Zorunlu varlığı ispat b ağlamında İbn Sînâ' da varlıkm ahiyet ilişkisi: Ontolojiden teolojiye

İbn Sînâ metafiziğinin merkezinde yer alan varlık-mâhiyet ilişkisi, kelamve felsefe bağlamında düşünce geleneğimizde çeşitli veçheleriyle tartışmaodağında olan problemlerden biri olmuştur. Zorunlu-mümkün ve bununtemelini oluşturan varlık-mâhiyet ayrımı İbn Sînâ metafiziğinin önemliunsurlarını teşkil etmektedir. Bu sistemde varlık-mâhiyet ayrımı, temelolarak Tanrı ile mevcudât arasındaki farklılığı belirginleştirmek ve Tan-rının birliği ve basitliğini temellendirmek üzere kullanılmaktadır. Bunun-la birlikte gözden kaçırılmaması gereken noktalardan biri de bu ayrımın,İbn Sînânın Tanrı kanıtlamalarında bir temel teşkil edecek şekilde elealınmış olduğudur. Bu bağlamda İbn Sînânın ontolojik kavramları te-olojik bir zemine taşıdığı görülür. Nitekim sentezci bir filozof olan İbnSînânın beslendiği kaynakların bir veçhesini de Yunan felsefesi ve YeniEflatuncu düşüncenin yanı sıra yaşadığı coğrafyada belli bir olgunluk se-viyesine ulaşan kelam merkezli teolojik tartışmalar oluşturmaktadır. Bumakalede İbn Sînâ metafiziğinde varlık-mâhiyet ayrımının Zorunlu Varlığıispat ameliyesinde bir temel teşkil edecek şekilde kullanılması incelenmişve ontolojiden teolojiye uzanan bu formülasyonun izi sürülmüştür.

Essence-existence relation in İbn Sina in the context of proving necessary existence: From ontology to theology

Essence-existence relation which is in the center of Avicenna metaphys-ical system has been the focus of discussions from the point of view ofkalâm and philosophy in our thought tradition. Necessary-possible ex-istence and its basis which is essence-existence distinction representsthe important elements of Avicenna metaphysics. In this system the es-sence-existence distinction, mainly used to highlight the differences be-tween God and mevcudât (beings) and to establish God s the unity andsimplicity. However, one point that should not be overlooked that thisdistinction handled as a prove for the existence of God in his system. Inthis context, Ibn Sina s carried ontological concepts to theological ground.In fact, Avicenna who is a synthessisical philosopher, his sources consiti-tute by the Greek philosophy and the new Platonic ideas, as well as by thetheological discussions which had been reached a certain maturity levelin place he lived. In this article has examined the use of the essence-exis-tence distinction as prove for existence of God in Avicenna s system andtraced the formulation of extending of ontology to onthology.

___

  • Açıkgenç, Alparslan, “İslam Felsefesinde Varlık Öğretilerinin Öncüleri”, Felsefe Dün- yası, Sa. 13, 1994, s. 7-16.
  • Alper, Ömer Mahir, “İbn Rüşd’ün İbn Sînâ’yı Eleştirisi: el-Fark beyne Re’yeyi’l-Hakî- meyn”, Divan, C.6, Sa.10, İstanbul 2001, s. 145-172.
  • Alper, Ömer Mahir, ”İbn Sînâ’da Tanrı’nın Kanıtlanması Sorunu: O Gerçekten Kelamcılardan Et- kilendi mi?”, İÜİFD, Sa.7, İstanbul 2003, s. 61-77.
  • Altaş, Eşref, Fahreddin Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
  • Arslan, Mehmet Fatih, Fahrettin Râzî’de Varlık ve Mâhiyet, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008.
  • Atay, Hüseyin, İbn Sînâ’da Varlık Nazariyesi, Ankara 1983.
  • Atay, Hüseyin, Fârâbi ve İbn Sînâ’ya Göre Yaratma, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa- kültesi Yayınları, 1974.
  • Az, Mehmet Ata, İlahi Basitlik Bağlamında Tanrı’nın Bilinebilirliği, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2013.
  • Bâkıllânî, Kâdî Ebubekir, el-İnsâf fimâ yecibu i’tikaduh ve lâ yecuzu’l-cehlü bih, thk. Muhammed Zâhid Kevseri, Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türas, 2000.
  • Mustafa Bozkurt, “Fahreddîn Râzî’nin Varlık Anlayışı”, FÜİFD, Sa. 14/2, Elazığ 2009, s. 109-121.
  • Burrell, David B., “Essence and Existence: Avicenna and Greek Philosophy”, MIDEO , Sa. 17, 1986, s. 53-66.
  • Çelebi, İlyas, “Kabul ve Red Cihetlerinden Kelam Literatüründe İbn Sînâ”, Uluslararası İbn Sînâ Bildirileri, İstanbul 2009, s. 239-256.
  • Davidson, Helbert A., Proofs for Eternity, Creation and the Existence of God in Medieval Islamic and Jewish Philosophy, New York: Oxford University Press, 1987.
  • Eş’arî, Ebü’l-Hasan, Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn, thk. Hellmut Ritter, Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-arabi, 1980.
  • Fazlurrahman, “Essence and Existence in Ibn Sînâ: Myth and Reality”, Hamdard Isla- micus, Sa. 4, 1981, 3-14.
  • Fazlurrahman, ”İbn Sînâ’da Mâhiyet ve Varlık”, çev. Hasan Akkanat, ÇÜİFD, Sa. 10/2, Adana 2010, s. 193-209.
  • Gazzâlî,Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Tehâfütü’l-Felâsife, thk. Süleyman Dünya, Kâhire: Dârü’l-meârif, 1980.
  • Gutas, Dimitri, “İbn Sînâ’nın Mirası: Arap Felsefesinin Altın Çağı (1000-yaklaşk 1350)”, İbn Sînâ’nın Mirası, der. ve çev. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınla- rı, 2010, s. 247-265.
  • Gutas, Dimitri, “İbn Sînâ’ya Göre Kelâmın Mantığı”, İbn Sînâ’nın Mirası, der. ve çev. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2010, s. 215-228.
  • Haklı, Şaban, Müteahhirûn Döneminde Felsefe-Kelam İlişkileri: Fahreddin er-Râzî Ör- neği , Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü- sü, İstanbul 2002.
  • Izutsu, Toshihiko, İslamda Varlık Düşüncesi, çev. İbrahim Kalın, İstanbul: İnsan Ya- yınları, 1995.
  • İbn Rüşd, el-Keşf an menâhici’l-edille fî akâidi’l-mille, thk. Muhammed Abid el-Câbirî, Beyrut, 1998.
  • İbn Rüşd, Tehâfütü’t-Tehâfüt, thk. Süleyman Dünya, Mısır: Dârü’l-meârif, 1975. İbn Sînâ, el-Mebde’ ve’l-meâd, thk. Abdullah Nurani, Tahran 1984.
  • İbn Rüşd, el-İşârât ve’t-tenbîhât (maʽa şerhi Nasîruddîn et-Tûsî), nşr. Süleyman Dünyâ, Kâhire, 1985.
  • İbn Rüşd, Kitâbü’ş-Şifâ: Metafizik, çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, İstanbul: Litera Ya- yıncılık 2004.
  • İbn Rüşd, Dânişnâme-i Alâî, çev. Murat Demirkol, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Ku- rumu Başkanlığı, 2013.
  • İbn Rüşd, “Tevhîdin Hakikati ve Nübüvvetin İspatı Üzerine (er-Risâletü’l-arşiyye fî hakâi- ki’t-tevhid ve isbâti’n-nübüvvve)”, çev. Mahmut Kaya, İslam Filozoflarından Fel- sefe Metinleri, Îstanbul: Klasik Yayınları, 2005, s. 307-323.
  • İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takiyüddîn, er-Red ale’l-mantıkiyyîn, Lahor, 1976.
  • İbn Teymiyye, Der’u teâruzi’l-akl ve’n-nakl, thk. Muhammed Reşâd Sâlim, Riyad: Câmiatü’l-İ- mam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1991.
  • Îcî, Adudiddîn, el-Mevâkıf, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, ts.
  • Kaya, M. Cüneyt, Varlık ve İmkan: Aristotales’ten İbn Sînâ’ya İmkanın Tarihi, İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
  • Kaya, Veysel, Felsefî Kelam Çerçevesinde İbn Sînâ’nın Kelâm’a Etkisi, Basılmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2013.
  • Kılıç, Muhammet Fatih, “İbn Sînâ’nın Kelamcıların Hudûs Görüşüne Yönelttiği Eleş- tiriler” Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, C.15, Sa. 28, İstanbul 2010, s. 115-134.
  • Kutluer, İlhan, İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
  • Macierowski, E. M. , “Does God Have A Quiddity According To Avicenna”, The Thomist, Sa. 52:1, 1998, s. 79-87.
  • Marmura, Michael E., “Avicenna and the Kalâm” Zeitschrift für Geschichte der Arabis- ch-Islamischen Wissenschaften, Sa. 7, 1991-92, s. 172-187.
  • Mâtürîdî, Ebu Mansûr, Kitâbü’t-tevhîd, thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Bey- rut: Dâru Sadır, 2007.
  • Mayer, Toby, “İbn Sînâ’nın Burhânu’s-Sıddîkîn’i” çev. Temel Yeşilyurt, FÜİFD, Sa. 8, Elazığ 2003, s. 255-276.
  • Morewedge, Parviz, “Philosophical Analysis and Ibn Sînâ’s ‘Essence-Existence’ Distin- ction”, Journal of the American Oriental Society, C. 92, Sa. 3, 1972, s. 425-435
  • Râzî, Fahreddîn, el-Erbaîn fî usûli’d-dîn, thk. Ahmed Hicâzî Sakka, Kâhire: Mektebe- tü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye, 1986.
  • Râzî, Fahreddîn, Muhassalu efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn mine’l-ulemai ve’l-hükemâi ve’l-mütekellimîn, thk. Taha Abdurrahman Sa’d, Kahire: Mektebetü’l-Külliye- ti’l-Ezheriyye, ts.
  • Reçber, Mehmet Sait, “Vâcibu’l-Vücûd’un Mâhiyeti Meselesi”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 2008, s. 307-315.
  • Tuğral, Süleyman, “Fahreddin Razi’de Varlık-Mâhiyet İlişkisi”, Marife, C.1, Sa. 1, Kon- ya 2001, s. 195-206.
  • Wisnovsky, Robert, İbn Sînâ Metafiziği: Kaynakları ve Gelişimi, çev. İbrahim Halil Üçer, İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
  • Wisnovsky, Robert, ”Sünnî Kelamda İbn Sînâcı Dönüşümün Bir Yönü” çev. Arzu Meral, MÜİFD, Sa. 26, 2004, 149-177.
  • Wisnovsky, Robert, “İbn Sînâ’nın Şey’iyye Kavramı Üzerine Notlar”, çev. Arzu Meral, MÜİFD , Sa. 26, 2004, s. 85-118.