OSMANLI DEVLETİ’NDE KLASİK DÖNEM VE SONRASINA AİT DELÂİLÜ’L-HAYRÂT MİNYATÜRLERİNDEKİ DEĞİŞİM
Kuzey Afrika’da, Muhammed b. Süleyman el-Cezûlî (ö.1465) tarafından tertip edilen Delâilü’l-Hayrât ve Şevâriku’l-Envâr isimli eser, yazıldığı günden itibaren bütün İslam ülkeleri tarafından benimsenmiş ve İslam coğrafyasında en çok okunan dua kitaplarının başında gelmektedir. Salât ü selâmların toplandığı bu kitabın günümüzde geçerliliğini hala korumasının ardındaki sebep, şüphesiz Müslümanların Hz. Muhammed’e (s.a.v.) olan derin muhabbetidir. İslam sanat anlayışı çerçevesinde minyatürlerle süslenmiş olan bu eserin çok sayıda istinsah edildiği ve yapılan bu minyatürlerin hem coğrafyaya hem de yüzyıllara göre farklılıklar gösterdiği bilinir. Türkiye Kütüphaneleri’nde bulunan el yazması Delâilü’l-Hayrât nüshalarındaki minyatürlerin, diğer İslam ülkelerindeki örneklerle konu bakımından benzerlik göstermekle birlikte kendine has özellikler taşıdığı görülür. Ancak zamanla Osmanlı Devleti’ndeki bu minyatürler değişmiş, konu ve teknik açısından Batı sanat anlayışı etkisi altında kalmışlardır. Dolayısıyla, bu minyatürlerin nasıl değişim gösterdiğini izlemek, aslında bir medeniyetin de arka planını okumak manasına gelir. Sadece Osmanlı Devleti’nde istinsah edilmiş Delâilü’l-Hayrât nüshalarında karşımıza çıkan Mekke-Medine şehir tasvirleri de, birer tarihi belge olmaları bakımından ayrıca önem arz etmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Delâilü’l-Hayrât, Cezûlî, minyatür, kutsal kent tasvirleri, Mekke-Medine
Alteration of Classical Period And Its Aftermath on Dala’il al-Khayrat Miniatures in Ottoman State
The book named Dala’il al-Khayrat was written by Muhammed b. Suleyman al-Jazuli (d. 1465) in North Africa and it has become one of the mostly-read prayer books in the community and has been approved by all of the Islamic Countries since the day it was first published. It is still one of the mostly-read prayer books in the community. The reason why this book, which gathers the salât ü selâm prayers, is still so popular is undoubtedly the deep attachment of all the Muslims towards Prophet Muhammed (s.a.v.) Graced with the miniatures of the Islamic Art Culture, the work was reproduced many times and hence these miniatures are known to vary depending on the geographies and the centuries. Despite the fact that the miniatures inside the manuscripts of Dala’il al-Khayrat in Turkish libraries are similar to the ones in other Islamic Countries in terms of subject, they still bear special properties in themselves. However, these miniatures located in Ottoman were exposed to modification and they were especially influenced by the Western Culture. Therefore, studying how these miniatures changed in time also means being able to discover the backdrop of a civilization. The city images of Mecca and Medina that appeared in Dala’il al-Khayrat manuscripts which was only reproduced at the Ottoman period have also importance in point of being historical documents.
Keywords:
Dala’il al-Khayrat, Jazuli, miniature, holy city images, Mecca-Medina,
___
- Acar, Abdurrahman, “Minber-i Nebî Hakkında Bazı Notlar”, Diyanet İlmi Dergi, Özel Sayı, Ankara 2003.
- Apa, Gülay, “Erken Dönem Osmanlı Selâtin Cami Minberleri”, İSTEM, sy: 11, Konya 2008.
- Atalar, Münir, “Türklerin Kâbe’ye Yaptıkları Hizmetler”, Ankara İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy: 30, Ankara 1998.
- Boks, Abdullah, “Arafat”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), III, İstanbul 1991.
- Bozkurt, Nebi, “Makam-ı İbrahim”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVII, Ankara 2003.
- Can, Yılmaz, İslâmın Kutsal Mabedleri – Kâbe, Mescid-i Haram ve Mescid-i Nebî, Sidre Yayınları, Samsun 1999.
- _______, “Minberin Cami Mimarisine Katılımı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c: 8, sy: 3, Samsun 2008.
- Cheneb, Muhammed Ben, “Cezûlî”, MEB İslam Ansiklopedisi, III, İstanbul 1998.
- Cornell, Vincent J., “The Logic of Analogy and the Role of the Sûfî Shaykh in Post-Marinid Morocco”, International Journal of Middle East Studies, sy: 15, Cambridge 1983.
- Çelebi, Evliya, Seyahatnâme Hac Kitabı, haz. Asiye Yılmaz Yıldırım, Zeynep Süslü Berktaş, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2010.
- Çelebi, Kâtip, Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, İstanbul 1971.
- Demiriz, Yıldız, Osmanlı Kitap Sanatlarında Doğal Çiçekler, Yorum Sanat ve Yayıncılık, İstanbul 2005.
- Dördüncü, Mehmet Bahadır (haz.), II. Abdülhamid Yıldız Albümleri Mekke – Medine, Numune Matbaacılık, İstanbul 2006.
- Eraslan, Sâdık, “Kâbe ve Mescidü’l-Harâm”, Hz. İbrahim Sempozyumu Bildirileri, Şurkav Yayınları, Şanlıurfa 2007.
- Eyüp Sabri Paşa, Mirâtü’l-Harameyn, II, (Mirât-ı Medine), Bahriye Matbaası, İstanbul H. 1301.
- Elkabashi, An‘am Mohamed Osman, Elkabashi, Osmanlı Medinesi: XVI. yy’da Mukaddes Bir Şehrin İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2006.
- Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed, Kâbe ve Mekke Tarihi, çev. Y. Vehbi Yavuz, Feyiz Yayınları, İstanbul 1980.
- Fakih, Ahmed, Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe, haz. Hasibe Mazıoğlu, Türk-Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
- Fayda, Mustafa, “Cennetü’l-Baki‘”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VII, İstanbul 1993.
- Güler, Semra, Türkiye Kütüphaneleri’ndeki Delâilü’l-Hayrât’larda Minyatür, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa 2017. Harekât, İbrahim, el-Mağrib abra’t-tarih, XII, Fas 1984.
- Harîrîzâde, Muhammed Kemaleddin b. Abdurrahman, Tibyanu Vesaili’l –Hakaik fi Beyani Selasi’t-Taraik, No: 430, Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, H. 1297.
- İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed, İbn Battûta Seyahatnâmesi, çev. A. Sait Aykut, I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
- İbn’ül-Kadî, Cezvetü’l-ikitibâs, Rabat 1973/74.
- Kandemir, M. Yaşar, “Fâtıma”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XII, İstanbul 1995.
- Karabulut, Ali Rıza, Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesi’ndeki Türkçe, Farsça, Arapça Yazmalar Kataloğu, Emek Matbaacılık, Kayseri 1982.
- Karatay, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, Topkapı Müzesi Yayınları, İstanbul 1996.
- Ovalıoğlu, İlhan v. dğr. (haz.), Belgelerle Osmanlı Devrinde Hicaz, I, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2008.
- Öğüt, Salim, “Makamât-ı Erbaa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVII, Ankara 2003.
- _______, “Sa‘y”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXVI, İstanbul 2009.Özel, Ahmet (ed.), Fotoğraflarla Kutsal Topraklar Hicaz Albümü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008.
- Özel, Ali Murat, “Şâzeliyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXVII, İstanbul 2010.
- Öztuna, Yılmaz, Başlangıcından Zamanımıza Kadar Büyük Türkiye Tarihi, XIV, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1979.
- Porter, Venetia, The Art of Hajj, The British Museum Press, London 2012.
- _______ (Ed.), Hajj Journery to the Hearth Of Islam, The British Museum Press, London 2012.
- Rusli, Nurul Iman, Dala’il al-Khayrat: Prayer Manuscripts From The 16th To 19th Centuries, Islamic Arts Museum, Malaysia 2016.
- Sarı, Ali, Medine’de Osmanlı Dinî İmar Faaliyetleri: Mescid-i Nebevî Örneği (1818 – 1861), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2012.
- Trimingham, J. Spencer, The Sûfî Orders in Islam, Oxford 1971.
- Uludağ, Süleyman, “Cezûlî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VII, İstanbul 1993.
- Uludağ, Süleyman, “Delâilü’l-Hayrât”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), IX, İstanbul 1994.
- Uluengin, Bülent – Nihal, “Mekke’de Koruma ve Kaybedilen Mimari Miras”, Vakıf Haftası Dergisi, sy: 11, 1994.
- Ünal, Sadettin, “Kâbe”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXIV, İstanbul 2001.
- Ünver, A. Süheyl, Hezargradlızâde Ahmed Ataullah Hayatı ve Eserleri, Kemal Matbaası, İstanbul 1955.
- Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, çev. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, Seha Neşriyat, İstanbul 1990.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: Dumlupınar Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi