İlhanlılar İdaresinde Şîrâz (684/1286-735/1335)
Şîrâz şehri, Moğol yıkımından az bir hasarla kurtuldu. Buna rağmen hem merkezden uzak olması hem de farklı güç odaklarının varlığı Şîrâz’ı her zaman idaresi zor bir şehir yaptı. Bu bağlamda İlhanlı şahnesi, ikta sahipleri ve baskaklar şehirde çok başlı bir idareyi kaçınılmaz kılıyorlardı. Üstelik şahne sayısı bazen üç kişiye kadar çıkabiliyordu. Bu sebeple Şîrâz’da İlhanlılar lehine sükûnet ortamı hiçbir zaman tam olarak sağlanamadı. Şîrâz’da İlhanlılar dönemini (684/1286-735/1335) üç kısma ayırmak mümkündür. Birincisi; 684/1286-692/1293 yılları arası Salgurlu bakiyelerinin kısa sürelerde değiştiği ve İlhanlı şahnesi ile müştereken Şîrâz’ı yönettikleri dönemdir. İkinci dönem; 692/1293-725/1325 yılları arasında Melikü’l-İslam Cemaleddin ve onun oğlu İbrahim’in İncu arazilerinin geliri karşılığında Şîrâz’da bir nevi dihkan mevkiinde olduğu dönemdir. Bu arada ikinci dönem ve üçüncü dönem arasında (718/1319-730/1330) Şîrâz’da İlhanlı soyundan gelme Salgurlu bakiyeleri ile bizzat İlhanlı hükümdarlarının birinci derece akrabaları İncu gelirlerinde pay sahibi olmuştur. Ancak kısa sürelerde bu pay sahipleri değişmiştir. Üçüncü dönem; 725/1325-735/1335 yılları arasında İlhanlı merkezi otoritesinin zayıflamasına paralel olarak Şîrâz’ın İnculular tarafından büyük oranda bağımsız yönetildiği dönemdir. Bu çalışma, son Salgurlu idarecisi Abiş Hatun’un 1286’da İlhanlılar tarafından görevden el çektirilmesinden, son İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han’ın vefatına kadar geçen süreçte (735/1335) Şîrâz şehrinin siyasî tarihini konu almaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Şîrâz, İlhanlılar, Salgurlular, Şeyh Cemaleddin, İnculular
Shiraz Administration of Ilkhanids (684/1286-735/1335)
City of Shiraz escaped damage of Mongol Invasıon with a little destruction. Nevertheless it was difficult to manage Shiraz because of both being away from the center and the existence of different power groups. In this regard, a multi-heade administrtation was inevitable with the Shahneh of Ilkhanids, landowners and Baskaks. Moreover, sometimes there might be up to three shahneh. For this reason, the stationary tranquility (state) was never fully established in favour of the Ilkhanids in Shiraz. In Shiraz, Ilkhands reign (1286-1335) can be reviewed in three periods. (terms) In the first period (684/1286-692/1293), Salgurid remnants was changing in short terms and managing the city of Shiraz with Shahneh of Ilkhanids jointly. Second period was the term between 692/1293-725/1325 in which Melikü’l Islam Cemaleddin and his son were at sort of dihkan position in exchange for revenues of Inju lands. Meanwhile, between the years 718/1319-730/1330, Salgurid remnants whıch are descandents of Ilkhanids and immediate relatives of Ilkhanid Dynasts were allottees of revenues of Inju lands. However this ownership had changed ın short terms. In the third period (725/1325-735/735), Injuids had dominated the city of Shiraz to a large extend, corresponding to Ilkhanid central auhority became weaker. This study is about the period in political history of Shiraz between last Salgurid administrator Abis Hatun who was discharged by Ilkhanids in 684/1286 and the death of Ebu Sad Bahadır Khan in 735/1335 who is the last Ilkhanid Emperor.
Keywords:
Shiraz, Ilkhanids, Salgurids, Seyh Cemaleddin, Injuids,
___
- AYETÎ, Abdü’l-Muhammed. Tahrir-i Tarih-i Vassaf, Tahran: İntişarat-ı Bünyad-ı Ferheng-i İran, 1346hş. BEYÂNÎ, Şîrîn. Din-u Devlet Der İran Ahd-ı Moğol, c. 2, Tahran: Merkez-i Neşr-i Danişgahi, 1371hş. BOSWORTH, C. E. Doğuşundan Günümüze İslam Devletleri Tarihi, çev. Hande Canlı. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005. EFSER, Kerametullah. Tarih-i Baft-ı Kadim-i Şîrâz, Tahran: İntişarat-ı Encomin-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 1374hş. EL-CÛZCÂNÎ, Minhâc-ı Sirâc. Tabakât-ı Nâsırî, çev. Erkan Göksu. Tokat: Taşhan Kitap Yayınları, 2011. EL-KÂŞÂNÎ, Ebu’l-Kasım Abdullah b. Muhammed. Tarih-i Olcaytu, Tahran: İntişarat-ı İlmi ve Ferhengî, 1384hş. FAZLULLAH, Reşîdüddin. Câmiu’t-Tevârih -İlhanlılar Kısmı-, çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani. Ankara: TTK Yayınları, 2013. İBN BATTUTA, Büyük Dünya Seyahatnamesi, çev. Mümin Çevik, İstanbul: Üçdal Yayınları, 2000. İBNÜ’L-ESİR, el-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi, c. 10, çev. Ahmet Ağırakça vd., İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2008. KURTULUŞ, Rıza. “İnculular”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22: 280-281. Ankara: TDV Yayınları, 2000. LİMBERT, John. Shiraz in the Age of Hafez, Seattle & London: Universty of Washington Press, 2004. MERÇİL, Erdoğan, “Salgurlular”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36: 29-31. Ankara: TDV Yayınları, 2009. MERÇİL, Erdoğan. Salgurlular, Ankara: TTK Yayınları, 1991. MUİN, Muhammed. Ferheng-i Farsî, c. 1-4, Tahran: Müessese-i İntişarat-i Emir Kebir, 1388. MURTAZAVÎ, Manuçehr. Mesâil-i Asr-ı İlhânân, Tahran: Bünyad-ı Mevkufât, 1385hş. MÜSTEVFÎ, Hamdullah. Nüzhetü’l-Kulub, çev. Guy Le Strange. Leiden 1919. ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi. “İlhanlı Hükümdarı Ebu Said Bahadır Han’a Ait Dört Yarlıg” Ortaçağ Türk İran Araştırmaları Tarihi, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006. ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi. “İncu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22: 281. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi.” Bir Ortaçağ İran Şehrinin Anatomisi: Isfahan (650-1500)”, Ortaçağ Türk İran Araştırmaları Tarihi, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2006. ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi. “Şîrâz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36: 182-184. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi. Gazan Han ve Reformları, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009. PETRUSHEVSKY, I. P. “The Socio-Economic Condition of İran Under The İlkhans”, The Cambridge History of İran, 5: 483-537. Cambridge University Press, 1968. PÎRNİYA, Hasan ve AŞTİYANÎ, Abbas İkbal. Tarih-i İran ez Âğaz ta İnkıraz-ı Silsile-i Kacariyye, Tahran: Neşriyat-ı Heyyam, 1380hş. SPULER, Bertold. İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü. Ankara: TTK Yayınları, 2011. ŞAHİN, Hanifi. İlhanlılar Döneminde Şiîlik, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2010. ŞİRAZÎ, Zerkûb. Şîrâzname, tsh. İsmail Vaiz Cevadî. Tahran: İntişarat-ı Bünyad-ı Ferheng-i İran, 1350hş. ÜÇOK, Bahriye. İslam Devletlerinde Türk Naibeler ve Kadın Hükümdarlar, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2011.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2017
- Yayıncı: Ahmet Yeşil
Sayıdaki Diğer Makaleler
The role of BBC in Iran’s Politics: From the Shah to Khamenei
Mansoureh GANJİAN, Hasmah ZANUDDİN
İran’da Entelektüel Dinî Düşünce Hareketi
İran’da Musaddık Dönemi: 1951-1953
İlhanlılar İdaresinde Şîrâz (684/1286-735/1335)
Çin’in İran Nükleer Politikası: Ulusal Çıkar ve “Sorumlu Büyük Güç” Arasında Denge