Osmanlının Son Döneminde Bir Hukuk Mecrası: Ravza-İ Hukuk

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında özellikle Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra yaşanan gelişmelerden biri de yükseköğretim kurumu hüviyetini taşıyan modern hukuk mekteplerinin açılması olmuştur. Bu mekteplerin ders programı, müfredatı ve kitapları, artık klasik fıkhın eğitim modeli ve zihniyetinden oldukça farklı bir mahiyet arz etmiştir. Fıkıh usûlü ve feraiz dışındaki derslerde, bu meyanda mesela hukuk tarihi ve felsefesi, siyaset tarihi ve felsefesi ile iktisat tarihi ve felsefesi gibi alanlarda daha ziyade Batılı hukukçu, feylosof ve iktisatçıların teorileri esas alınmıştır. Bu yeni durum ve süreçler, Osmanlı’nın daha önce “fıkıh” merkezli olan yargısal ve normatif yapısını “hukuk” merkezli bir yapıya dönüştürmeye başlamış ve gelenekselden farklı yeni yeni hukuk mecralarının zuhurunu sağlamıştır. İşte bu bağlamda Mahmud Esad Seydişehrî de henüz Mekteb-i Hukuk öğrencisi iken 1884 yılında aldığı ruhsat ile Ravza-i Hukuk adını verdiği bir dergi çıkarmıştır. Bu dergi, hukuk alanında yazılar neşretmenin yanında Mekteb-i Hukuk programındaki derslerle ilgili kitap bölümlerini de tefrika suretiyle yayımlamıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu seride farklı alanlarda 6 (altı) kitap yayımlanmıştır. Bunların biri Mahmud Esad’ın Fransızcadan yaptığı hukuk felsefesiyle ilgili Hikmet-i Hukuk yahut Hukuk-ı Tabîiyye isimli çeviridir. Telhîs-i Hikmet-i Hukuk ve İlm-i Servet başlığını taşıyan diğer iki kitap, çok takdir ettiği hocası Münif Paşa’nın Mekteb-i Hukuk’taki takrirlerinde tuttuğu ders notlarının birebir neşri konumundadır. Hanefî fıkıh metodolojisini konu edinen Usûl-i Fıkıh ile İslam miras hukuku alanındaki Ferâidü’l-feraiz isimli eserler doğrudan kendisinin telifidir. Serinin son kitabı ise 1858 tarihli yeni ceza kanununa (Ceza Kanunname-i Hümayunu) yapmaya başladığı şerh çalışması olan Şerh-i Kanun-ı Ceza’dır. Bu makalede önce Mahmud Esad Seydişehrî’nin hukukçu ve devlet adamı kimliği tespit edilecek, ardından söz konusu altı eser ana hatlarıyla incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Seydişehrî, Mahmud Esad, Ravza-i Hukuk, Osmanlı Devleti, Mekteb-i Hukuk, Hukuk felsefesi

A Platform for Jurisprudence in the Last Period of the Ottoman State: Rawdha-i Hukuk

One of the developments that took place in the last century of the Ottoman state, especially after the proclamation of the Tanzimat Edict, was the opening of modern law schools recognized as higher education institutions. The curriculum and books used in these schools differed substantially from the education model and mentality of classical fiqh. In courses other than fiqh methodology and Islamic inheritance law, topics were based on the theories of Western jurists, philosophers, and economists. This novel situation led to the rise of alternate legal channels than the traditional ones. In this context, Maktab-i Huquq student, Mahmud Asad Seydişehrî, published a magazine named Rawdha-i Huquq under the license he received in 1884. In addition to articles in the field of law, the journal published books on courses in the Maktab-i Huquq program. As far as we can determine, six books in different fields were published in this series. One of them, Telhis-i Hikmat-i Huquq, was a translation by Mahmud Asad of a French work on the philosophy of law. Two books, titled Hikmat-i Huquq and ‘İlm-i Tharwat, were one-to-one publications of notes taken by Mahmud Asad during lectures delivered by his much admired teacher Münif Pasha. Two more books, related to the method of jurisprudence (fiqh methodology) and faraidh (Islamic inheritance law), were his own writings, while the final book was an annotation that he had started to write on the new penal code. In this article, the identity of Mahmud Asad Seydişehrî as a jurist and statesman will be considered first, and later, the six books will be examined in outline.

Keywords:

Seydişehrî, Mahmud Asad, Rawdha-i Huquq, Ottoman State, Maktab-i Huquq, Philosophy of Law,

PDF

___

Akdoğan A, Türkiye’de 1919-1926 Yılları Arasında Aile Hukuku Alanındaki Kanunlaştırma Çalışmaları, (Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1999).
Akgündüz SN, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku Uygulaması (Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2010).
Akyıldız A, “Tanzimat”, DİA (2011) 40 < https://islamansiklopedisi.org.tr/tanzimat> Erişim 15.08.2019.
Akyiğitzade M, Osmanlı’da Modern İktisadın İzinde 2 / İlm-i Servet veyahut İlm-i İktisat, haz. G.
Albayrak, H. Genç, S. Kocakaplan (Dergâh Yayınları 2016).
Altıntaş E, Mahmud Esad Seydişehrî’nin Fıkıh Düşüncesi (Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2010).
Artuk İ ve Artuk C, İslâmî Sikkeler Kataloğu C I-II ( Millî Eğitim Basımevi 1974).
Atalay A, Mahmut Es’ad Efendi (Tekin Kitabevi 2010).
Avcı M, Türk Hukuk Tarihi Dersleri (Mimoza Yayıncılık 2015).
Aydın MA, İslâm-Osmanlı Aile Hukuku ( Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları 1985).
Aydın MA, “Arazi Kanunnâmesi” DİA (1991) 3 Erişim 15.08.2019.
Aydın MA, “Hukûk-ı Âile Kararnâmesi” DİA (1998) 18 Erişim 28.01.2020.
Aydın MA, Türk Hukuk Tarihi (Hars Yayıncılık 2005).
Aykanat M./ Ülker İ. (edr), Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukukuna Giriş-Mahmud Esad Seydişehrî’nin Ceza Hukuku Dersleri (On İki Levha Yayıncılık 2020).
Belgesay MR, “Tanzimat ve Adliye Teşkilâtı”, Tanzimat I (MEB Yayınları 1940) 213-220.
Bilmen ÖN, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu (Bilmen Yayınevi 1986) C I-VII.
Bingöl S, Tanzimat Devrinde Osmanlıda Yargı Reformu (Anadolu Üniversitesi Yayınları 2004).
Bozkurt N, Batı Hııkııkunun Türkiye’de Benimsenmesi (TTK Yayınları 1996).
Bozkurt N , “Türkiye’de Hukuk Eğitiminin Tarihçesi”, Hukuk Öğretimi Sempozyumu, 13-14 Mayıs 1993, ed. Adnan Güriz (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1993) 51-70.
Doğan G, Müni̇f Paşa’nin İlm-i̇ Tedbîr-i̇ Memleket’i’ni̇n Türk İkti̇sat Tari̇hi̇ndeki̇ Yeri̇ (Ankara Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013)
Doğan İ, “Münif Mehmed Paşa” DİA (2006) 32 Erişim 21.01.2020.
Düstûr, I. Tertip, C V (Başvekalet Matbaası 1937).
Ekinci EB, Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri (Arı Sanat Yayınları 2004).
Erdoğdu A, Mahmud Es’ad Seydişehrî, Hayatı, Eserleri ve İslâm Tarihçiliğindeki Yeri (Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2002)
Erdoğdu A, “Seydişehrî” DİA (2009) 37 Erişim: 26.01.2020.
Ergin O, Türkiye Maarif Tarihi I-II (Eser Kültür Yayınları 1977
Erk HB, Meşhur Türk Hukukçuları (yayınevi ve tarihi yok).
Gedikli F, “İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ne Zaman Kuruldu?” (2011) 69 (1-2) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 91-104.
Gökcen A, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri (Yayın evi yok 1989).
http://konyaninalimvehocalari.konyacami.com/mahmut-esat-efendi/ Erişim: 26.01.2020.
Kenanoğlu MM, “Nizâmiye Mahkemeleri” DİA (2007) 33 Erişim 15.08.2019.
Koyuncu N, “Hukuk Mektebinin Doğuşu” (2012) 16 (3) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 163-186.
Köse M, “Seydişehirli Mahmut Esad’ın Hayatı, Eserleri ve İlmî Kişiliği” (2003) 2 İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 207-217.
Mardin E, Huzur Dersleri nşr. İsmet Sungurbey (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1966).
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi: Dönem 3 [1330-1334] (Türkiye Büyük Millet Meclisi Matbaası 1991).
Namlı T, Tanzimat ve Sonrası Dönem Kanunlaştırmaları Karşısında İslâm Âlimlerinin Aldığı Tavır ve Bunun Neticeleri (Erciyes Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1988)
Nur A, Disciplinary Transformation of Late Ottoman Legal Education (1826-1926): An Interactional Field Analysis (İstanbul Şehir Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015).
Ottoman_Legal_Education_1826-1926_An_Interactional_Field_Analysis> Erişim 15.08.2019.
Önder M, Seydişehir Tarihi (Seydişehir Belediyesi Yayınları 1986).
Özel A, İslam Hukukunda Milletlerarası Münasebetler ve Ülke Kavramı (Marifet Yayınları 1982).
Özel A, “Secâvendî, Muhammed b. Muhammed” (2009) 36 DİA Erişim 26.01.2020.
Özgül MK, XIX Asrın Benzersiz Bir Politekniği Münif Paşa (Dergâh Yayınları 2014).
Sabit E, Hikmet-i Hukûk: Hukuk Felsefesi, sadeleştiren: Gökhan Doğan (Çizgi Kitabevi 2016).
Sakızlı OE, Osmanlı’da Modern İktisadın İzinde 1 / Mebâdi-i İlm-i Servet-i Milel haz. H. Genç, F. Dığıroğlu, M. E. Özgür (Dergâh Yayınları 2015).
Senhûrî A, Masâdıru’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî (Câmiatü’d-Düveli’l-Arabiyye 1954-1959).
Seydişehrî ME, Hikmet-i Hukuk yahut Hukuk-ı Tabîiyye (Mekteb-i Sanayi-i Şâhâne Matbaası 1301).
Seydişehrî ME, Ferâidü’l-Feraiz (Mekteb-i Sanayi Matbaası 1301).
Seydişehrî ME, İlm-i servet (Mekteb-i Sanayi Matbaası 1302).
Seydişehrî ME, İslâm Tarihi, haz. Ahmed Lütfi Kazancı ve Osman Kazancı) (Marifet Yayınları 1995).
Seydişehrî ME, Şerh-i Kanun-i Ceza (Mekteb-i Sanayi Matbaası 1302).
Seydişehrî ME, Telhîs-i Hikmet-i Hukuk (Sanayi-i Şâhâne Matbaası 1301).
Seydişehrî ME, Usûl-i Fıkıh, (Mekteb-i Sanayi Matbaası 1302).
Şentop M, Tanzimat Döneminde Osmanlı Ceza Hukuku Kanunlar, Tadiller, Lâyihalar, Uygulama (Yaylacık Matbaası 2004).
Şentop M, “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü” (2005) 3 (5) TALİD 647-672.
Şişman A, “Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi” (1996) 13 DİA Erişim 14.08.2019.
Yaman, Karakuş / Osmanlının Son Döneminde Bir Hukuk Mecrası: Ravza-İ Hukuk 1027
Taner T, “Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku”, Tanzimat-I, (MEB Yayınları 1940) 221-232.
Tekeli İ ve İlkin S, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü (TTK Yayınları 1993).
Türk Ansiklopedisi (Millî Eğitim Basımevi 1975) C XXIII 174-175.
Unat F, Türkiye’de Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış (MEB Yayınları 1964).
Ünal M, “Medenî Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-i Aile Kararnamesi” (1978) 34 AÜHFD 195-231.
Velidedeoğlu HV, “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat- I (MEB Yayınları 1940) 139-209.
Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi (Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık 1999).
Yavuz H, “Adliye Nezareti” (1988) 1 DİA Erişim 15.08.2019.
Yörük AA, Mekteb-i Hukuk’un Kuruluşu ve Faaliyetleri (1878-1900), (Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008)
Yörük AA, “Hukuk Tarihi Dersinin İhdâsı ve Mahmud Esad Seydişehrî”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası (2012) 70 (1) 489-504.