Zorunlu varlığı ispat b ağlamında İbn Sînâ' da varlıkm ahiyet ilişkisi: Ontolojiden teolojiye
İbn Sînâ metafiziğinin merkezinde yer alan varlık-mâhiyet ilişkisi, kelamve felsefe bağlamında düşünce geleneğimizde çeşitli veçheleriyle tartışmaodağında olan problemlerden biri olmuştur. Zorunlu-mümkün ve bununtemelini oluşturan varlık-mâhiyet ayrımı İbn Sînâ metafiziğinin önemliunsurlarını teşkil etmektedir. Bu sistemde varlık-mâhiyet ayrımı, temelolarak Tanrı ile mevcudât arasındaki farklılığı belirginleştirmek ve Tan-rının birliği ve basitliğini temellendirmek üzere kullanılmaktadır. Bunun-la birlikte gözden kaçırılmaması gereken noktalardan biri de bu ayrımın,İbn Sînânın Tanrı kanıtlamalarında bir temel teşkil edecek şekilde elealınmış olduğudur. Bu bağlamda İbn Sînânın ontolojik kavramları te-olojik bir zemine taşıdığı görülür. Nitekim sentezci bir filozof olan İbnSînânın beslendiği kaynakların bir veçhesini de Yunan felsefesi ve YeniEflatuncu düşüncenin yanı sıra yaşadığı coğrafyada belli bir olgunluk se-viyesine ulaşan kelam merkezli teolojik tartışmalar oluşturmaktadır. Bumakalede İbn Sînâ metafiziğinde varlık-mâhiyet ayrımının Zorunlu Varlığıispat ameliyesinde bir temel teşkil edecek şekilde kullanılması incelenmişve ontolojiden teolojiye uzanan bu formülasyonun izi sürülmüştür.
Essence-existence relation in İbn Sina in the context of proving necessary existence: From ontology to theology
Essence-existence relation which is in the center of Avicenna metaphys-ical system has been the focus of discussions from the point of view ofkalâm and philosophy in our thought tradition. Necessary-possible ex-istence and its basis which is essence-existence distinction representsthe important elements of Avicenna metaphysics. In this system the es-sence-existence distinction, mainly used to highlight the differences be-tween God and mevcudât (beings) and to establish God s the unity andsimplicity. However, one point that should not be overlooked that thisdistinction handled as a prove for the existence of God in his system. Inthis context, Ibn Sina s carried ontological concepts to theological ground.In fact, Avicenna who is a synthessisical philosopher, his sources consiti-tute by the Greek philosophy and the new Platonic ideas, as well as by thetheological discussions which had been reached a certain maturity levelin place he lived. In this article has examined the use of the essence-exis-tence distinction as prove for existence of God in Avicenna s system andtraced the formulation of extending of ontology to onthology.
___
- Açıkgenç, Alparslan, İslam Felsefesinde Varlık Öğretilerinin Öncüleri, Felsefe Dün- yası, Sa. 13, 1994, s. 7-16.
- Alper, Ömer Mahir, İbn Rüşdün İbn Sînâyı Eleştirisi: el-Fark beyne Reyeyil-Hakî- meyn, Divan, C.6, Sa.10, İstanbul 2001, s. 145-172.
- Alper, Ömer Mahir, İbn Sînâda Tanrının Kanıtlanması Sorunu: O Gerçekten Kelamcılardan Et- kilendi mi?, İÜİFD, Sa.7, İstanbul 2003, s. 61-77.
- Altaş, Eşref, Fahreddin Râzînin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
- Arslan, Mehmet Fatih, Fahrettin Râzîde Varlık ve Mâhiyet, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008.
- Atay, Hüseyin, İbn Sînâda Varlık Nazariyesi, Ankara 1983.
- Atay, Hüseyin, Fârâbi ve İbn Sînâya Göre Yaratma, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa- kültesi Yayınları, 1974.
- Az, Mehmet Ata, İlahi Basitlik Bağlamında Tanrının Bilinebilirliği, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2013.
- Bâkıllânî, Kâdî Ebubekir, el-İnsâf fimâ yecibu itikaduh ve lâ yecuzul-cehlü bih, thk. Muhammed Zâhid Kevseri, Kâhire: Mektebetül-Ezheriyye lit-türas, 2000.
- Mustafa Bozkurt, Fahreddîn Râzînin Varlık Anlayışı, FÜİFD, Sa. 14/2, Elazığ 2009, s. 109-121.
- Burrell, David B., Essence and Existence: Avicenna and Greek Philosophy, MIDEO , Sa. 17, 1986, s. 53-66.
- Çelebi, İlyas, Kabul ve Red Cihetlerinden Kelam Literatüründe İbn Sînâ, Uluslararası İbn Sînâ Bildirileri, İstanbul 2009, s. 239-256.
- Davidson, Helbert A., Proofs for Eternity, Creation and the Existence of God in Medieval Islamic and Jewish Philosophy, New York: Oxford University Press, 1987.
- Eşarî, Ebül-Hasan, Makâlâtül-islâmiyyîn ve ihtilâfül-musallîn, thk. Hellmut Ritter, Beyrut: Dâru İhyâit-turâsil-arabi, 1980.
- Fazlurrahman, Essence and Existence in Ibn Sînâ: Myth and Reality, Hamdard Isla- micus, Sa. 4, 1981, 3-14.
- Fazlurrahman, İbn Sînâda Mâhiyet ve Varlık, çev. Hasan Akkanat, ÇÜİFD, Sa. 10/2, Adana 2010, s. 193-209.
- Gazzâlî,Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Tehâfütül-Felâsife, thk. Süleyman Dünya, Kâhire: Dârül-meârif, 1980.
- Gutas, Dimitri, İbn Sînânın Mirası: Arap Felsefesinin Altın Çağı (1000-yaklaşk 1350), İbn Sînânın Mirası, der. ve çev. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınla- rı, 2010, s. 247-265.
- Gutas, Dimitri, İbn Sînâya Göre Kelâmın Mantığı, İbn Sînânın Mirası, der. ve çev. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2010, s. 215-228.
- Haklı, Şaban, Müteahhirûn Döneminde Felsefe-Kelam İlişkileri: Fahreddin er-Râzî Ör- neği , Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü- sü, İstanbul 2002.
- Izutsu, Toshihiko, İslamda Varlık Düşüncesi, çev. İbrahim Kalın, İstanbul: İnsan Ya- yınları, 1995.
- İbn Rüşd, el-Keşf an menâhicil-edille fî akâidil-mille, thk. Muhammed Abid el-Câbirî, Beyrut, 1998.
- İbn Rüşd, Tehâfütüt-Tehâfüt, thk. Süleyman Dünya, Mısır: Dârül-meârif, 1975. İbn Sînâ, el-Mebde vel-meâd, thk. Abdullah Nurani, Tahran 1984.
- İbn Rüşd, el-İşârât vet-tenbîhât (maʽa şerhi Nasîruddîn et-Tûsî), nşr. Süleyman Dünyâ, Kâhire, 1985.
- İbn Rüşd, Kitâbüş-Şifâ: Metafizik, çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, İstanbul: Litera Ya- yıncılık 2004.
- İbn Rüşd, Dânişnâme-i Alâî, çev. Murat Demirkol, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Ku- rumu Başkanlığı, 2013.
- İbn Rüşd, Tevhîdin Hakikati ve Nübüvvetin İspatı Üzerine (er-Risâletül-arşiyye fî hakâi- kit-tevhid ve isbâtin-nübüvvve), çev. Mahmut Kaya, İslam Filozoflarından Fel- sefe Metinleri, Îstanbul: Klasik Yayınları, 2005, s. 307-323.
- İbn Teymiyye, Ebül-Abbas Takiyüddîn, er-Red alel-mantıkiyyîn, Lahor, 1976.
- İbn Teymiyye, Deru teâruzil-akl ven-nakl, thk. Muhammed Reşâd Sâlim, Riyad: Câmiatül-İ- mam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1991.
- Îcî, Adudiddîn, el-Mevâkıf, Beyrut: Âlemül-kütüb, ts.
- Kaya, M. Cüneyt, Varlık ve İmkan: Aristotalesten İbn Sînâya İmkanın Tarihi, İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
- Kaya, Veysel, Felsefî Kelam Çerçevesinde İbn Sînânın Kelâma Etkisi, Basılmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2013.
- Kılıç, Muhammet Fatih, İbn Sînânın Kelamcıların Hudûs Görüşüne Yönelttiği Eleş- tiriler Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, C.15, Sa. 28, İstanbul 2010, s. 115-134.
- Kutluer, İlhan, İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
- Macierowski, E. M. , Does God Have A Quiddity According To Avicenna, The Thomist, Sa. 52:1, 1998, s. 79-87.
- Marmura, Michael E., Avicenna and the Kalâm Zeitschrift für Geschichte der Arabis- ch-Islamischen Wissenschaften, Sa. 7, 1991-92, s. 172-187.
- Mâtürîdî, Ebu Mansûr, Kitâbüt-tevhîd, thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Bey- rut: Dâru Sadır, 2007.
- Mayer, Toby, İbn Sînânın Burhânus-Sıddîkîni çev. Temel Yeşilyurt, FÜİFD, Sa. 8, Elazığ 2003, s. 255-276.
- Morewedge, Parviz, Philosophical Analysis and Ibn Sînâs Essence-Existence Distin- ction, Journal of the American Oriental Society, C. 92, Sa. 3, 1972, s. 425-435
- Râzî, Fahreddîn, el-Erbaîn fî usûlid-dîn, thk. Ahmed Hicâzî Sakka, Kâhire: Mektebe- tül-Külliyetil-Ezheriyye, 1986.
- Râzî, Fahreddîn, Muhassalu efkâril-mütekaddimîn vel-müteahhirîn minel-ulemai vel-hükemâi vel-mütekellimîn, thk. Taha Abdurrahman Sad, Kahire: Mektebetül-Külliye- til-Ezheriyye, ts.
- Reçber, Mehmet Sait, Vâcibul-Vücûdun Mâhiyeti Meselesi, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 2008, s. 307-315.
- Tuğral, Süleyman, Fahreddin Razide Varlık-Mâhiyet İlişkisi, Marife, C.1, Sa. 1, Kon- ya 2001, s. 195-206.
- Wisnovsky, Robert, İbn Sînâ Metafiziği: Kaynakları ve Gelişimi, çev. İbrahim Halil Üçer, İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
- Wisnovsky, Robert, Sünnî Kelamda İbn Sînâcı Dönüşümün Bir Yönü çev. Arzu Meral, MÜİFD, Sa. 26, 2004, 149-177.
- Wisnovsky, Robert, İbn Sînânın Şeyiyye Kavramı Üzerine Notlar, çev. Arzu Meral, MÜİFD , Sa. 26, 2004, s. 85-118.