Nizâmü’l Mülk’ün “Siyasetnâme” İsimli Eserindeki Malî Konuların Tespiti ve Değerlendirilmesi

Türkler tarihin en uzun devlet tecrübesine sahip olan milletlerinden bir tanesidir. Devlet hayatının her alanında biriktirilmiş bu tecrübenin gün yüzüne çıkartılması ve günümüz devlet adamlarının istifadesine sunulması son derece önemlidir. Büyük Selçuklu Devleti’nde uzun yıllar vezirlik makamında görev yapmış Nizâmü’l Mülk’ün kaleme aldığı “Siyasetnâme” isimli eser de bu kabil eserlerin en önemlilerinden birisidir.Bu çalışmada Nizâmü’l Mülk’ün Siyasetnâme’de ele aldığı malî konular tespit edimiş ve değerlendirilmiştir. Bu tespitler ışığında elde edilen bilgi ve bulgularla tarihi birikim ve tecrübenin günümüze aktarılması amaçlanmıştır. Eser yapısı itibariyle devlet hayatının çok değişik alanlarına ilişkin bilgileri içermektedir. Çalışmanın kapsamı çerçevesinde öncelikle mali meselelere değinilen bölümler araştırma alanı olarak seçilmiştir. Bu bölümler tarihi araştırmalarda yaygın olarak kullanılan tarama, tespit, tahlil, tenkit ve terkip yöntemine göre ele alınmıştır. Çalışma sonunda padişahların yönetimleri altında bulunanlara her halükârda adaletle davranmaları, yönetilenlerin ihtiyaçları olan kamu hizmetlerini üretmeleri, halka hizmet veren başta vezir olmak üzere diğer görevlileri denetlemeleri, hazineyi ve gelir-gider işlemlerini düzenli bir şekilde yönetmeleri gerektiği bulgularına ulaşılmıştır. Bu bulgulardan varılan en önemli sonuç ise aradan 10 asır kadar bir süre geçmesine rağmen devletin mali yapısında ve işleyişindeki hassasiyetlerin nitelik olarak birbirine çok benzemesi ve devamlılık arz etmesidir.

Anahtar Kelimeler:

Maliye, Nizâmü’l Mülk, Siyasetname, Malî Denetim, Kamu Harcamaları

Determination and Evaluation of Financial Issues in Nizâmü’l Mulk’s “Siyasetnâme”

Turks are one of the nations with the longest state experience in history. It is of utmost importance that this experience accumulated in every aspect of the state life is brought to light and brought to the use of present-day statesmen. One of these works is “Siyasetname” which is written by Nizâmül Mülk, who had worked for the Great Seljuk State for many years. In this study, the financial issues that Nizâmü’l Mulk handled in Siyasetnâme have been identified and evaluated. In light of these findings, it is aimed to transfer the historical knowledge and experience to the present day. This work contains information constitutionally about many different areas of state life. Within the scope of the study, firstly, the sections that focus on financial issues were chosen as the research area. These sections are discussed according to the method of screening, detection, analysis, criticism and composition which are commonly used in historical researches. At the end of the study, it was found that sultans should behave those who were under the rule of the sultans with justice in any way, those who were governed should produce the public services they need, to supervise the other officials, especially the vizier, who serve the public, and to manage the treasury and income-expense transactions on a regular basis.The most important result of these findings is the fact that operations in the financial structure and operation sensitivity of the state look alike regarding quantity and operates on an ongoing basis although 10 centuries passed away.

Keywords:

Finance, Nizâmü’l Mülk, Book of Government, Financial Inspection, Public Expenditures,

PDF

___

Arıcı, H. (2005) , “Nizâmü’l Mülk ve Selçuklu Müesseselerinin Oluşumundaki Yeri”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), ,Ankara.
Aktan, C.C. (1986), “Bir Vergi Tahsil Usulü Olarak İkta Sistemi”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Dergisi, Sayı 44, ss.165-173.
Aktemur, S. (2012), “Vergi Mükellefinin Hakları”, T.C. Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
Ayar, M.T. (2017), Siyasetname, Sunuş Kısmı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Demirci, M. (2000), İkta Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt 20, ss.43-47.
Dileyici, D., Vural, T. (2006), “Kamusal Mallar Teorisinde Yeni Gelişmeler”, Kamu Ekonomisi ve Kamu Politikası (Ed)Aktan C.C., Dileyici D, Vural İ.Y. ,2.Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara.
Erkal, M. (1991), Âmil Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt 3, ss.58-60.
Eşmeli, B. (2016), “Siyasetname”, TESAM Akademi Dergisi, Cilt.3(2), ss. 139-145.
İlal, E. (1968), “Magna Carta”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 34, (1-4), ss.210-242.
Kafesoğlu, İ. (1955), “Büyük Selçuklu Veziri Nizâmü’l Mülk’ün Eseri Siyasetname ve Türkçe Tercümesi”, Türkiyat Mecmuası, Cilt 12, ss.231-256.
Kallek, C. (1998), Hisbe Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt 18, ss.133-143.
Kesik, M. (2018), “Büyük Selçuklu Devleti Veziri ve Türk Tarihinin Önemli Devlet Adamlarından Nizâmü’l Mülk (1018-1092)”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Sayı.8, ss.53-81.
Köymen, M. A. (2018), “Büyük Selçuklu Veziri Nizâmü’l Mülk ve Tarihi Rolü” https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=367513&/B%C3%BCy%C3%BCk-Sel%C3%A7uklu-Veziri-Niz%C3%A2m%C3%BCl-M%C3%BClk-ve-Tarih%C3%AE-Rol%C3%BC-/-Prof.-Dr.-Mehmet-Altay-K%C3%B6ymen- (26.02.2019)
Küçükaşçı, M.S. (2006), Müşrif Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt 32, ss.167-169.
Merçil, E. (2010), Şahne Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt 38, ss.292-293.
Nizâmü’l Mülk,(1990) , Siyasetname, (Hazırlayan: Köymen, M. A.), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Nizâmü’l Mülk, (2017), Siyasetname (Çeviren: Ayar, M. T.), 12. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Ocak, A. (2018), “Nizâmü’l Mülk’ün Dini ve Fikri Hayatı”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Sayı.8, ss.32-52.
Özaydın, A. (2018), “Nizâmü’l Mülk’ün Büyük Selçuklu İmparatorluğu’na Hizmetleri”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Sayı.8, ss.1-31.
Özmen, A. (2017), “Siyasetnamede Yönetim Felsefesi”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, Cilt 5(10), ss.203-218.
Pehlivan, O. , (2019), “Kamu Maliyesi”, Trabzon: Celepler Matbaacılık.
Şimşir, M. (2015), “Nizâmü’l Mülk’ün Siyasetnamesi ve İstihbarata Yönelik İlke ve Yöntemleri”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(28), ss.68-79.
Tüğen, K. (2008), “Devlet Bütçesi”, 7.Baskı, İzmir: Bassaray Matbaası.
Türk Dil Kurumu Sözlükleri, (2019), “Denetleme” Kelimesi, http://sozluk.gov.tr/, (10.07.2019).
Ünal, A. (2007), “Türkiye’de Vergi Denetimi ve Vergi Denetmenlerinin Denetim İçerisindeki Rolü”, Ankara: Vergi Denetmenleri Derneği Eğitim Yayınları.