Taşradan Dersaadet’e Uzanan Bir Zincir: Osmanlı Devleti’nde 1846 Sonrası Ceza Jurnalleri

1839 tarihinde Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra Osmanlı Ceza Hukukunda iki önemli değişim dikkat çekmektedir. Bunlardan birincisi, 1840 tarihli Ceza Kanunu ile başlayan kanunlaştırma çalışmaları (1840 tarihli Ceza Kanunu’nu daha sonra 1851 ve 1858 tarihli Ceza Kanunları izlemiştir), ikincisi ise ceza kanununda belirtilen suçlara dair ceza davalarının Şeriat Mahkemeleri’nden ayrı, taşrada kurulan meclislerde görülmeye başlanmasıyla taşradan merkeze uzanan aşamalı yeni bir ceza yargılama sisteminin inşa edilmesidir (Nitekim bu yeni ceza yargılama sistemi 1864 tarihinde kurulan Nizamiye Mahkemelerine zemin teşkil etmiştir). Ceza hukuku alanında yaşanan bu önemli değişimler detayda birçok değişimi de beraberinde getirmiştir. Suç işleyen kimselerin isimlerinin, suçlarının ve suça dair davalarının görüldüğü meclis tarafından takdir edilen cezalarının bendler halinde yazıldığı ceza jurnalleri bunlardan biridir. Bu çalışmada, ilk olarak Tanzimat sonrası düzenlenmeye başlanan ceza jurnallerinin tarihi sürecine, yapısal özelliklerine, önemli değişimler yaşayan ceza hukuku içerisindeki işlevine odaklanılacaktır. Esasında 1840 sonrası dönemde yaşanan değişimin küçük bir unsuru olan ceza jurnallerinden yola çıkarak bu dönemde Osmanlı Ceza Hukukunun yaşadığı büyük değişimi anlamak için farklı bir yöntem denenecektir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Osmanlı Ceza Hukuku, Tanzimat Dönemi, Değişim, Merkezileşme, Jurnal

A Chain Extending from the Periphery to Dersaadet: Criminal Journals in the Ottoman Empire after 1846

Two critical changes are remarkable in Ottoman criminal law after the proclamation of the Tanzimat Edict in 1839. The first of these is the codification studies that started with the Penal Code of 1840 (followed by the 1851 and 1858 Penal Codes). The second is the formation of a new criminal jurisdiction system, which gradually extends from the periphery to the center. Penal Code-defined criminal cases started to be heard in the councils established in the periphery, separate from sharia courts. (Thus, this new criminal jurisdiction system formed the basis for the Nizamiye courts, established in 1864.) These critical changes in the area of criminal law have brought many changes in detail. One such change is the criminal journals, in which names of offenders, their crimes, and the punishments determined by the councils where the criminal case is heard were written in paragraphs. This study focuses on the historical process and the structural features of criminal journals, initially written after the Tanzimat (by the councils), and their function in criminal law, having experienced crucial changes. Different methods will be tried, such as understanding the significant changes experienced in Ottoman criminal law in this period, starting with the criminal journals, which are a limited element of the change experienced in the post-1840 period.

Keywords:

Islamic Law, Ottoman Criminal Law, Tanzimat Era, Transformation, Centralization, Journal,

PDF

___

BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müze Arşivi (TS.MA.e), No. 700, Gömlek No. 19.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayûnu (HAT), No. 394, Gömlek No. 20829.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayûnu (HAT), No. 1268, Gömlek No. 49090.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Cevdet-Maliye (C..ML..), No.375, Gömlek No. 15435.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret-Mektûbî Evrakı (A.}MKT.), No. 42, Gömlek No. 52, 2.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Cevdet-Zabtiye (C..ZB..), No: 72, Gömlek No: 3586, 1.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âsâfî- Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Nizâmât Defterleri (A.(DVNSNZAM.d), No. 00044, 56-75.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 203, Gömlek No. 79, 3-6.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 207, Gömlek No. 60, 1.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 207, Gömlek No. 77, 1.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 2, Gömlek No. 61, 2-3.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 207, Gömlek No. 60, 1.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret- Mektubî Kalemi Umum Vilâyât (A.}MKT.UM), No. 242, Gömlek: 42.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret- Mektubî Kalemi Umum Vilâyât (A.}MKT.UM), No. 2, Gömlek No. 61, 2-4.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret- Mektubî Kalemi Umum Vilâyât (A.}MKT.UM), No. 2, Gömlek No. 61, 2-4.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret- Mektûbî Kalemi Umum Vilâyât (A.}MKT.UM), No. 00236, Gömlek No. 00026, 001 ,001.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret-Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.}MKT.MVL), No. 48, Gömlek No. 94.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret-Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.}MKT.MVL), No. 00071, Gömlek No. 00007, 001.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret-Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.}MKT.MVL), No. 115, Gömlek No. 76.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret-Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.}MKT.MVL), No. 78, Gömlek No. 90.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret-Mektubî Kalemi Nezâret ve Devâir (A.}MKT.UM), No.239, Gömlek No. 15.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret-Mektubî Kalemi Nezâret ve Devâir (A.}MKT.NZD). No. 184, Gömlek No. 19.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 218, Gömlek No. 64. BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 218, Gömlek No. 31.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 187, Gömlek No. 68. BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 218, Gömlek No. 68.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 218, Gömlek No. 94. BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ (MVL), No. 237, Gömlek No. 69.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret-Mektubî Kalemi Nezâret ve Devâir (A.}MKT.UM), No. 248, Gömlek No. 90.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret- Mektûbî Kalemi Umum Vilâyât (A.}MKT.UM), No. 00242, Gömlek No. 00042, 001, 001.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Sadâret- Mektûbî Kalemi Umum Vilâyât (A.}MKT.UM), No. 00241, Gömlek No. 00092, 001,001.
BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ- Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL), No. 00224, Gömlek No. 00092, 001, 001.
Beyhan, Mehmet Ali. “II. Abdülhamid Döneminde Hafiye Teşkilatı ve Jurnaller”. Türkler. Ankara: Yeni Türkiye Yayınlar, 2002.
Bingöl, Sedat. Tanzimat Devrinde Osmanlıda Yargı Reformu: Nizamiye Mahkemelerinin Kuruluşu ve İşleyişi 1840-1876. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2004.
Ceza Kanunnâme-i Hümâyûnu. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi, 1877.
Çadırcı, Musa. Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi. İstanbul: İmge Yayınevi, 2017.
Demiroğlu, Faiz. Abdülhamid’e Verilen Jurnaller (50 Yıldır Neşredilmeyen Vesikalar). İstanbul: Tarih Kütüphanesi, 1955.
Düstûr I. Tertîb. Dersaadet, Matbaa-i Âmire, 1282. Engelhardt, Edouard-Philippe. Tanzimat ve Türkiye. trc: Ali Reşad. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
Ergin, Osman Nuri. Mecelle-i Umur-ı Belediye: Tarih-i Teşkilat-ı Belediye. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1922.
Heyd, Uriel. “Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şeriat”. Türk Hukuk ve Kültür Tarihi Üzerine. trc. S. Eroğlu. Ankara: Ankara Okulu, 2014.
İrtem, Süleyman Kani. Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları, 1999.
Kastamonu jurnal defteri (1254-1255/1838-1839): Metin ve Tıpkıbasım. haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu, İ. Hakkı Aksoyak, Necip Fazil Duru. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 1998. Kırlı, Cengiz. “Kahvehaneler ve Hafiyeler: 19. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı’da Sosyal Kontrol”. Toplum ve Bilim 83 (1999/2000), 58-79.
Kırlı, Cengiz. Sultan ve Kamuoyu, Osmanlı Modernleşme Sürecinde “Havadis Jurnalleri” (1840-1844). İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2009.
Koçu, Reşat. Tarihimizde Garip Vakalar. İstanbul: Doğan Kitabevi, 2005.
Nugay, Kübra. XIX. Yüzyıl Ortak Ceza Hukuku Dilinin Oluşumu: Osmanlı’da Ta’zîrin Kalkması. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Paz, Omri. “Documenting Justice: New Recording Practices and the Establishment of an Activist Criminal Court System in the Ottoman Provinces (1840-late 1860s)”. Islamic Law and Society 21/1-2 (2014), 81-113.
Peters, Rudolph. “Administrators and Magistrates: The Development of a Secular Judiciary in Egypt, 1842- 1871”. Die Welt des Islams New Series 39/ 3 (1999), 378-397.
Takvîm-i Vekâyi, (22 Rebîülevvel 1262/ 1846). Yazıcı, Nesim. “Tanzimat Döneminde Osmanlı Haberleşme Kurumu”. 150. Yılında Tanzimat. haz. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
Yıldırım, Mehmet Zahit. Osmanlı Devleti’nde Jurnal Teşkilatı. İstanbul: AKY Basım, 2012.