Rule-Formulation and Binding Precedent in the Madhhab-Law Tradition (Ibn Ku?l?bugh?'s Commentary on ?e Compendium of Qud?r?)
"Tarih" başlıklı ikinci bölümde yazar, et-Tercîh ve't-tashîh'te adı ya da ese- ri zikredilen fakihler üzerinde yaptığı istatistikî bir çalışmayla, bir "Hanefî mezhebi dönemlendirmesi" ortaya çıkarmıştır. Buna göre hicrî 150-200 yıl- ları ilk dönem, 200-300 yılları kuruluş dönemi, 300-400 yılları klasik dönem, 400-650 yılları tercih dönemi (400-500 yılları ilk yarı, 500-650 yılları ikinci yarı) ve 650-870 yılları tashih dönemidir (650-750 yılları ilk yarı, 750-870 yılları ikinci yarı). İbn Kutluboğa'nın şerhinde atıf yaptığı 100'e yakın faki- hin büyük çoğunluğu, tercih döneminin ikinci yarısında yaşayan fakihlerdir. Dolayısıyla yazara göre bu dönemler içerisinde mezhebin tarihi açısından belirleyici olan, tercih dönemidir. Tercih döneminin ilk yarısı, Hanefî mezhe- binin kelâmî bağlantılardan kopup hukukî karakterinin öne çıktığı dönem- dir ve İbn Kutluboğa'nın eserini şerhettiği Kudurî de bu dönemde yaşamıştır. Bu dönemin bir diğer önemli gelişmesi, mezhebin entelektüel birikiminin Bağdat'tan Mâverâünnehir'e doğru kaymasıdır. Burada ortaya çıkan Halvânî- Serahsî ekolü, ikinci tercih döneminde mezhebin belirleyici olan simalarını yetiştirmiştir. İbn Kutluboğa'nın en çok atıf yaptığı on fakihin hemen hemen hepsi bu çizgide yetişmiş Mâverâünnehirli âlimlerdir. Yazara göre, tercih dö- neminin bu belirleyici rolü dikkate alındığında, mezhep kavramının nasıl anlaşıldığına bağlı olarak, Hanefî mezhebinin doktrin ve uygulama anlamın- da teşekkülünün, ancak V (XI) ve VI. (XII.) asırda tamamlandığını iddia et- mek mümkündür
Rule-Formulation and Binding Precedent in the Madhhab-Law Tradition (Ibn Kušlūbughā’s Commentary on e Compendium of Qudūrī)
“Tarih” başlıklı ikinci bölümde yazar, et-Tercîh ve’t-tashîh’te adı ya da ese- ri zikredilen fakihler üzerinde yaptığı istatistikî bir çalışmayla, bir “Hanefî mezhebi dönemlendirmesi” ortaya çıkarmıştır. Buna göre hicrî 150-200 yıl- ları ilk dönem, 200-300 yılları kuruluş dönemi, 300-400 yılları klasik dönem, 400-650 yılları tercih dönemi (400-500 yılları ilk yarı, 500-650 yılları ikinci yarı) ve 650-870 yılları tashih dönemidir (650-750 yılları ilk yarı, 750-870 yılları ikinci yarı). İbn Kutluboğa’nın şerhinde atıf yaptığı 100’e yakın faki- hin büyük çoğunluğu, tercih döneminin ikinci yarısında yaşayan fakihlerdir. Dolayısıyla yazara göre bu dönemler içerisinde mezhebin tarihi açısından belirleyici olan, tercih dönemidir. Tercih döneminin ilk yarısı, Hanefî mezhe- binin kelâmî bağlantılardan kopup hukukî karakterinin öne çıktığı dönem- dir ve İbn Kutluboğa’nın eserini şerhettiği Kudurî de bu dönemde yaşamıştır. Bu dönemin bir diğer önemli gelişmesi, mezhebin entelektüel birikiminin Bağdat’tan Mâverâünnehir’e doğru kaymasıdır. Burada ortaya çıkan Halvânî- Serahsî ekolü, ikinci tercih döneminde mezhebin belirleyici olan simalarını yetiştirmiştir. İbn Kutluboğa’nın en çok atıf yaptığı on fakihin hemen hemen hepsi bu çizgide yetişmiş Mâverâünnehirli âlimlerdir. Yazara göre, tercih dö- neminin bu belirleyici rolü dikkate alındığında, mezhep kavramının nasıl anlaşıldığına bağlı olarak, Hanefî mezhebinin doktrin ve uygulama anlamın- da teşekkülünün, ancak V (XI) ve VI. (XII.) asırda tamamlandığını iddia et- mek mümkündür
___
- Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, I-XII, İstanbul: Yeni Ufuklar Neş- riyat, 1988-91.
- Câhiz, Kitâbü’l-Hayevân, nşr. Abdüsselâm M. Hârûn, I-VII, Beyrut: Dârü ihyâi’ttürâsi’l-Arabî, 1388/1969.
- Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Haydarâbâd: Dârü’l-kütübi’lilmiyye, 1342 h.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ, İbn Kesir Tefsiri, çev. Savaş Kocabaş - Beşir Eryarsoy, I-XII, İstanbul: Karınca & Polen Yayınları, 2012
- Kaya, Osman, “Kuran’ın Metinleşmesi Bağlamında Nesih Problemi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31 (2014):136-83.
- Kermi, Meri İbn Yusuf’il, Kuran’da Nasih ve Mensuh, çev. Eyüp Aslan, 2. bs., İstanbul: Hak Yayınları, t.y.
- Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân, nşr. Ebû İshak İbrâhim, I-XX, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1405/1985.
- Nesefî, Nesefi Tefsiri: Medârikü’t-tenzîl, çev. Şerafettin Şenaslan v.dğr., I-X, İstanbul: Ravza Yayınları, 2003-2012.
- The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought, ed. Gerhard Bowering, New Jersey-Oxfordshire: Princeton University Press, 2013.
- Sâbûnî, M. Ali, Safvetü’t-tefasir, çev. Sadrettin Gümüş - Nedim Yılmaz, I-VII, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1990-92.
- Yavuz, Yusuf Şevki, “Câhiz”, DİA, 1993, VII, 24-26.
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dili Kur’an Dili, haz. İsmail Karaçam v.dğr., I-X, İstanbul: Feza Gazetecilik, t.y.,
- Zebîdî, Ahmed b. Ahmed, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, trc. Kâmil Miras, I-XII, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1974.
- ISSN: 1301-3289
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1997
- Yayıncı: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi