Marmara Bölgesi termal mineralli kaynak suları: Hidrokimyasal özellikleri ye zamana bağlı değişimi

Marmara Bölgesi ülkemizdeki termomineral su kaynakları yönünden oldukça zengindir. Bölgede mevcut sıcak ve/veya mineralli sularının tıbbi amaçlarla yurt içi ve yurt dışında da olmak üzere yaygın kullanımını sağlamak ülkemiz halk sağlığı ve sağlık turizmine katkı açısından oldukça önem taşımaktadır. Bu amaçla, bölgedeki 153 termal ve/veya mineralli su kaynaklarının fiziksel ve kimyasal hatta radyoaktif bulgularının 80 yıllık tarihsel süreçteki değişimi hidrokimyasal yöntemlerle değerlendirilmiştir. Bu dönemde laboratuar analiz koşullarındaki değişme/gelişmenin farklılıklara neden olduğu yadsınamaz. Bununla birlikte her türlü olumsuz koşula rağmen ortaya konmuş araştırmalar, kabaca olsa da bu termal mineralli kaynaklardaki geçmişten günümüze olası değişimin ortaya konmasını sağlayacaktır.Bölgede çoğunluğu vadoz/karışık kökenli olan bu suların fiziksel ve kimyasal özelliklerinde zaman içinde değişimler meydâna gelmiştir. Bazı kaynakların kaybolduğu gibi yeni kaynakların da oluştuğu literatür çalışmalarında bulunmuştur. Sodyum, kalsiyum, bikarbonat ve klorür'ce zengin olan bu sıcak ve/veya mineralli suların Rn222 genel dağılımı ise 0-50 Becquerel/1 aralığındadır. KAFZ boyunca meydana gelen aktif sismisite nedeniyle deprem oluşturan kırıklar üzerinde/yakınında bulunan Adapazarı, İzmit ve Yalova hattındaki Yalova Termal ve Sakarya-Akyazı-Kuzuluk'taki kaynakların içeriğinde bazı değişikliklere rastlanmıştır/ Bununla birlikte İstanbul Tuzla içmelerinde olduğu gibi havzanın kıyıda yer alması ve deniz düzeyindeki kaynakların, kimyasal bileşimlerinin değerlendirilmesi ile EC değerlerinde görülen mevsimsel artış, deniz suyu girişiminin belirleyicisi olmuştur. Bu kaynakların kimyasal bileşimleri, deniz suyuyla karışım oranının % 3-12 arasında değiştiğini göstermiştir.

Thermal mineral spring waters of the Marmara Region: Hydrochemical characteristics and temporal changes

Marmara region is very rich in thermomineral water resources. Providing the worldwide usage of existed hot or mineral waters will be an important contribution to public health and tourism of health. For this purpose physical, chemical and even radioactive findings in eighty year-period of 153 hot or mineral water were evaluated by hydrochemical methods. It can not be denied that the change of laboratory conditions may have caused some differences in the data set. However, studies conducted under hard conditions will provide a broad view of evolution in these thermomineral sources from past to present.Of these waters, majority of them of vadose/mixed origin; Physical and chemical properties in the region have changed over time. The literature survey showed that some water springs were lost and some new water springs have been formes. In these thermal and/or mineral waters that are generally sodium, calcium, bicarbonate and chloride rich, distribution of Rii222 was in the range of 0-50 Becquerel/1. Determinated of some variations to concentrations of water springs of Yalova-Termal and, Sakarya-Akyazi-Kuzuluk that on line of Adapazarı, izmit and Yalova which on fractures formed occured an earthquake on and/or near to the NAFZ by active sismisite effective. However, as in Istanbul Tuzla içmeleri, take place at sea level and on the shore of the basin, and EC values in the evaluation of the resources in the chemical composition of the seasonal increase in sea-water initiative has been determinant. Mineral water springs of chemical composition, the mixing ratio of sea water was found to change between 3-12%.

PDF

___

Akkuş, İ., Akıllı, H., Ceyhan, S., Dilemre, A., Tekin, Z., 2005, Jeotermal Kaynaklar Envanteri. MTA Genel Müdürlüğü, Envanter Serisi-201, Ankara, 849s.
Avşaroğlu, M., 1968, Türkiye Kaplıcaları ve İçmeleri Kılavuzu, Güneş Matbaacılık, Ankara, 144s.
Barut İ.F., 1993, İstanbul Tuzla İçmelerinin Hidrojeoloji İncelemesi. İstanbul Üniv.Fen Bilimleri Enstitüsü, Uygulamalı Jeoloji Yüksek Lisans Tezi, 138s. (yayınlanmamış)
Barut İ.F., Eroskay S.O., 1995,1942-1993 Yılları Arasında İstanbul Tuzla İçmelerinin Fiziko-kimyasal Özelliklerinin Değişimi. III. Ulusal Balneoloji Kongresi (5 Mayıs 1995) Pamukkale. kongreler Özet Kitabı, s.43.
Barut İ.F., Eroskay S.O., 1997. Kıyı Akiferlerinde Deniz Suyu İntrüzyonuna Bir Örnek: İstanbul Tuzla İçmeleri. Geosound (Çukurova Üniv. Jeoloji Mühendisliği Eğitiminin 20.Yıl Sempozyumu Özel Sayısı), 30(1), 59-73, Adana.
Başkan, E. M., Canik, B., 1983, Türkiye sıcak ve mineralli sular haritası, Ege Bölgesi, MTA Yayını, No: 189, 80s, Ankara
Bernard, A. C., 1842, Bursa Kaplıcaları, İstanbul, 1948, türkçe; Paris 1842 (fransızca).
Bernard A.C., 1849, Kaplıca risalesi, Mekteb-i Tibbiye Tabihanesi, İstanbul, 1265 [1849], (Türkçesi: Bursa Banyoları, R.R.Yücer), Bursa Sergisi Sayı: 1-10, Bursa 1325/1927, 60s.
Bertoni, M., Olivieri, F., Manghetti, M., Boc-colini, E., Bellomini, M.G., Blandizzi, C., Bonino, F., Del Tacca, M., 2002, Effects of a bicarbonate- alkaline mineral water on gastric functions and functional dyspepsia: a preclinical and clinical study, Pharmacol Res. (2002 Dec), 46(6), 525-531. PMID: 12457626
Bursa Vilayeti Sâlnameleri, 1927, Bursa.
Celalyan, O., 1932, Tıp Fakültesi Eczacı Şubesinde Tedris Olunan Hidroloji, Birinci Tab'ı, Şirketi Mürettibiye Matbaası, 360s.
Croutier, A.L., 1992, Taking the waters:spirit, art, sensuality. New York:Abbeville Publishing Group. 224s, (ISBN: 1558592199 / 1-55859-219-9).
Çağlar, K. O., 1947, Türkiye Maden Suları ve Kaplıcaları, Fasikül 1, MTA Yayınlarından, Seri B, No. 11, 96s., Ankara.
Çağlar, K, 0,1970, Türkiye Maden Suları ve Kaplıcaları, No: 1, MTA Yayınlarından, 791 s, Ankara.
Çakalgöz, S., 2009, Antik dönemlerde sıcak su kaynaklarının kullanımı, Sempozyum Bildirileri - www.izmir-dikili.bel.tr
Demirel, Z., 1987, Sakarya Akyazı Kuzuluk Sıcak-su Sondajları Korunma Alanları Etüdü, MTA Genel Müdürlüğü, Enerji Hammadde Etüd ve arama Dairesi Rapor No., Ankara.
Demirel, Z., Şentürk, N., 1988, Sakarya Akyazı Kuzuluk Kaplıcası Hidrojeoloji İncelemesi, 42. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri, Ankara (özet).
de Vierville, J.P., 2000, "Water is life". Massage&Bodywork Magazine. February/ March, 13.
Dirisu, N.Ş., 1952, İdroloji (İçme Ve Kaplıca Tedavisi), Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınlarından No: 28, Akın Matbaası-Ankara, 594s.
EC-80/778 (1980), EK-2. Avrupa Topluluğu Su Kalitesi Yönetmeliği, 21 s.
Eisenlohr, T., 1995, Die Thermalwasser der Armut-lu-Halbinsel (NW Türkei) und deren Beziehung zu Geologie und aktiver Tektonik. Dissertation, ETH-Zurich, Nr. 11340, 165p.
Erdoğan-Sevin, N., Gürdal, H., Afşin, M., Oruç, Ö., 2008, Orta Anadolu Termomineral Sularının İnsan Sağlığına Etkileri Yönünden Değerlendirilmesi. Aksaray Üniversitesi Jeoloji Müh. Bölümü Su-Enerji-Sağlık Sempozyumu (20-23 Ekim 2008 Aksaray) Bildiri Özleri, s.86.
Erentöz, G., Ternek, Z., 1968, Türkiye'de termomineral kaynaklar ve jeotermik enerji etütleri, MTA Dergisi, Sayı:70, 1-57, Ankara
Erer, S., 2004, Bursa Kükürtlü Kaplıcalarının Tarihsel Gelişimi ve Türk Tıp Tarihi Açısından Önemi, Tıp Etiği-Tarihi-Hukuku Dergisi, 12(3): 189-195.
Erer, S., Erdemir, D.A., 2004, Bursa Karamustafa Kaplıcasının Türk Tıp Tarihindeki Yeri ve Geleneksel Önemi, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, 12(l):44-50.
Giray, S., 1950, Bursa Kaplıcaları Şifalı Suları ile Tedavi, İstanbul.
Greber, E., 1992, Das Geothermalfeld von Kuzuluk / Adapazarı (NW - Türkei) - Geologie, active Tektonik, Hydrogeologie, Hydrochemie, Gase und Isotope. Ph.D. thesis, ETH-Z, unpubl., 213 pp.
Gökçe, N., 2005, Edirne Vilayet Sâlnamelerine Göre Osmanlılar Döneminde Edirne'nin Sıcak Su ile Tedavi Merkezleri, Derleme, Trakya Üniv. Tıp Fakültesi Dergisi, 22(2),110-116.
Guinot, V., 1894, La Turquie d'Asie, Paris 1891/1894. 4 Büyük Cilt. IV.kitap, Fasikül 7.
Gutenbrunner, C., Hildebrandt, H. D., Schaff, P., Gehrke, A., 1997, Untersuchungen über Wirkung und Wirksamkeit fimktioneller Knie-bandagen bei Chondropathia patellae und Go-narthrosen. Orthop. Praxis 33, 52-58
Hakdiyen, İ., Gülensoy, H., Gökmen, S., 1976, Sakarya Bölgesi Şifalı Kaynak Sularının İncelenmesi, Kimya ve Sanayi Dergisi, 24 (106), Ayrı Baskı.
Halevy, S, Giryes, H, Friger, M, Sukenik S., 1997, Dead sea bath salt for the treatment of psoriasis vulgaris: a double-blind controlled study. J Eur Acad Dermatol, 9: 237-242.
Halevy S, and Sukenik, S., 1998, Different modalities of spa therapy for skin diseases at the Dead sea area. Arch Dermatol. 134:1416-1420.
Halaçoğlu, Y. 1996, Türk Tarih Kurumu ve Balkan Araştırmaları", Tarihte ve Güney-Doğu Avrupa: Balkanolojinin Dünü, Bugünü ve Sorunları Uluslararası Sempozyumu, Ankara, 13-14 Kasım 1996.
Halaçoğlu, Y. 2008, Balkanlar'da Kültürel Soykırım Devam Ediyor, www.samsunmubadele.org. tr/duyuruarsivi.asp, sf.428.
Harless, Chr.Fr., 1846, Die Heilquellen und Kurbaeder, 2 Volume, Berlin.
Hildebrandt, G., Gutenbrunner C., 1998, Die Kur-Kurverlauf, Kureffekt und Kurerfolg. In: Gutenbrunner C, Hildebrandt G, eds. Handbuch der Balneologie and medizinischen Klimatolo-gie. Berlin: Springer,:85-l86.
http://www.espa-ehv.com/
http://www.unitconversion.org/unit_converter/ electric-conductance.html
http://www.translatorscafe.com/cafe/units-conver-ter/radiation~activity/c/; Online Unit Converters. Radiology Converters. (Radiation - Activity Converter)
Hirschfeld, J. und Pichler W., 1875, Die Bâder Quellen Und CuroBte Europa's. Zwei Bande, Veelag Von Ferdinand Enke Stuttgart. Zs. 1214.
Imbach, T., Greber, E., 1990, Conference on Two Geothermal Areas: Bursa and Akyazı/Sakarya, Preliminary results by Thomas Imbach and Emil Greber Ingenieurgeologie ETH Zürich in collaboration with ITU, Istanbul, April/10/1990.
Imbach, T., 1992, Thermalwasser von Bursa. Geo-logische und hydrogeologische Untersuchungen am Berg Uludağ (NW-Türkei) Diss. ETH Nr. 9988, 178 pp.
İsimsiz, 1907, Türkiye maden suları ve ılıcaları hakkında ihsai malûmat. MTA Data Bankası Servisi, MTA Derleme Rapor No. 375. 65sf.
Kandes, V.I., 2006, Bursa, (Çev.Dimitri Demirci, I. Kelağa Ahmet), Ankara.
Kanlı, A.İ., 2007, Ülkemizin Jeotermal potansiyelinin rezervuar sıcaklıkları ve ısı akısı değerleri açısından değerlendirilmesi, TMMOB Jeotermal Kongresi, 21-24 Kasım 2007, Ankara, Bildiriler Kitabı, 249-254.
Kaplanoğlu, R., Elbas, A., 2007, Çekirge Kaplıca Hamamları, Bursa, (Les hammams des eaux thermales de Çekirge), (BURSAV Bursa. Araştırmaları Vakfı). (http ://www.revues-plurielles. org/_uploads/pdf/12/l 12/112raif.pdf)
Kurtman, E, and Şamilgil, E., 1975, Geothermal energy possibilities, their exploration and evaluation in Turkey: Proceedings 2nd UN Symp, on the Development and Use of Geothermal Resources, San Francisco, California, 3,447-457.
McDonagh, M.S., Whiting, P.F., Wilson, P.M., Sutton, A.J., Chestnutt, I., Cooper, J., Mis-so, K., Bradley, M., Treasure, E., Kleijnen, J., 2000, Systematic review of water fluoridation, BMJ,321:855-859 ( 7 October).
MTA, 1946, Mineralli suların araştırılması, fiziksel ve kimyasal analiz metodları, Dokümantasyon, MTA Dergisi, Yıl 11, 1-35, Ankara.
MTA, 1981, Türkiye Sıcaksu, İçmece ve Maden Suları Envanteri, Derleme no: 6833, MTA, Ankara 78s.
Murray, J., 1875, A dictionary of Greek and Roman antiquities. London
Mutlu, H. and Güleç, N., 1998, Geochemical characteristics of thermal waters from Anatolia (Turkey). Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85,495-515.
Mützenberg, S.R., 1990, Westliche Biga - Halbin-sel (Çanakkale,Türkei): Beziehung zwischen Geologie, Tektonik und Entwicklung Ther-malquellen, Diss. ETH Nr. 9113, 160s.
Özbey, S., 1979, Şifalı sularımız "Kaplıcalar ve içmeler kılavuzu", Yurt Haberler ajansı Yayın No.l, 405s., Ankara.
Özey, R., 2002,19. Asırda Edirne Vilayeti Coğrafyası, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:6, 1-36. İstanbul
Pehlivan, R., Yılmaz, O., 1995, Mormora Bölgesi Termominerol Kaynaklarının İçilebilirliği ve İnsan Sağlığına Etkisi, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 47, 21 -27.
Pınar, N., 1943, Marmara Denizi havzasının sismik jeoloji ve meteorolojisi İ.Ü. Fen Fak, Monografileri, Sayı: 5, 64s., İstanbul
Pococke, R., 1745, A Description of the East and Some Other Countries (Travells London, 1675), Vol. II Part 2, p. 61.
Reman, R., 1942, Şifalı Su Kullanmak İlmi Bal-neologi ve Şifalı Kaynaklarımız, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 594s.
Schindler, C. and Pfıster, M. (eds) 1997. Active Tectonics of Northwestern Anatolia - The MARMARA Poly-Project. A Multidisciplinary Approach by Space-Geodesy, Geology, Hydro-geology, Geothermics and Seismology. 570 pp. Zürich: VDF. Ös 1050.00 (paperback). ISBN 3 7281 2425 7.
Scheller, 1940, Maden Suları. Türk. Hıf. ve Tec. Bi. Mec. Cilt 1. No.80, Ankara.
Sgheller, 1940, Türkiye Maden Suları. Türk Hıf-zıssıhha ve Tecrübi Biyoloji Mec.Cilt 1, No. 3. Ankara. 188 B.
Strabo, 1858, Strabo's Erdbeschreibungen (von Dr. A. Forbiger), Kitap 13, Kısım 1, Bahis 26, Stuttgart.
Sukenik S, Flusser D, Abu-Shakra M., 1999 The role of spa therapy in various rheumatic diseases. Rheum Dis Clin North Am. Nov;25(4):883-897.
Şahin, S., 2000, Radyoaktivite Seviye Tayini İle Kuvaterner İstifi İncelemesi ve Yeni Bir Değerlendirme, Doktora Tezi, (yayınlanmamış), İ.T.Ü. Nükleer Enerji Enstitüsü, Nükleer Uygulamalar Anabilim Dalı.
Şentürk, N., Demirel, Z., 1987, Sakarya Akyazı Kuzuluk Kaplıcası Hidrojeoloji İncelemesi, MTA Genel Müdürlüğü, Enerji Hammadde Etüd ve arama Dairesi Rapor No., Ankara.
Şimşek, Ş., Şamilgil, E. ve Akkuş, M.F., 1981, Türkiye'nin jeotermal enerjisi potansiyeli ve yararlanma olanakları. Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Semineri. EEİ Genel Direktörlüğü. Ankara.
Talay, N., 2010, Altınoluk- Güre Dolayının Jeolojisi ve Jeotermal Özellikleri. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 147sf. (yayınlanmamış)
TS 266 (2005), Sular, İnsani Tüketim Amaçlı Sular, ICS 13.060.20, Türk Standartları Enstitüsü, 10sf., Ankara.
TS 8363 (1990), Termal Kaynaklar- Sınıflandırma, ICS 13.060.10 Doğal Su Kaynakları, Türk Standartları Enstitüsü 8sf., Ankara.
TS 8832 (1991), Termal Kaynaklar-Kaptaj (Değerlendirme) Metotları ve Korama Kuralları ICS 13.060.10 Doğal Su Kaynakları, Türk Standartları Enstitüsü 19sf., Ankara.
TS 9130 (2010), Doğal Mineralli Su, ICS 13.060.10 Doğal Su Kaynakları, Türk Standartları Enstitüsü 14sf., Ankara.
Tuğrul, B., Meriç, E. Avşar, N., Baytaş, E, Altın-soy, N., Ayaz, B., Doğan, N., Şahin, S., Yılmaz, İ., 2001, "Haliç Geç Kuvaterner (Holosen) İstifinin Radyoaktivite Seviyesi Tayini İle Değerlendirilmesi ve Diğer Değerlendirme Teknikleri ile Karşılaştırılması", Haliç 2011 Sempozyumu, İstanbul, Bildiri Kitabı, 253-267.
Ungan, A. 1949. Sıcalc ve soğuk şifalı sular kimyası. Refik Saydam Merkez Hıfzıssıha Müessesesi Yayınları No. 15. Ankara, 264s.
Ülker, İ., 1988, Türkiye'de sağlık turizmi ve kaplıca planlaması. Turizm Bakanlığı yayını, No,1006/129, 317s., Ankara.
van Tubergen, A., and van der Linden, S., 2001, A brief history of spa therapy, Annals of Rheumatic Diseases, 61:273-275.
Vengosh, A., Helvacı, C., Karamanderesi, İ.H., 2002, Geochemical constraints for the origin of thermal waters from western Turkey. Applied Geochemistry, 17 (3): 163-183, 163-183.
Yalcın, T., 1997, Hydrogeological investiation of the Gonen and Elcsidere thermal waters. In: Schindler C, Pfister M (eds) Active tectonics of Northwestern Anatolia - The Marmara Poly-Project. Zurich, pp 275-300.
Yenal, O., Kanan, E., Bilecen, L., Öz, G., Öz, Ü., Göksel A., Alkan, H., Kutluat S., Yassa, K., 1975, Türkiye Maden Suları, Marmara Bölgesi. İ.Ü. Tıp Fak. Hidro- Klimatoloji Kürsüsü, 212s, İstanbul.
Yüzbaşıoğlu, N., 2002 a, Termomineral Su Banyolarının Etki Mekanizması, Balneoloji ve Kaplıca Tıbbı (ed. Karagülle Z.), Nobel Tıp Kitabevleri, (ISBN: 975-420-165-x), 65-74.
Yüzbaşıoğlu, N., 2002 b, Demirli, İyotlu ve Florlu Sular, Balneoloji ve Kaplıca Tıbbı (ed. Karagülle Z.), Nobel Tıp Kitabevleri, (ISBN: 975-420-165-x), 195-199.