Hâkimin Karar Verirken Bilimsel Görüşlerden Yararlanması (TMK m. 1/III)

Türk Medenî Kanunu (TMK) m. 1/III hükmü gereğince hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden yararlanır. İsviçre hukukundaki kanunlaştırma çalışmaları incelendiğinde bilimsel görüşlerin, öncelikle hukuk kaynaklarından biri olarak formüle edildiği görülmektedir. Nitekim İsviçre Medenî Kanunu Ön Tasarısı (1900) ile Tasarısı (1904), kanunda veya örf ve âdet hukukunda somut meseleye uygulanabilecek bir hüküm bulunmaması hâlinde hâkimin bilimsel görüşlere göre karar vereceğini düzenlemiştir. Buna rağmen redaksiyon komisyonunda hüküm, ciddi biçimde değiştirilerek bilimsel görüşler, hukuk kaynakları arasından çıkarılmış ve yardımcı araç mertebesine indirilmiştir. Böylece hem İsviçre Medenî Kanunu’nda hem TMK’de bilimsel görüşler, sadece hâkimin karar verirken istifade ettiği yardımcı araçlardan biri olarak düzenlenmiştir. Her ne kadar TMK m. 1 hükmünde sadece bilimsel görüşlerden bahsedilmişse de mehaz düzenlemeden hareketle hükümde kastedilenin teyit edilmiş bilimsel görüşler olduğu kabul edilmektedir. Öte yandan bilimsel görüşün hangi özellikleri haiz olması hâlinde teyit edilmiş sayılacağı kanun koyucu tarafından düzenlenmemiş ve bunun tayini öğretiye bırakılmıştır. Bilimsel görüşün öğretide hâkim olması, bilimsel görüşü savunanların yüksek itibara sahip olması veya bilimsel görüşün köklü olması, tek başına onun teyit edilmiş olduğu anlamına gelmez. Bununla birlikte anılan özellikleri taşıması, bilimsel görüşün teyit edilmiş olduğu hususunda emare teşkil eder. Bilimsel görüşün teyit edilmiş sayılması için maddî açıdan haklı, isabetli gerekçelere sahip, güvenilir, tutarlı ve somut olay bakımından ikna edici olması gerekir. Hâkimin karar verirken o konuyla ilgili bilimsel görüşleri tartışması ve bir bilimsel görüşü neden benimsediğini veya esas almadığını izah etmesi gerekir. Bu husus, mahkeme kararlarının gerekçeli olması zorunluluğuyla desteklenebilir. Ancak hâkimin karar verirken bilimsel görüşleri dikkate almaması, TMK m. 1/III hükmünde açık bir yaptırıma bağlanmamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Bilimsel Görüş, Bilimsel Görüşlerin Bağlayıcılığı, Hukukun Yardımcı Kaynağı, Hâkimin Karar Vermesi, Kararın Gerekçesi

Judge’s Authority to Consider Established Doctrine when Making Rulings (Art. 1/III TCC)

According to Art. 1/III Turkish Civil Code (TCC), a judge may make use of scientific views while ruling on a case to which they might apply. When we examine the codification of Swiss law, it is clear that scientific views are deemed to be among the sources of law. Therefore, the Preliminary Draft (1900) and the Draft (1904) of the Swiss Civil Code mandated that where there is no applicable provision in the law or customary law that relates to the issue at hand, the judge may rule based on prevailing scientific views. However, the provision was severely amended in the drafting committee, where scientific views were removed from the acceptable sources of law and reduced to the level of auxiliary means of finding the law. Thus, in both the Swiss Civil Code and TCC, scientific views are simply regarded as one of a number of auxiliary means that the judge may make use of when ruling on a given case. Although only scientific views are explicitly mentioned in Art. 1/III TCC, it is generally accepted that what the provision calls for is the acceptance of established doctrine, particularly with reference to source regulation. However, the section does not set forth the requirements that a scientific view must meet in order to be viewed as established. The prevalence of the scientific view, the high reputation of its adherents, or the fact that the scientific view is long established are not solely sufficient cause to confirm that a given scientific view is to be respected as established doctrine. However, these features of a scientific view can constitute an indication of its eligibility to be considered established doctrine. In essence, to be deemed an established doctrine, a scientific view must be materially correct, accurately reasoned, reliable, consistent, and convincing in the context of the given case. While ruling on a case in which a scientific view is at issue, the judge should highlight the scientific views on that subject and then elucidate why he/she adopted or did not adopt a particular scientific view. This discussion can be supported by the requirement that court decisions must be reasoned. However, there appears to be no explicit sanction in Art. 1/III TCC for the case where a judge declines to consider scientific views while ruling.

Keywords:

Established Doctrine, Bindingness of Scientific Views, Auxiliary Source of Law, Judge’s Ruling on, Justification of Decision,

PDF

___

Akipek J, Akıntürk T ve Ateş D, Türk Medenî Hukuku Birinci Cilt Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku (15. Bası, Beta 2019).
Akyol Ş, Medeni Hukuka Giriş (2. Bası, Vedat 2006).
Altaş H ve Döngül İT, Medeni Hukuk Başlangıç Hükümleri (Yetkin 2018).
Amstutz M, ‘Der Text des Gesetzes, Genealogie und Evolution von Art. 1 ZGB’ (2007) 126(2) ZSR 233.
Antalya OG ve Topuz M, Marmara Hukuk Yorumu Medeni Hukuk Cilt 1 Giriş Temel Kavramlar Başlangıç Hükümleri (3. Bası, Seçkin 2019).
Ataay A, Medenî Hukukun Genel Teorisi (4. Bası, Der 1995).
Atalay O, ‘§ 14 İspat, § 15 Deliller’ iç Pekcanıtez H, Özekes M, Akkan M ve Taş Korkmaz H (eds), Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku Cilt 2 (15. Bası, On İki Levha 2017).
Belgin Güneş D, Ceza Mahkemesi Kararlarının Hukuk Mahkemesi Bakımından Etkileri (On İki Levha 2019).
Bucher E, ‘Rechtsüberlieferung und heutiges Recht’ (2000) 8(3) ZeuP 394.
Dolder F, ‘Rezeption und Ablehnung wissenschaftlicher Lehrmeinungen in der Rechtsprechung des schweizerischen Bundesgerichts zum Obligationenrecht 1881-1980’ (DPhil thesis, University of Basel 1986).
Dolder F and Buser M, ‘Zitieren geht über Studieren – Empirische Wanderungen im Grenzgebiet zwischen Rechtslehre und Rechtsprechung’ in Estermann J (ed), Interdisziplinäre Rechtsforschung zwischen Rechtswirklichkeit Rechtsanalyse und Rechtsgestaltung Beiträge zum Kongress ‘Wie wirkt Recht?’ Luzern 2008 (Stämpfli 2008) 193.
Dural M ve Sarı S, Türk Özel Hukuku Cilt I Temel Kavramlar ve Medenî Kanunun Başlangıç Hükümleri (15. Bası, Filiz 2020).
Dürr D, ‘Vorbemerkungen zu Art 1-4 ZGB, Art 1, 4’ in Gauch P and Schmid J (eds), Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch, Einleitung Art 1-7 ZGB (3rd edn, Schulthess 1998).
Edis S, Medenî Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri (6. Bası, Ankara Üniversitesi Basımevi 1997).
Egger A, İsviçre Medenî Kanunu Şerhi I. Cilt Giriş ve Kişinin Hukuku (Çernis V tr, Yeni Cezaevi Basımevi 1947).
Ehrlich E ‘Die “bewährte Lehre und Überlieferung” (Art. 1 ZGB)’ (1920) 16(14) SJZ 225.
Emmenegger S and Tschentscher A, ‘Art 1’ in Hausheer H and Walter HP (eds), Berner Kommentar Kommentar zum schweizerischen Privatrecht Schweizerisches Zivilgesetzbuch Einleitung und Personenrecht Band I Einleitung und Personenrecht 1. Abteilung Einleitung Artikel 1-9 ZGB (Stämpfli 2012).
Forstmoser P and Vogt HU, Einführung in das Recht (5th edn, Stämpfli 2012).
Gauch P, ‘Argumente ein Geburtstagsbrief’ (2000) recht: Sondernummer für Wolfgang Wiegand 87.
Gauch P, ‘Ein «regelrechter» Schluss’ (2009) 128(1) ZSR 215.
Gauch P, ‘Was zählt, ist einzig, was man gerade weiss - Gedanken zur Gesetzgebung, zur Rechtsprechung und zu den Parteien’ in Rumo-Jungo A, Pichonnaz P, Hürlimann-Kaup B and Fountoulakis C (eds), Une empreinte sur le Code Civil Mélanges en l’honneur de Paul-Henri Steinauer (Stämpfli 2013) 1.
Gmür M, Die Anwendung des Rechts nach Art. 1 des Schweizerischen Zivilgesetzbuches (Stämpfli 1908).
Hatemi H, Medeni Hukuk’a Giriş (8. Bası, On İki Levha 2017).
Hausheer H and Jaun M, Stämpflis Handkommentar Die Einleitungsartikel des ZGB Art. 1-10 ZGB (Stämpfli 2003).
Hirş E, ‘Yasama ile Öğreti ve Yargı Arasındaki Karşılıklı Bağlılık’ İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi 50. Yıl Armağanı Cumhuriyet Döneminde Hukuk (Fakülteler Matbaası 1973) 173.
Hofer S and Hrubesch-Millauer S, Einleitungsartikel und Personenrecht (2nd edn, Stämpfli 2012).
Honsell H, ‘Art 1’ in Geiser T and Fountoulakis C (eds), Basler Kommentar Zivilgesetzbuch I Art. 1–456 ZGB (6th edn, Helbing Lichtenhahn 2018).
Höhn E, ‘Wie grau ist die Theorie?’ (1994) 3(4) AjP 411.
Hrubesch-Millauer S, ‘Art 4’ in Hausheer H and Walter HP (eds), Berner Kommentar Kommentar zum schweizerischen Privatrecht Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Einleitung und Personenrecht Band I Einleitung und Personenrecht 1. Abteilung Einleitung Artikel 1-9 ZGB (Stämpfli 2012).
Huber E, System und Geschichte des Schweizerischen Privatrechtes Erster Band (C. Detloff’s 1886).
Huber E, Bewährte Lehre (2nd edn, KJ Wyss Erben 1925).
Huber E, ‘Erläuterungen’ in Reber M and Hurni C (eds), Berner Kommentar Materialen zum Zivilgesetzbuch Band II Die Erläuterungen von Eugen Huber Text des Vorentwurfs von 1900 (Stämpfli 2017).
Hürlimann-Kaup B and Schmid J, Einleitungsartikel des ZGB und Personenrecht (3rd edn, Schulthess 2016).
İmre Z, Medenî Hukuka Giriş (3. Bası, Fakülteler Matbaası 1980).
Karslı A, Medeni Muhakeme Hukuku (5. Bası, Filiz 2020).
Kaser M, Römische Rechtsgeschichte (2nd edn, Vandenhoeck & Ruprecht 1967).
Kaser M and Knütel R, Römisches Privatrecht (20th edn, Beck 2014).
Kaşak E, ‘Anonim Şirketlerin Haklı Sebeple Feshinde Şahsi Sebeplerin Değerlendirmeye Alınıp Alınamayacağı Hususunun Hâkimin Takdir Yetkisi Bakımından Değerlendirilmesi’ (2019) 23(3) AHBVÜHFD 161.
Köprülü B, Medeni Hukuk Genel Prensipler Kişinin Hukuku (2. Bası, Acar 1984).
Kramer E, Juristische Methodenlehre (6th edn, Stämpfli 2019).
Kuru B, İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı (Yetkin 2017).
Meier-Hayoz A, Der Richter als Gesetzgeber, Eine Besinnung auf die von den Gerichten befolgten Verfahrensgrundsätze im Bereiche der freien richterlichen Rechtsfindung gemäss Art. 1 Abs. 2 des schweizerischen Zivilgesetzbuches (Juris 1951).
Meier-Hayoz A, ‘Art 1, 4’ in Meier-Hayoz A (ed), Berner Kommentar Kommentar zum schweizerischen Privatrecht Band I Einleitung und Personenrecht Einleitung Artikel 1-10 ZGB (Stämpfli 1966).
Meier-Hayoz A and Ruoss R, Einleitungsartikel des Schweizerischen Zivilgesetzbuches (3rd edn, Schulthess 1979).
Middendorf P and Grob B, ‘Art 1’ in Breitschmid P and Jungo A (eds), Handkommentar zum Schweizer Privatrecht Personen- und Familienrecht Art. 1–456 ZGB inkl. Partnerschaftsgesetz (3rd edn, Schulthess 2016).
Narbay Ş ve Özbay İ, ‘Türk Hukukunda Hukukî Mütalâanın Önemi ve Niteliği’ (2005) 23(2) Batider 117.
Oğuz A, ‘Türk Medenî Hukuku’nun Gelişim Çizgisi ve Karşılaştırmalı Hukukun Rolü’ (2006) 55(1) AÜHFD 195.
Oğuzman MK ve Barlas N, Medenî Hukuk (26. Bası, Vedat 2020).
Oğuzoğlu HC, Medenî Hukuk I Şahsın Hukuku (5. Bası, Yeni Desen 1963).
Özsunay E, Medenî Hukuka Giriş (5. Bası, Güryay 1986).
Pekcanıtez H, ‘Özel Uzman (Bilirkişi) Görüşü ve Değerlendirilmesi’ iç Pekcanıtez H, Tanrıver S,
Özekes M ve Atalı M (eds), Prof. Dr. Saim Üstündağ’a Armağan (Adalet 2009) 397.
Pekcanıtez H, Atalay O ve Özekes M, Medenî Usûl Hukuku Ders Kitabı (8. Bası, On İki Levha 2020).
Pfaffinger M, ‘Art 1’ in Büchler A and Jakob D (eds), Kurzkommentar Schweizerisches Zivilgesetzbuch (2nd edn, Helbing Lichtenhahn 2018).
Pichonnaz P, ‘İsviçre ve Roma Hukuku, Özet Halinde Bir Görünüş’ (2014) 16 DEÜHFD: Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan (Dinçer N tr) 3149.
Reichel H, ‘Zu den Einleitungsartikeln des Schweizerischen Zivilgesetzbuches’ in Tatarin- Tarnheyden E (ed), Festgabe für Rudolf Stammler zum 70. Geburtstage am 19. Februar 1926 (Walter de Gruyter 1926) 281.
Riemer HM, Die Einleitungsartikel des Schweizerischen Zivilgesetzbuches (2nd edn, Stämpfli 2003).
Rusch A, ‘Zurück zum Eugen Bucher-Standard!’ (2014) 23(8) AjP 1136.
Saymen FH, Türk Medenî Hukuku, Cilt I Umumî Prensipler (3. Bası, Hak 1960).
Schmid J, ‘Was ist bewährte Lehre? Überlegungen zu Art. 1 Abs. 3 ZGB’ Schmid J (ed), Hommage für Peter Gauch (Schulthess 2016) 191.
Schnyder B, ‘Allgemeine Einleitung zu Art. 1-10 ZGB’ in Gauch P and Schmid J (eds), Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch Einleitung Art. 1-7 ZGB (3rd edn, Schulthess 1998).
Schwander I, ‘Art 1’ in Kostkiewicz JK, Wolf S, Amstutz M and Fankhauser R (eds), ZGB Kommentar Schweizerisches Zivilgesetzbuch (3rd edn, Orell Füssli 2016).
Schwarz AB, Medenî Hukuka Giriş (Velidedeoğlu HV tr, Üniversite 1942).
Serozan R, Medeni Hukuk Genel Bölüm Kişiler Hukuku (6. Bası, Vedat 2015).
Serozan R, Hukukta Yöntem – Mantık (2. Bası, Vedat 2017).
Tekinay SS, Medenî Hukukun Genel Esasları ve Gerçek Kişiler Hukuku (6. Bası, Filiz 1992).
Tuor P, Schnyder B, Schmid J and Jungo A, Das Schweizerische Zivilgesetzbuch (14th edn, Schulthess 2015).
Üçer M, Roma Hukuku’na Giriş (2. Bası, On İki Levha 2020).
Velidedeoğlu HV, Türk Medenî Hukuku Cilt 1 – Cüz 1 Umumî Esaslar (6. Bası, İstanbul 1959).
Werro F, ‘Art 1’ in Pichonnaz P and Foëx B (eds), Commentaire Romand Code Civil I Art. 1-359 CC (Helbing Lichtenhahn 2010)
Wiegand W, ‘Die privatrechtliche Rechtsprechun Obligationenrecht’ (1996) 132 (4) ZBJV 319.