AHTERÎ’NİN ESERLERİNİN TEFSİR VE KUR’ÂN İLİMLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Muslihiddin Mustafa b. Şemseddin el-Ahterî Karahisarî, 1496’da Afyonkarahisar’da doğmuştur. Kütahya’da tahsil görmüş ve tedris hayatını ömrünün sonuna kadar buradaki Haliliye Medresesi’nde devam ettirmiştir. Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, peygamberler tarihi, hadis ve ahlak alanında eserler vermiştir. Bilhassa Lügati, Osmanlı medreselerinde çok tercih edilmiş ve geniş İslam coğrafyasında tanınmıştır. Çalışmamızda Ahterî’nin bütün eserleri kısaca tanıtılacak ve Ahterî-i Kebîr, Câmiu’l-Mesâil, Tarihu Ahterî, Tercemetü’l-Ehâdîsi’l-Erbeîn ve Şerhu alâ Risâleti’l-Kefevi fi’l-Âdâb isimli mevcut beş eserinin; tefsir ve Kur’ân ilimleri merkezinde değerlendirilmesiyle sınırlandırılacaktır. Çalışmada, makale hacmini aşmamak için kavramların tarifi yapılmamıştır. Âyetlerin ait olduğu sureleri ve numaraları tarafımızdan verilmiş, aynı şekilde eserin metninde olmayan kısımlar tarafımızdan […] içerisinde gösterilmiştir. Müellifin üslubunu göstermek amacıyla Arapça kullanımın haricindeki yerlerde Türkçe tercümesi, günümüz Türkçesiyle sadeleştirerek verilmiştir. Çalışma Ahterî’nin, on altıncı asırdan itibaren ilim taliplerine, müderrislere ve münevverlere, kültürün temeli sayılabilecek dini kavramları, medrese eğitimi üzerinden halka kazandırmaktaki üstlendiği rolü bir nebze göstermeyi hedeflemiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ahterî, Değerlendirme, Eser, Kur’ân İlimleri, Tefsir

Reviewing Ahterȋ in accordance with his Works about Tafseer and Qur'anic Exegesis

Muslihiddin Mustafa b. Şemseddin el-Ahterî Karahisarî was born in Afyonkarahisar at 1496. He received education in Kutahya and spent his life of scholarship here in the Haliliye madrassah until his death. He wrote works on Arabian philology and literature, Islamic jurisprudence (fiqh), history of prophets, hadith, and ethics. Especially his dictionary (Lugati) was highly favored and recognized throughout the Islamic world. Our study will briefly introduce all of Ahterî's work and will be limited to assessing his five works, namely Ahterî-i Kebîr, Câmiu’l-Mesâil, Târîhu Ahterî, Tercemetü’l-Ehâdîsi’l-Erbeîn and Şerhu alâ Risâleti’l-Kefevi fi’l-Âdâb, in terms of exegetics and Qur'an. Concepts were not explained for the sake of not exceeding the article size. We gave chapters and numbers of the verses, and the parts that are not present in the text of the work were shown inside brackets like [...]. To reveal the fashion of the author, the parts other than Arabic were translated and simplified to contemporary Turkish. This study intends to show some of Ahterî's role in bringing the religious concepts that can be counted as the fundamentals of the culture, to the seekers of wisdom, scholars, and intellectuals.

Keywords:

Ahterȋ, Reviewing, Tafseer, Qur'anic Exegesis, Work,

PDF

___

Aclûnî, Keşfu’l-Hafa ve Müzilu’l-İlbâs amma İştehera mine’l-Ehâdis alâ Elsineti’n-Nâs, Mektebetu Dâr-i Türâs, tsz.
Ahterî, Muslihiddin Mustafa Şemseddin, Ahterî Kebîr, Ali Bey Matbaası, İstanbul h.1292.
________ Ahterî-i Kebîr, haz. H. Ahmet Kırkkılıç-Yusuf Sancak, TDKY, Ankara 2009.
________ Câmiu’l-Mesâil-Ümmü’l-Fetâvâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıçali Paşa, No: 00339.
________ Şerhu ala Risâleti’l-Kefevi fi’l-Âdâb’ı, Süleymaniye Kütüphanesi, A/Serez, No: 03851-002.
________ Târîhu Ahterî, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, No: 04211-001.
________ Tercemetü’l-Ehâdîsi’l-Erbeîn, Nâşir: M. Esad Coşan, “Ahterî’nin Kırk Hadis Kitabı”, Akademik Makaleler Seri:3, Editör, Necdet Yılmaz, Server İletişim, 2. bs., İstanbul 2011.
________ Câmiü’l-Mesâil ve Menâhicühû fi’l-Fıkhi’l-İslâmi, thk. Mustafa Kelebek, Dârü’r-Ravzâ, İstanbul 1437/2016.
Aygen, Mehmet Saadettin, Afyonkarahisarlı Âlim ve Lügatçı Muslihiddin Mustafa b. Şemsettin Karahisarî: Ahterî, Türkeli Yayınları, Afyon 1980.
el-Buhari, Ebi Abdillah Muhammed b İsmail Sahîh, Daru İbn Kesir, 1. bs., Beyrut 2002/1423.
Bursalı, Mehmed Tahir, “Ahterî Mustafa”, Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1333.
Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhah: Tâcü’l-Lüğa ve Sıhâhü’l-Arabiyye, (thk. Ahmet Abdülğafur Attar), 3. bs., (I-VI), Beyrut 1399/1979.
Cunbur, M., “Ahterî”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, AKM Yayınları, Ankara 2002.
Demir, Celal, “Afyonkarahisarlı Bilim Adamı Muslihiddin Mustafa Bin Şemseddin Karahisari ve Eserleri”, V. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (13-14 Nisan 2000), Afyon Belediyesi yayınları, Afyon [2000].
Dikici, Recep Ahterî ve Manzum Kırk Hadis Tercümesi, Ravza Yayınevi, İstanbul 2012.
Dündar, Ayşe Nur Sır, “Ahterî-i Kebîr’in Türk Sözlük Bilimine Katkıları (I)”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 2014.
Ebû Davud, Süleyman b Eş’as es-Sicistani, Sünen, Mektebetu’l-Mearif, 1. bs., Riyad 1998/1419.
Günay, İlhami, “Ahterî’nin İlmî Çalışmalara Katılımı: Tefsir Örneği”, Ahterî ve Dönemi Sempozyumu, Kütahya 2014.
________ “Ahterî-i Kebîr’in Kelimâtu’l-Kur’ân Açısından İncelenmesi (Fatiha, Fil-Nâs Sûreleri Örneği)”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, s.1 (2014).
Güneş, Mustafa, “Mustafa Ahterî Efendi ve Ahterî-i Kebîr Adlı Sözlüğü Üzerine”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kütahya Özel Sayısı Kasım 2014.
İbn Kesir, Ebu’l-Fida, Hafız Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd., Müessesetu Kurtuba, 1. bs., Kahire 1421/2000.
İbn Mace, Ebi Abdillah Muhammed b Yezid el-Kazvini, Sünen, Mektebetu’l-Mearif, 1. bs., Riyad tsz.
Karabulut, Alirıza, Mu’cemü’l-Mahtûtâti’l-Mevcûde fî Mektebât-i İstanbûl ve Anadolî, [Kayseri] tsz.
Kâtib Çelebi, Keşfu’z-zunûn, Dâru İhyâi’t-türâsi’l-A’rabî (I-II), Beyrut tsz.
Kehhâle, Ömer Rıza, “16911: Mustafa el-Ahterî” Mu’cemü’l-Müellifîn, Müessesetü’r-Risâle (I-IV), Beyrut 1414/1993.
Kelebek, Mustafa, “Bir Fıkıh Klasiği Olarak Ahterî’nin ‘Câmi’u’l-Mesâil’ Adlı Eseri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, s. 27/2016.
Kılıç, Hulusi, “Ahterî Muslihuddin Mustafa”, DİA, İstanbul 1989.
________ Türkçe'de Arap Lexicographie’si Çalışmaları, Tez, Konya İslam Enstitüsü, Konya 1972.
Macit, Abdulkadir, “Ahterî Muslihiddîn Mustafa Karahisârî’nin “Târih”i ve Bu Eserin İslam Tarihi ile Siyer İlmindeki Yeri”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD), c.1, s. 2.
Nasrattinoğlu, İrfan Ünver, Afyonkarahisarlı Şairler, Yazarlar, Hattatlar, Nasrattınoğlu Yayıncılık, Ankara 1971.
Sağer, Gıyas, “Mustafa Ahterî Efendi”, Türklük [Dergisi], İstanbul 1939.
Sâmi, Şemseddin, Kâmûsü’l-A’lâm, Mihran Matbaası (I-IV), İstanbul 1306.
Süreyya, Mehmed (ö. 1327/1909), “Mustafa Efendi (Ahterî)”, Sicill-i Osmânî, haz. Nuri Akbayar, Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı (I-VI), İstanbul 1996.
et-Tirmizi, Muhammed b İsa, Sünen, Mektebetu’l-Mearif, 1. bs., Riyad 1417.
Tural, [v.dğr.], Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, AKM Yayını, Ankara 2002.
Türkan, Ahmet, “Ahterî’nin Yahudilik ve Hıristiyanlık Hakkındaki Görüşleri ve Ahterî-i Kebîr Sözlüğünde Bu Dinlerle İlgili Geçen Kelimeler Üzerine Bir Değerlendirme” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 40, Nisan 2014.
Türkel, Rifat, “Ahterî’nin İslam Mezhepleri ile İlgili Görüşlerinin Eserleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, s. VIII/2 (Güz 2015).
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Kütahya Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul 1932.
Ülkütaşır, M. Şakir “Türk Diline Hizmet Edenler: Ahterî Mustafa Efendi”, Türk Dili, s. 1/7.