Hz. Ali’nin Şiirlerinde İnsani Değerler

Hicretten takriben yirmi iki yıl önce (m. 600) Mekke’de doğan Hz. Ali’nin (ö. 40/661), gerek nazım gerekse de nesir tarzındaki sözleri şifahi rivayet yöntemiyle aktarılmış ve vefatından çok sonra derlenerek yazıya geçirilmiştir. Şerîf el-Murtazâ (ö. 436/1044), Hz. Ali’nin hayatının farklı merhalelerinde ortaya koyduğu manzum söz ve şiirleri, münacat ve nasihatleri ihtiva eden düşüncelerini düzenleyip bir divanda toplanmış ve bu esere “Dîvânu ʿAlî b. Ebî Tâlib” adını vermiştir. Matbaanın olmadığı ilk zamanlarda istinsah edilmek suretiyle çoğaltılan bu eser, daha sonra İslâm âleminin çeşitli ülkelerinde elden ele dolaştırılarak okunmuştur. Eserin ilk baskısı 19. yüzyılda (Mısır: Bulak matbaası, 1839) yapılmıştır. Bu şiirlerin Hz. Ali’ye aidiyeti hususu günümüze kadar tartışılagelen bir konu olmuştur. Ancak bazı şiirlerin Hz. Ali’ye nisbet edilmesi hususunda ihtilafın bulunması Hz. Ali’nin dilciliğine, şairliğine ve edebiyatçı kimliğine zarar vermemektedir. Nitekim günümüzde bile edebî tenkitte ölçü kabul edilen “şiir, sözün tartısıdır” şeklindeki ifadesi, Hz. Ali’nin edebî kişiliğini ve tenkitçi kimliğini ortaya koymaktadır. Çalışmamız Hz. Ali’nin şiirlerinde yer alan “maddi ve manevi ilişkilerinde insana rehberlik eden bir dizi amaç ve idealler” şeklinde tanımlanan insani değerlerle ilgilidir. Dolayısıyla bu çalışmada insani değerler üzerinde durulmuş, Hz. Ali’nin hayatı ve şiirleri hakkında kısa bir bilgi verilmiş ve daha sonra şiirlerindeki insani değerler tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Ali, Dîvânu ʿAlî b. Ebî Tâlib, Edebiyat, Şiir, Şair., Hz. Ali, Dîvânu ʿAlî b. Ebî Tâlib, Edebiyat, Şiir, Şair;

Human Values in Hz. Ali's Poems

Keywords:

Hz. Ali, Dîvânu ʿAlî b. Ebî Tâlib, Edebiyat, Şiir, Şair.,

PDF

___

Ali b. Ebî Tâlib. Dîvânu’l-İmâm ʿAlî. thk. Muhammed b. Abdilmün‘im b. Hafâcî, Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, ts.
Ali b. Ebî Tâlib. Hazreti Ali Divanı. Hazırlayan İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı Altuntaş, İstanbul: 2012.
Acun, İsmail, Yücel, Cemil, Önder, Ahmet, Tarman, Bülent. “Değerler: Kim ne kadar değer veriyor?”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 6/1, (Haziran 2013), 191-206.
Afîfî Muhammed ‘Abdulhâdî. fî Usuli’t-Terbiye. Kahire: el-Mektebetu’l-Misriyye, 1970.
el-Amedî, Kadı Nâsihuddin Ebu’l-Feth Abdulvâhid b. Muhammed Temîmî. Ğureru’l-hikem ve dureru’l-kilem. thk. Mustafa Dirâyetî, Kum: Mektebu’l-İ‘lâmi’l-İslâmî, ts.
el-‘Askalânî, Ebu’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-İsâbe fî temyîzi's-sahâbe. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, 1415.
Begdeş, Fecir. Hâtim et-Tâî ve Hassân b. Sâbit'in şiirlerinde insani değerler. (Yüksek Lisans Tezi Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Gaziantep, 2021.
Bu‘utayyit, Sufyan, el-Kıyemu’ş-Şahsiyye fi Zilli’t-Teğeyyuri’l-İctimâ‘î ve ‘alakatuhâ bi’t-Tevâfuki’l-Mihenî, (Konstantiniyye: Câmi‘atu Mentûrî, Yayınlanmamış Doktora tezi, 2012.
el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
Çağrıcı, Mustafa. “Şecaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 38/402-403.
Çağrıcı, Mustafa. “Tevâzu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 2011, 40/583-585.
Çağrıcı, Mustafa. “Mürüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 2006, 32/61-63.
Demir, Rıdvan. “Yunus Emre divanında değerler eğitimine dair motifler”, III. uluslararası değerler eğitimi kongresi toplumsal bütünleşmede değerler ve eğitimi, (Bildiriler kitabı) Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, (Eylül 2018),181-193.
Durmuş, İsmail. “Nehcü’l-Belâga”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 2006, 32/538-540.
Ebû Abdillâh, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnavut vd., Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 2001.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 1994, 10/243.
el-Fîyrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kub. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Komisyon, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2005.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Sifatu’s-safve. thk. Ahmed b. Ali, Kahire: Dâru’l-Hedîs, 2000.
İbn Ebî’l-Hadîd. Şerhu Nehci’l-belâğe. nşr. M. Ebü’l-Fadl İbrâhim, Beyrut: 1965.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Taha ‘Abdurraûf Sa‘d, (ys: ts.).
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâduddîn İsmâil b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâduddîn İsmâil b. Şihâbiddîn Ömer. es-Sîretu’n-nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1976.
İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
İbn Reşîk, Ebû Alî el-Hasan el-Ezdî el-Mesîlî el-Kayrevânî. el-ʿUmde fî mehâsini’ş-şiʿr ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamid, Beyrut: Dâru'l-Cîl, 1981.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî‘. et-Tabakâtu’l-kubrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1990.
Kandemir, M. Yaşar. “Ebû Türâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: TDV Yayınları, 1994), 10/243.
Karagöz, İsmail. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet işleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
Kazıcı, Ziya–Yaman, Halis. “Talim ve Terbiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: TDV Yayınları, 2010), 39/515-523.
el-Kurtubî, İbn Abdilberr Cemâluddîn Yûsuf bin Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti'l-eshâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Beyrut: Dâru'l-Cîl, 1992.
Kur’ân-ı Kerîm Meali. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
MEB. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programı (4–8 Sınıflar) Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2018.
Öz, Mustafa. “eş-Şerîf el-Murtazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: TDV Yayınları, 2010), 38/586-588.
Özel, Cihan. Kur’an-I Kerim’de cömertlik kavramı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Rozi, Fahr. el-Kiyemu’l-ahlâkiyye fî divâni’l-İmâm Ali b. Ebî Tâlib. Câmi‘atu Rnere el-İslâmî el-Hukûmî, Kulliyetu’l-Adâb ve’l-Ulûmi’l-İnsânî, 2020.
es-Safedî, Ebû’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâvût-Türkî Mustafa, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2000.
Sallâbî, Ali Muhammed. Ali b. Ebî Tâlib. İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
et-Taberî, Ebü’l-Abbâs Muhibbuddîn Ahmed b. Abdillâh b. Muhammed. er-Riyâdu’n-nadere fî menâkıbi’l-ʿaşere. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, ts.
T.D.K., Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1998.
el-Vâkidî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkid. Kitâbu’l-Meğâzî. thk. Marsden Cons, Beyrût: Dâru’l-A‘lemî, 1989.
ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân el-Fârikî ed-Dımaşkî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. ‘Umer Abdusselam et-Tedmurî, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1993.
ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkî. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru'l-‘İlm li'l-Melâyîn 2002.