Türbe’den Hazire’ye Osmanlı Sanatı Açısından Kasap İlyas Bey Camii Haziresi

İstanbul Fethi’ne katılan askerden biri olan Kasap İlyas Bey, fetih sırasında ordunun et iaşesinden sorumlu kişilerden biriydi. Bu sebeple, fetihten sonra da İstanbul şehrinin et iaşesi sorumluluğu Kasap İlyas Bey’e verilmiştir. Şehrin et iaşesi, Yedikule-Aksaray hattında bulunan Kasap Yolu (Samatya Caddesi) güzergâhı üzerinde yapılması nedeniyle ömrünün son yıllarında buraya kendi adıyla anılan cami merkezli bir vakıf kurmuştur. Kurduğu bu vakıf, zaman içinde bir mahalle özelliği kazanmış ve 2008 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan mahalle düzenlemesine kadar da Kasap İlyas Bey Mahallesi olarak varlığını sürdürmüştür. 1494 yılında vefat eden Kasap İlyas Bey, Kasap Yolu üzerinde yaptırdığı caminin yola bakan güneydoğu ucuna defnedilmiştir. Bu alan, açık türbe şeklinde olup Kasap İlyas Sokağı’na bakan bir hacet penceresiyle üç asır boyunca türbe olarak varlığını devam ettirmiştir. 18. yüzyıldan itibaren ise İstanbul’da tarihi yarımada içinde bulunan ibadet alanlarının bahçe kısımları yavaş yavaş nekropole dönüşmeye başlaması üzerine bu türbe, 19. yüzyılın sonlarına doğru bir hazire hâline gelmiştir. Çalışmamızda, bu hazire içerisinde yer alan mezarlar; mezar tipleri ve süsleme programları açısından değerlendirilmiştir. Bu mezarların baş şâhideleri; başlık türleri, süsleme özellikleri, yazı kompozisyonları, teknik ve malzeme açısından da ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Niʿme’l-ceyş, Kutlu Asker, Kasap İlyas Bey, Cerrahpaşa, Samatya, Konstantiniyye’nin Fethi, Mezar, Mezar Taşı, Hazire

Tomb to Graveyard The Graveyard of Kasap Ilyas Bey’s Mosque in Terms of Ottoman Art

One of the soldiers who participated in Constantinople’s conquest, Kasap Ilyas Bey, was responsible for the army’s meat supply during the war. He was therefore given the responsibility of supplying meat to Istanbul after the battle. Because the city’s meat supply was transported on Kasap Yolu [Butcher Road], now Samatya Street. along the Yedikule-Aksaray route, he established a small mosque-centered foundation named after him in the last years of his life. Over time, his foundation took on the characteristics of a neighborhood and had continued to exist as a neighborhood under his name up until the Istanbul Metropolitan Municipality neighborhood arrangement of 2008. Kasap Ilyas Bey died in 900 AH/1494 CE and was buried at the southeast edge of the masjid he had built on Kasap Yolu facing the road. His tomb was maintained as a tomb for three centuries, with the hajat [wish prayer] window overlooking Kasap Ilyas Street. In the 18th century, the city of Istanbul had started to transform from a metropolis to a necropolis, and toward the end of the 19th century, this tomb had completely become a graveyard. This graveyard has been examined in terms of footstones and headstones, grave types, topknot types, ornamental features, writing compositions, construction techniques, and grave materials.

Keywords:

Naama al-Jaish, the Mubarak Soldiers, Kasap Ilyas Bey, Cerrahpasha, Samatya, the Conquest of Constantinople, Grave, Headstone, Graveyard,

PDF

___

Ayverdi, E. Hakkı. Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu. Ankara: Doğuş Matbaası Limited Şirketi, 1958. google scholar
Âyânoğlu, F. İsmail. “Fatih Devri Ricali Mezar Taşları ve Kitâbeleri”, Vakıflar Dergisi. 4/ 193-208, 1958. google scholar
Barkan, Ömer Lütfi - Ayverdi, E. Hakkı. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953(1546) Târîhli. İstanbul: Fetih Cemiyeti, 1970. google scholar
Bayrak, M. Orhan. İzahlı İstanbul Sözlüğü. İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları, 2004. google scholar
Behar, Cem. Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014. google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri [AE.SMHD.I..]. Gömlek No. 29, Sıra. 1740, Tarih. 25.04.1163. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/BOA, Osmanlı Arşivi. Bab-ı Ali Evrak Odası [BEO]. Gömlek No. 591, Sıra. 44312, Tarih. 05.10.1312. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. İrade [İ..EV..Evkaf]. Gömlek No. 9, Sıra. 30, Tarih. 27.09.1312. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. İrade [İ..EV..Evkaf]. Gömlek No. 14, Sıra. 23, Tarih. 13.03.1314. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vala [MVL]. Gömlek No. 355, Sıra. 145, Tarih. 17.06.1274. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet [ŞD.]. Gömlek No. 133, Sıra. 61, Tarih. 29.08.1312. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet [ŞD.]. Gömlek No. 138, Sıra. 56, Tarih. 25.02.1314. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ google scholar
Buhârî. et-Târihu’l-Kebîr. 1/2. Haydarâbâd: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1362. google scholar
Cezar, Mustafa. Osmanlı Başkenti İstanbul. İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları, 2002. google scholar
Çobanoğlu, A. Vefa. “Kasap İlyas Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 4/477-478, İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994. google scholar
Çobanoğlu, A. Vefa. “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Mescidi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 5/403-404, İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994. google scholar
Dişören, N. Esra. “Kasap Demirhan Mescidi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4/476-477. İstanbul: Numune Matbaacılık, 2003. google scholar
Eyice, Semavi. “Camiler”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 2/375-382. İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994. google scholar
Eyice, Semavi. “Hacı Evhad Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/472-474. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. google scholar
Güler, Gül. “Urfa Ulu Camii Haziresindeki Mezar ve Mezar Taşlarını Süslemesi”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. 42 (2019) 142-153. google scholar
Hafız Hüseyin Ayvansarayî. Hadikatü’l-Cevamî. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1854. google scholar
İbn Manzur Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. “ni’m”. Lisanü’l-Arab. 12/579-590. Beyrut: Daru’s-sadr, t. y. google scholar
İnalcık, Halil. “İaşe”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4/116-119. İstanbul: Numune Matbaacılık, 2003. google scholar
Kaya, Latif Gürkan ve Zuhal Kaynakcı Elinç. “Mitoloji ve İnanışlar Işığında Türk Kültüründe Hurma Ağacı (Phoenıx Dactyl google scholar
ıfera L.) ve Sembolleri”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2/ 413424. Burdur: 2018. google scholar
Kuşoğlu, M. Zeki. “Hüvelbâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/67-68. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
Küçükalioğlu Özkılıç, Sema. 1894 Depremi ve İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015. google scholar
Müller-Wiener, Wolfgang. İstanbul’un Tarihsel Topografyası. çev. Ülker Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001. google scholar
Öneş, E. Ruhi. “Cami ve Mescitler”. Fatih İlk İstanbul. İstanbul: Fatih Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü, 2003. google scholar
Özcan, A. Rıza. Türk Kültür ve Medeniyet Tarihinde Fatih Külliyesi II Hâzire. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2007. google scholar
Sakin, Orhan. Tarihsel Kaynaklarıyla İstanbul Depremleri. İstanbul: Kitabevi, 2002. google scholar
Şemseddin Sami. Kamus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1994. google scholar
Tanman, M. Baha. “Mezhabalar”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 5/446. İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994. google scholar
Topaloğlu, Bekir. “Bâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/536-537. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. google scholar
Türk Bilimi. “Samsun Ahşap Camilerin Serüveni”. Erişim 1 Aralık 2022. http://www.turkbilimi.com/samsun-ahsap-camilerinin-seruveni/ google scholar
Ülgen, A. Sami. Fatih Devrinde İstanbul-Haritası-İzahatı-İndeksler. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, 1939. google scholar
Ünver, Süheyl. İstanbul’un Mutlu Askerleri ve Şehit Olanlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976. google scholar
Yalçın, Ayhan. Gönül Sultanları İstanbul Evliyaları ve Ziyaret Yerleri. İstanbul: Çelik Yayınevi, 1996. google scholar