DEDE İBN RÜŞD'ÜN EL-BEYAN VE'T-TAHSÎL ADLI ESERİNDE "TAHSÎL" VE TEVCÎH" KAVRAMLARININ İNCELENMESİ

Klasik Arap edebiyatı kaynaklarında herhangi bir temanın hangi amaçlarla kullanıldığı ancak sabırlı ve itinalı bir literatür taraması sonucu ortaya çıkabilir. Belli bir tema etrafında teşbih merkezli yapılan itinalı bir literatür taraması sonrasında ortaya çıkacak akademik bir çalışmanın ilgili alandaki araştırmacılara hem zengin bir kaynak sağlayacağı hem de klasik Arap edebiyatının kendisine özgü teşbih dünyasını tanıma fırsatı vereceği kuşkusuzdur. Bu sebeple gerek Câhiliye döneminde gerekse İslâm sonrası dönemin değişik yüzyıllarında yaşamış olan şairlere ait dîvânlar ile antoloji türü eserlerin ilgili bölümleri taranarak hazırlanmış olan bu makalede, hangi sözlerin hayranlık uyandırıp güzel addedildiği veya hangi ifadelerin çirkin görüldüğü meselesine girilmeden sadece güzel sözün benzetildiği unsurlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Şairlerin çeşitli benzetmelere başvurarak muhataplarına ince ve anlamlı mesajlar vermeye çalıştıklarına işaret eden makalede güzel sözün benzetildiği unsurlardan özellikle edebî kaynaklarda yer alan beyitlerin sayısı dikkate alınarak birden fazla şair tarafından dillendirilenler alt başlıklar şeklinde incelenmiş diğerlerine ise icmâlen değinilmiştir. Klasik Arap şiirine bağlı kalınarak güzel sözü yalnızca benzetilen unsurlar ekseninde sistematik bir şekilde konu edinen makalenin akademik alanda göze çarpan önemli bir boşluğu dolduracağı ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Arap dili, Arap edebiyatı, Şiir, Güzel söz, Hoş söz

Examination The Concept of “Tahseel” and “Tawjeeh” In Ibn Rushd al-Jadd’s al-Bayan va’t-tahseel

In classical Arab literature sources, it is possible to reveal what kinds of aims any theme is used for through a patient and elaborate literature scanning. It is doubtless that an academic work, which will emerge after a simile oriented literature scanning, carefully performed around a theme, will not only provide rich sources for researchers of the field but also it will give an opportunity for them to learn the world of simile specific to classical Arab literature itself. For this reason, in this article, the related sections of divan and anthology type works belonging to poets who lived in different centuries both during Jahiliyyah and post-Islamic period were scanned and prepared, and it was tried to determine the only elements which beautiful word was resembled without getting involved in the matter of which words were accepted as beautiful and awoke admiration in people. In the article in which the poets tried to send subtle and meaningful messages to the addressees employing several similes, of the elements where beautiful word was resembled, especially the ones that were pronounced by more than one poet were investigated as sub titles, while the others were mentioned superficially considering the number of the couplets taking place in the literary sources. Relying on the classical Arab poetry, it is anticipated that this article, which only mentions beautiful word in the axis of resembled elements systematically, will fill an important gap receiving attention in academic filed.

Keywords:

Arab Language, Arab Literature, Poetry, Beautiful Word, Nice Word,

PDF

___

Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Mecmûʿatü’l-meʿânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.

Abdülkerîm en-Nehşelî el-Kayrevânî. el-Mumti‘ fî ṣan‘ati’ş-şi‘r. thk. Muhammed Zağlul Selam. İskenderiye: Menşe’etü’l-Maârif, ts.

A‘lem eş-Şentemerî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Süleymân b. Îsâ. Dîvânü Ṭarafe b. el-ʿAbd Şerḥu’l-Aʿlem eş-Şentemerî. nşr. Dürriyye el-Hatîb - Lutfî es-Sakkal. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, ts.

Basrî, Ali b. Ebi’l-Ferec b. el-Hasan Sadrüddin. el- Ḥammâsetü’l-Baṣriyye. thk. Adil Süleyman Cemal. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1420/1999.

Buhtürî, Ebû Ubâde el-Velîd b. Ubeyd b. Yahyâ et-Tâî. Dîvânu’l-Buhtürî. thk. Hasan Kamil es-Sayrafî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 3. Basım, 1963.

Buhtürî, Ebû Ubâde el-Velîd b. Ubeyd b. Yahyâ et-Tâî. el-Ḥamâse. haz. Kamil Mustafa Kahire: el-Matbaatü’r-Rahmaniyye, 1929.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 10 Cilt. Lübnân: Dâru’t-Te’sîl, 1433/2013.

Câhiz Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. Kitâbü’l-Ḥayevân. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 8 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Bâbi’l-Halebî, 2. Basım 1385/1965.

Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 7. Basım, 1418/1998.

Ceylan, Adem – Yılmaz, Hasan. “Arapçada Güzel Sözler Derlemesi Nesrü’l-Leâlî’nin Mensur Bir Tercümesi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17/3 2019. doi.org/10.18026/cbayarsos.514544

Cirân el-Avd, Âmir b. el-Hâris en-Nümeyrî. Dîvânu Cîrân el-‘Avd en-Nümeyrî. haz. Ahmed Nesim. Kahire: Matbaatu Dâri’l-Kutubi’l-Mısriyye, 3. Basım, 2000.

Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Delâʾilü’l-iʿcâz. nşr. Mahmûd Muhammed Şâkir. (Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1404/1984.

Demîrî, Ebü’l-Bekā Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ. Ḥayâtü’l-ḥayevân el-kübrâ. thk. İbrahim Salih. 4 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Beşâir, 1426/2005.

Ebû Hayyân et-Tevhîdî, Alî b. Muhammed b. Abbas. el-Beṣâʾir ve’ẕ-ẕeḫâʾir. thk. Vedat el-Kâdî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1408/1988.

Ebû Muâz Beşşâr b. Bürd el-Ukaylî. Dîvânu Şi‘ri Beşşâr b. Bürd. thk. Bedreddin el-Alevî. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1981.

Ebû Zeyd el-Kureşî. Cemheretü eşʿâri’l-ʿArab. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Mısır: Dâru Nahdeti Mısır, 1981. Errecânî, Ebû Bekr Nâsihuddin Ahmed b. Muhammed. Dîvânü’l-Errecânî. haz. Kadri Mayu. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1418/1998.

Erbilî, Ebü'l-Hasan Behâüddin Ali b. İsâ. et-Teẕkiretü’l-faḫriyye. thk. Hatim Salih ed-Dâmin. Dımaşk: Dâru’l-Beşâir, 1425/2004.

Ebü’l-Bekā el-Ukberî, Muhibbüddîn Abdullāh b. el-Hüseyn b. Abdillâh. et-Tibyân fî şerḥi’d-Dîvân Şerḥu Dîvâni’l-Mütenebbî. nşr. Mustafa es-Sekkā vd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.

Ebû Hilâl el-Askerî, el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Cemheretü’l-ems̱âl. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim - Abdülmecid Katâmiş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 2. Basım, 1408/1988.

Ebû Hilâl el-Askerî, el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Dîvânü’l-meʿânî. thk. Ahmed Selim Gânim. 2 Cilt. b.y: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1424/2003.

Ebû Sa‘d Süveyd b. Kâhil el-Yeşkûrî. Dîvânu Süveyd b. Ebî Kâhil el-Yeşkûrî. thk. Şakir el-Âşûr. Dımaşk: 3. Basım, 2012.

Ebû Ubeyd el-Bekrî, Abdullah b. Abdilazîz b. Muhammed b. Eyyûb b. Amr. Faṣlü’l-maḳāl fî şerḥi Kitâbi’l-Ems̱âl. thk. İhsan Abbas - Abdülmecid Âbidîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle,1391/ 1971.

Ebû Züeyb el-Hüzelî, Huveylid b. Hâlid b. Muharris. Dîvâanu Ebî Ẕü’eyb el-Hüẕelî. thk. Ahmed Halîl eş-Şâl. Port Said: Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1435/2014.

Fidâ Muhammed Ganim. “eṭ-Ṭabî‘atü’l-mâiye fî şi‘ri’ṣ- Ṣanevberî”. Mecelletü’l-Belkâ’ li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât. 17/1 (2014), 81-105.

Hâtim Salih ed-Dâmin. Şi‘ru Bekir b. en-Neṭtaḥ. Bağdad: Matbaarü’l-Maârif. 1395/1975.

Hassân b. Sâbit b. el-Münzir el-Ensârî. Dîvânu Hassân b. S̱âbit. thk. Abede Mühennâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1414/1994.

Hatîb et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed. Şerḥu Dîvâni ‘Antere. nşr. Mecîd Tarrâd. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1412/1992.

Hatîb et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed. Şerḥu Dîvâni Ebî Temmâm. haz. Râcî el-Esmer. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1414/1994.

Hatîb et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed. Şerḥu Dîvâni Ẕirrumme. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1416/1996.

Husrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Temîm el-Ensârî. Zehrü’l-âdâb ve s̱emerü’l-elbâb. haz. Selahüddin el-Hevârî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye Seydâ, 1421/2001.

İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-ʿİḳdü’l-ferîd. thk. Müfid Muhammed Kumayha. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1404/1983.

İbn Abdilberr en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. Behcetü’l-mecâlis ve ünsü’l-mücâlis ve şaḥẕü’ẕ-ẕâhini ve’l-hâcis. thk. Muhammed Mürsî el-Hûlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1402/1982.

İbn Ebü’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. Kitâbu’ṣ-Ṣumt ve âdâbü’l-lisân. thk. Necm Abdurrahman Halef. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1406/1986.

İbnü’l-Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Nüzhetü’l-elibbâʾ fî ṭabaḳāti’l-üdebâʾ. thk. İbrahim es-Sâmirâî. Ürdün: Mektebetü’l-Mennâr, 1405/1985.

İbn Ebû Avn, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed b. Ahmed b. Ebî Avn. Kitâbü’t-Teşbîhât. nşr. Muhammed Abdülmuîd Han. London: Matbaatu Câmiati Cambridge, 1950.

İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. Ṭavḳu’l-ḥamâme fi’l-ülfeti ve’l-üllâf. thk. Hasan Kamil es-Sayrafî. Kahire: y.y. 1369/1950.

İbn Hamdûn, Ebü’l-Meâlî Bahâüddîn Muhammed b. el-Hasen. et-Teẕkiretü’l-Ḥamdûniyye. thk. İhsan Abbas - Bekir Abbas. 10 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1996.

İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. ʿUyûnü’l-aḫbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1343/1925.

İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ’. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1377/1957.

İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân. Leṭâʾifü’l-maʿârif fîmâ li-mevâsimi’l-ʿâm mine’l-veẓâʾif. thk. Yasin Muhammed es-Sevvâs. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1420/1999.

İbn Reşîk el-Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen b. Reşîḳ el-Ezdî el-Mesîlî. el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih ve naḳdih. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 5. Basım, 1401/1981.

İbnü’ş-Şecerî, Ebü’s-Saâdât Ziyâüddîn Hibetullah b. Alî b. Muhammed. Muḫtârâtü şuʿarâʾi’l-ʿArab. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.

İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn. Mecmû‘u fetâvâ. nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. 37 Cilt. Medine: Mücemmeü’l-Melik Fehd li’t-Tabbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1425/2004.

Kâ‘b b. Mâlik el-Ensârî, Ebû Abdillâh. Dîvânu Ka‘b b. Mâlik el-Enṣârî. thk. Sâmî Mekkî el-Ânî. Bağdad: Mektebetü’l-Maârif, 1386/ 1966.

Karaarslan, Nasuhi Ünal. “Sanevberî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/sanevberi

Karaman, Gülay. Klasik Türk Edebiyatında Sihir. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.

Kazan, Ahmet. Gazzali'nin İhyau Ulumi'd-din Adlı Eserinin 3-4. Ciltlerindeki Güzel Sözler ve Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.

Küşâcim, Ebü’l-Feth Mahmûd b. el-Hüseyn b. es-Sindî b. Şâhek. Dîvânu Küşâcim. thk. Nebevî Abdülvâhid Şa‘lân. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1417/1997.

Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. haz. Komisyon. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1434/2013.

Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber. el-Kâmil fi’l-edeb. thk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1412/1992.

Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib Ahmed b. el-Hüseyn b. el-Hasen. Dîvânü’l-Mütenebbî. Beyrut: Dâru Beyrut, 1403/1983.

Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Muḥâḍarâtü’l-üdebâʾ ve muḥâverâtü’ş-şuʿarâʾ ve’l-büleġāʾ. haz. İbrahim Zeydân. Mısır: Mektebetü’l-Hilâl, 1902.

Sâbit b. Ebû Sâbit. Saîd el-Kûfî el-Lugavî. Ḫalḳu’l-insân. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc. Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti Kuveyt, 1985.

Serî er-Reffâ’, Ebü’l-Hasen es-Serî b. Ahmed. el-Muḥib ve’l-maḥbûb ve’l-meşmûm ve’l-meşrûb. thk. Teiletion von Misbâh Galâvuncî. 4 Cilt. Dımaşk: Matbûâtu Macmai’l-Lügati’l-Arabiyye, 1407/1986.

Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. el-Münteḥal. haz. Ahmed Ebû Ali. İskenderiye: el-Matbaatü’t-Ticâriyye, 1319/1901.

Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. Men ġābe ʿanhü’l-muṭrib. thk. Muhammed b. Selim el-Lebâyîdî. Lübnan: el-Mektebetü’l-Osmâniyye, 1209.

Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. Yetîmetü’d-dehr fî meḥâsini ehli’l-ʿaṣr. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1403/1983.

Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. S̱imârü’l-ḳulûb fi’l-mużâf ve’l-mensûb. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye Seydâ, 1424/2003.

Siracüddin Muhammed. Mevsû‘atu revâi‘i’ş-şi‘ri’l-‘Arabî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Râtibi’l-Câmiiyye, ts.

Sükkerî, Ebû Saîd el-Hasen b. el-Hüseyn b. Ubeydillâh el-Atekî. Dîvânü Ebi’l-Esved ed-Düʾelî. thk. Muhammed Hasan Âl Yasin. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 1418/1998.

Sükkerî, Ebû Saîd el-Hasen b. el-Hüseyn b. Ubeydillâh el-Atekî. Şiʿru’l-Aḫṭal. thk. Fahrettin Kabave. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 4. Basım, 1416/1996.

Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Mecmû‘un min resâ’ili’s-Süyûṭî: Ṭavḳü’l-ḥamâme. thk. Bedrettin Abdülilah el-Amrânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.

Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Dîvânu’l-İmâmi’ş-Şâfi‘î. haz. Ömer et-Tebbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Erkam bin Ebi’l-Erkam, 1416/1995.

Şerîf er-Radî, Ebü’l-Hasen Muhammed b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed. Dîvânü’ş-Şerîf er-Raḍî. thk. Mahmûd Mustafa Halâvî. 2 Cilt. Beyrut: Şerîketu Dâri’l-Erkam, 1419/1999.

Şerîf el-Murtazâ, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed. Emâli’l-Murteżâ: Gurerü’l-fevâʾid ve dürerü’l-ḳalâʾid. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 11373/1954.

Tarafe b. el-Abd, Dîvânu Ṭarafe b. el-‘Abd. haz. Mehdi Muhammed Nâsırüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1423/2002.

Ümeyye b. Ebi’s-Salt, Abdillâh b. Ebî Rebîa b. Avf es-Sekafî. Dîvânu Ümeyye b. Ebi’ṣ-Ṣalt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Ehliyye, 1896.

Veşşâ’, Ebü’t-Tayyib Muhammed b. Ahmed b. İshâk b. Yahyâ. Kitâbü’l-Müveşşâ: eẓ-Ẓarf ve’ẓ-ẓurefâʾ. thk. Kemal Mustafa. Mısır: Mektebetü’l-Hânecî, 1372/1953.

Yemân b. Ebi'l-Yemân el-Bendenîcî. et-Taḳfiyye fi'l-luġa. thk. Halil İbrahim el-Atiyye. Bağdad: Matbaatu’l-Ânî, 1976.

Zürrumme, Ebü’l-Hâris Gaylân b. Ukbe el-Kahtânî. Dîvânu Zürrumme. haz. Ahmed Hasan Besec. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415/1995.

Züheyr b. Ebî Sülmâ el-Müzenî, Dîvânu Züheyr b. Ebû Sülmâ. haz. Ali Hasan Fâur. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1408/1988.