osmanlı tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu yayınları, C.1.
Karpat, K. H. (2017). Türk demokrasi tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
Köprülü, F. (1972). Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşu. Ankara: Atay Kültür Yayınları.
Mumcu, A. (1986). Divan-ı Hümayun, Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
Mustafa Nuri Paşa (1992). Netayicü’l Vukuat. 2. Baskı, Çev. Neşet Çağatay, Ankara: TTK yayınları
Ortaylı, İ. (2014). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş yayınları.
Önsoy, R. (1986). Sened-i İttifak ve Türk demokrasi tarihindeki yeri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4, (1), 24-29.
Özçelik, A. S. (1959). Sened-i İttifak. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.24, S.4, 1-12.
Savcı, B. (1974). Batılı ilkeler altında demokratikleşme. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.29, S.1, 1-18.
Shaw, S.J. ve Shaw, E.K. (1983). Osmanlı imparatorluğu ve modern Türkiye. İstanbul: E Yayınları. C.2.
Soysal, M. (1992). 100 soruda anayasanın anlamı. İstanbul: Gerçek Yayınları.
Şengül, H. T. (2015). İktidar. Siyaset bilimi kavramlar ideolojiler disiplinler arası ilişkiler, Ed. Gökhan Atılgan ve E. Attila Aytekin, İstanbul: Yordam yayınları.
Tanör B. (2001), Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (2010). Alemdar Mustafa Paşa. Ankara: TTK yayınları.
Yılmaz, H. (2008). Osmanlı Devleti’nde batılılaşma öncesi meşrutiyetçi gelişmeler. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, S.24, 1-30.
Zürcher, E.J. (2017). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim yayınları.