Aile Okuryazarlığı Kavramına Kuramsal Bir Bakış
“Okuma-hazır bulunuşluk yaklaşımı” elli yıldan uzun bir süredir geçerliğini
koruyan ve okumanın öğrenilmesini gelişimin bir ürünü olarak kabul eden
bir yaklaşımdır. Son yıllarda, çocukların gelişim süreçlerini okuma yazma
becerileri kapsamında değerlendiren kuramlara yenileri eklenmiştir.
Günümüzde gelişim süreçleri ve okuma yazma becerileri açısından, “erken
okuryazarlık yaklaşımı” da kabul görmektedir. Okuryazarlık gelişiminin
çocukların örgün öğretime başlamalarından çok daha önce başladığını
temel alan erken okuryazarlık yaklaşımı, şimdilerde yaygın bir şekilde
kabul edilmektedir. Güncel araştırmalarda, çocukların doğumdan itibaren
altı yaşa kadar olan dönemde okuryazarlık gelişiminde kritik bilişsel işler
yaptıkları ve bu yıllarda verilen nitelikli öğretimin çocukların okuyucu ve
yazar olarak başarılarına önemli katkı yaptığı üzerinde fikir birliği vardır.
Çocukların okula başlamasından çok daha önce gelişmeye başlayan
okuryazarlık becerileri üzerinde ailenin önemi büyüktür. Bu süreçte aile
okuryazarlığı kavramının önemi karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada,
aile okuryazarlığı kavramı literatürden hareketle kavramsal ve kuramsal
olarak tanıtılmış; erken okuryazarlık ve ev okuryazarlığı kavramları ile
ilişkisi ele alınmıştır. Aile okuryazarlığı ile ilgili yapılan araştırmaların
sonuçları, aile okuryazarlığının, çocukların erken okuryazarlık becerileri ve fonolojik farkındalık becerileri üzerinde önemli etkilere sahip olduğunu
göstermektedir. Ayrıca önceki çalışmalar, aile okuryazarlığının aile
çalışmaları açısından erken müdahaleye uygun bir aile sistemi olduğunu
göstermektedir. Bu çalışmada, aile okuryazarlığının uygulama ve gelecek
çalışmalar için sonuçları tartışılmıştır.
___
- Altıparmak, S. (2010). Erken çocukluk döneminde ebeveynlerin okumayazmaya hazırlık konusundaki görüşleri (Yüksek lisans tezi). Orta
Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
- Altun, D. (2013). An investigation of the relationship between preschoolers’
reading attitudes and home literacy environment. (Yüksek lisans
tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
- Akyüz, E. (2016). Okul öncesi dönem çocuklarının kendiliğinden ortaya
çıkan okuryazarlık becerilerinin gelişimi ve ev okuryazarlık ortamı
ile ilişkisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
- Akyüz, E. ve Doğan, Ö. (2017). Ev Okuryazarlık Ortamı: Tanımları,
Boyutları ve Kendiliğinden Ortaya Çıkan Okuryazarlık
Becerilerinin Gelişimindeki Rolü. Hacettepe Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Fakültesi Dergisi, 4(3), 38-57.
- Au, K. H. (1993). Literacy instruction in multicultural settings. New York:
Harcourt-Brace
- Aydoğdu, E. (2017). The role of home literacy environment on the
development of reading comprehension skill: a mediation model.
Unpublished Master Thesis, Koç University, İstanbul.
- Borisova, I., Pisani, L., Dowd, A. J., ve Lin, H. C. (2017). Effective
interventions to strengthen early language and literacy skills in low-income countries: comparison of a family-focused approach and a
pre-primary programme in Ethiopia. Early Child Development and
Care, 187(3-4), 655-671.
- Biltekin, A. (2019). Çocukların erken okuryazarlık becerileri ve annelerin
kelime bilgi düzeyleri ile annelerin erken okuryazarlığa ilişkin
uygulamalarının incelenmesi. Yüksek lisans Tezi, Ankara
Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Bozkurt, M. (2019). İlkokul birinci sınıf öğrencilerinin okuma becerilerinin
çok yönlü desteklenmesine yönelik bir eylem araştırması. Doktora
Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
- Bracken, S. S. ve Fischel, J. E. (2008). Family reading behavior and early
literacy skills in preschool children from low-income backgrounds.
Early Education and Development, 19(1), 45-67.
- Britto, P. R. ve Brooks-Gunn, J. (2001). Beyond shared book reading:
dimensions of home literacy and low-income African American
preschoolers’ skills. New directions for child and adolescent
development, 92, 73-89.
- Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development. Harvard
university press.
- Bryant, D., ve Wasik, B. H. (2004). Home visiting and family literacy
programs. Handbook of family literacy, 329-346.
- Burns, M. S., Griffin, P., ve Snow, C. E. (1999). Starting out right: a guide
to promoting children’s reading success. Specific recommendations
from america’s leading researchers on how to help children become
successful readers. National Academy Press, 2101 Constitution
Avenue, NW, Lockbox 285, Washington, DC 20055.
- Büyüktaşkapu, S. (2012). Okul öncesi eğitimi sürecinde çocuklara
uygulanan aile destekli okumaya hazırlık programının ilkokuldaki
okuma başarılarına etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri,
12(1), 301-316.
- Compton‐Lilly, C. F., Rogers, R. L., ve Lewis Ellison, T. (2020). A
Meta‐Ethnography of Family Literacy Scholarship: Ways With
Metaphors and Silence. Reading Research Quarterly, 55(2), 271-
289.
- da Silva Iddings, A. C. ve Reyes, I. (2017). Learning with immigrant children, families and communities: the imperative of early
childhood teacher education. Early Years, 37(1), 34-46.
- De Jong, P. F. ve Leseman, P. P. (2001). Lasting effects of home literacy
on reading achievement in school. Journal of School Psychology,
39(5), 389–414.
- Denktaş, F., Doğan, M. C. ve Özden, B., (2020). Aile okuryazarlığı
programının ilkokul birinci sınıf öğrencilerinin okuma tutumlarına
ve okuryazarlık becerilerine etkisinin incelenmesi. Uluslararası
Eğitim Bilimleri Dergisi, 22 (7), 119-130.
- Dickinson, D. K. ve McCabe, A. (2001). Bringing it all together: The
multiple origins, skills, and environmental supports of early literacy.
Learning Disabilities Research & Practice, 16(4), 186-202.
- Dinallo, A. M. (2016). Social and Emotional Learning with Families.
Journal of Education and Learning, 5(4), 147-158.
- Dixon, A. P. (1992). Parents: Full partners in the decision-making process.
NASSP bulletin, 76(543), 15-18.
- Dufur, M. J., Parcel, T. L., ve Troutman, K. P. (2013). Does capital at
home matter more than capital at school? Social capital effects
on academic achievement. Research in Social Stratification and
Mobility, 31, 1-21.
- Efe, M. ve Temel, Z. F. (2018). Okul öncesi dönem 48-66 ay çocuklarına
Etkileşimli Kitap Okuma Programı’nın yazı farkındalığına etkisinin
incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 2(2), 257-283.
- Ekşi, H., Yüksel, M., Otrar, M., Canel, A. N. (2012). Türkiye’de Anne
Baba Eğitimlerine Yeni Bir Boyut: Aile Okuryazarlığı. 21. Ulusal
Eğitim Bilimleri Kongresi. (12-14 Eylül 2012). İstanbul.
- Epstein, J. L. ve Lee, S. (1995). National patterns of school and family
connections in the middle grades. The family-school connection:
Theory, research, and practice, 2, 108-154.
- Gökkuş, İ., ve Akyol, H. (2020). Sesbilgisel Farkındalık Öğretiminin,
Erken Okuryazarlık Becerilerinin Gelişimine Etkisi. Ana Dili
Eğitimi Dergisi, 8(2), 368-385.
- Howat, H. (2006). Maximizing family involvement in early literacy.
Contemporary Issues in Communication Science and Disorders 33, 93-100.
- Işıtan, S., Saçkes, M., ve Biber, K. (2020). Erken Okuryazarlık Becerilerinin
Ev Ortamında Desteklenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 34(2), 284-298.
- Karaman, G. (2013). Erken okuryazarlık becerilerini değerlendirme
aracının geliştirilmesi, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Doktora
Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Kılıç, F. (2018). İlkokul 1. sınıf velilerine yönelik bir aile okuryazarlığı
programı geliştirme çalışması. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi,
İstanbul.
- Kılıç, F., Doğan, M. C., ve Özden, B. (2017). Aile okuryazarlığı ölçeği
geçerlik ve güvenirlik çalışması. HAYEF Journal of Education,
14(2), 203-219.
- Lerner, P. M. (2000). A nonreviewer’s comment: On the Rorschach and
baseball. Journal of Clin-ical Psychology, 56(3), 439.
- Loudin, M. F. (1998). The role of the family in the literacy development of
four first graders from low-income homes who are succeeding in
early literacy. Doctoral dissertation, Kent State University.
Manolitsis, G., Georgiou, G. K. ve Tziraki, N. (2013). Examining the
effects of home literacy and numeracy environment on early reading
and math acquisition. Early Childhood Research Quarterly, 28(4),
692–703.
- McDevitt, T. M. ve Ormrod, J. E. (2010). Child development and education.
Upper Saddle River, NJ: Merrill.
- Miller, P. ve Votruba-Drzal, E. (2013). Early academic skills and childhood
experiences across the urban–rural continuum. Early Childhood
Research Quarterly, 28(2), 234–248.
- Morrow, L. M. (1995). Family literacy: Connections in schools and
communities. United Kindom: International Reading Association.
- Neuman, S. B., Copple, C., ve Bredekamp, S. (2000). Learning to read and
write: Developmentally appropriate practices for young children.
National Association for the Education of Young Children.
- Özbek Ayaz, C., Güleç, H., ve Şahin, Ç. (2017). Ailelerin, çocuklarıyla
birlikte gerçekleştirdikleri okuma aktivitelerinin düzeyini belirleme.
Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1),1-19.
- Özen Altınkaynak, Ş. (2014). Aile temelli okuma yazmaya hazırlık
programının çocukların okuma yazmaya hazırlık becerilerine
etkisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, Ankara.
- Padak, N., Sapin, C., ve Baycich, D. (2002). A decade of family literacy:
Programs, outcomes, and future prospects (No. 389). ERIC
Clearinghouse on Adult, Career, and Vocational Education, Center
on Education and Training for Employment, College of Education,
the Ohio State University.
- Payne, A. C, Whitehurst, G. J., ve Angell, A. L. (1994). The role of home
literacy environment in the development of language ability in
preschool children from low-income families. Early Childhood
Research Quarterly, 9, 427–440.
- Power, J. (1992). Parent-Teacher Partnership in Early Literacy Learning:
The Benefits For Teachers. AARE Conference: Australia.
November.
http://www.aare.edu.Au/92pap/powej92065.txt adresinden
18.05.2020 tarihi tarihinde edinilmiştir.
- Rebello, P. M. (1999). Family Literacy Environments and Young Children’s
Emerging Literacy Skills. Doctoral dissertation, Columbia
University.
- Riley, J. (2006). Language and literacy 3-7: Creative approaches to
teaching. Sage.
- Roth, F. P., Speece, D. L., ve Cooper, D. H. (2002). A longitudinal analysis
of the connection between oral language and early reading. The
Journal of Educational Research, 95(5), 259–272.
- Salinas, M., Pérez-Granados, D. R., Feldman, H. M., ve Huffman, L. C.
(2017). Beyond immigrant status: Book-sharing in low-income
Mexican-American families. Journal of Early Childhood Research,
15(1), 17-33.
- Saracho, O. N. (2002). Family literacy: Exploring family practices. Early
child development and care, 172(2), 113-122.
Scarborough, H. S. (2001). Connecting early language and literacy to later reading (dis) abilities: Evidence, theory, and practice In Neuman
SB, editor;, ve Dickinson DK, editor.(Eds.), Handbook of early
literacy research (pp. 97–110). NY: Guilford Press.
- Sénéchal, M. (2006). Testing the home literacy model: Parent involvement
in kindergarten is differentially related to grade 4 reading
comprehension, fluency, spelling, and reading for pleasure.
Scientific studies of reading, 10(1), 59-87.
- Sénéchal, M., ve LeFevre, J. A. (2002). Parental involvement in the
development of children’s reading skill: A five‐year longitudinal
study. Child development, 73(2), 445-460.
- Sénéchal, M., LeFevre, J. A., Hudson, E., ve Lawson, E. P. (1996).
Knowledge of storybooks as a predictor of young children’s
vocabulary. Journal of Educational Psychology, 88(3), 520.
- Sénéchal, M., ve LeFevre, J. A. (2002). Parental involvement in the
development of children’s reading skill: A five‐year longitudinal
study. Child Development, 73(2), 445–460.
- Sénéchal, M. (2006). Testing the home literacy model: Parent involvement
in kindergarten is differentially related to grade 4 reading
comprehension, fluency, spelling, and reading for pleasure.
Scientific Studies of Reading, 10, 59–87.
- Sparks, J. R. (2012). Language/discourse comprehension and
understanding. In N. M. Seel (Ed.), Encyclopedia of the sciences
of learning (pp. 1713–1717). New York: Springer.
- Spira, E. G., Bracken, S. S., ve Fischel, J. E. (2005). Predicting improvement
after first-grade reading difficulties: The effects of oral language,
emergent literacy, and behavior skills. Developmental psychology,
41(1), 225.
- Tavşanlı, Ö. F., ve Bulunuz, M. (2017). The development of the written
expression skills of a first grade student at home, school and
university program: A case study. European Journal of Education
Studies, 3(4), 20-48.
- Tavşanlı, Ö. F., Sadioğlu, O., Sezer, G. O., ve Kaldırım, A. (2020). An
investigation into how parental literacy experiences are reflected
in literacy tendencies and experiences of preservice teachers.
International Journal of Progressive Education, 16(5), 138-159.
- Taylor, D. (1983). Family literacy: Young children learning to read and
write. Exeter, NH: Heinemann Educational Books, Inc.
- Thurlow, M., Liu, K., Albus, D., ve Shyyan, V. (2003). Literature on Early
Literacy Instruction in Four Languages (Chinese, Korean, Navajo,
Russian). National Center on Educational Outcomes, University of
Minnesota.
- Turan, F. F. ve Akoğlu, G. (2014). Okul öncesi dönemde ev okuryazarlık
ortamı ve fonolojik farkındalık becerileri. Hacettepe Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(3), 153-166.
- Ünal, F. (2012). Erken Çocuklukta Aile Okuryazarlığı. 21. Ulusal Eğitim
Bilimleri Kongresi. (12-14 Eylül 2012). İstanbul.
- Ünsal, F. (2019). İngiltere’de Yaşayan Türkiye Kökenli Göçmen Ailelere
Yönelik Aile Okuryazarlığı Farkındalık Ölçeğinin Geliştirilmesi.
Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi. Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul.
- Van Vechten, D. (2013). Impact of home literacy environments on students
from low socioeconomic status backgrounds. In Education Masters.
Paper 248. Rochester, NY: St. John Fischer University, Fisher
Digital Publications.
- Vygotsky, L. S. (1978). Socio-cultural theory. Mind in society, 52-58.
- Wasik, B. H. ve Herrmann, S. (2004). Family Literacy: History, Concepts,
Services. Wasik, B. H. (Ed). Handbook of Family Literacy, 3-22.
Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
- Weigel, D. J., Martin, S. S. ve Bennett, K. K. (2006). Ecological influences
of the home and the child‐care center on preschool‐age children’s
literacy development. Reading Research Quarterly, 40(2), 204-
233.
- Weiss, H. B., Lopez, M. E., ve Rosenberg, H. (2010). Beyond Random Acts:
Family, School, and Community Engagement as an Integral Part
of Education Reform. National Policy Forum for Family, School ve
Community Engagement. Harvard Family Research Project.
Whitehurst, G. J., ve Lonigan, C. (1998). Child development and emergent
literacy. Child Development, 69, 848-872.
- Whitmore, K. F., ve Norton‐Meier, L. A. (2008). Pearl and Ronda: Revaluing mothers’ literate lives to imagine new relationships
between homes and elementary schools. Journal of Adolescent ve
Adult Literacy, 51(6), 450-461.
- Wilson, S. B., ve Lonigan, C. J. (2010). Identifying preschool children
at risk of later reading difficulties: Evaluation of two emergent
literacy screening tools. Journal of learning disabilities, 43(1), 62-
76.
- Yalavaç, N. (2020). Etkileşimli kitap okumanın erken okuryazarlık
becerilerine etkisi. Yüksek lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
- Yılmaz Hiğde, A., Baştuğ, M. ve Cihan, H. (2020). Okul Öncesi Dönem
Ebeveynlerinin Ev Okuryazarlığı Yaşantılarının İncelenmesi. Ana
Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 628-645.
- Yuet-Han Lau, J., ve McBride-Chang, C. (2005). Home literacy and
Chinese reading in Hong Kong children. Early Education and
Development, 16(1), 5-22.