Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde CHP’nin Siyasal Politikası Üzerine Bir Değerlendirme (1938-1950)

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasi partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), çok partili siyasal hayata geçiş sürecinin tanığıdır. 1923 yılındaki resmi kuruluşundan sonra CHP, 1950 yılı genel seçim sonuçlarına kadar tek başına iktidarda kalmıştır. Türkiye’de çok partili siyasal hayata geçiş denemeleri başlangıçta başarısız olmuş ancak, 1945 yılında ikinci bir siyasi partinin kuruluşundan sonra çok partili siyasal hayat, resmen ve fiilen başlamıştır. Bu makalede, çok partili siyasal hayata geçiş sürecinde CHP’nin konumu, kurultay zamanlarında yapılmış olan çalışmalar, parti üyelerinin ve halkın taleplerine yönelik CHP’nin politikası, partinin siyasi ve idari/yönetimsel politikası üzerinde durulmuştur. Özellikle II. Dünya Savaşı yıllarında yaşanmış olan iç ve dış baskılar nedeniyle halkın zor duruma düşmesi, CHP’yi başta kendi mensupları olmak üzere halkın isteklerine yönelik çeşitli tedbirlere yöneltmiştir. Partiye yöneltilen eleştirilere karşılık yürütülmüş olan siyasi ve idari/yönetimsel politikalar, başarılı olamamıştır. Çok partili siyasal hayata geçiş sürecinde CHP’nin siyasi ve idari politikaları, çalışmamızda incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

CHP, 1938- 1950, Kurultay, Politika, Çok Partili Hayat

An Evaluation on CHP’s Policies throughout the Transition to Multi-party Political Life (1938-1950)

Being the first political party in the Republic of Turkey, Republican People's Party (CHP) is the first witness of the transition to multi-party political life. After its official establishment in 1923, the CHP remained in power alone until the general election results of 1950. The first trials for transition to a multiparty political life in Turkey initially failed, but after the establishment of a second political party in 1945, multi-party political life has been officially and actually launched. Particularly due to the internal and external pressures experienced during the Second World War, the CHP was forced to engage in various political measures aimed at public demands, especially its own members. Despite the criticisms directed against the party, the political and managerial policies have not been successful enough. The study analyzes the political and govermental policies of CHP in the transition process to multi-party political structure.

Keywords:

CHP, 1938- 1950, Congress, Politics, Multi-Party Life,

PDF

___

BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 1.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 2.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 3.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 4.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 5.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 6.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 7.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 8.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 9.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 10.
BCA, Dosya: ?, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 11.60.24, 11.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 1.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 2.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 3.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 4.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 5.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 6.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 7.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 8.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 9.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 10.
BCA, Dosya: 3. Büro, Fon Kodu: 490.01 Yer No: 605.94.5, 11.
BCA, Dosya: 1311, Fon Kodu: 030.18.01.02 Yer No: 109.55.3.
BCA, Dosya: A33, Fon Kodu: 030.01 Yer No: 34.204.2, 46- 47
BCA, Dosya: A33, Fon Kodu: 030.01 Yer No: 34.204.2, 2.
TBMM Zabıt Ceridesi, 01.11.1944, Devre: VII, Cilt: 14.
TBMM Tutanak Dergisi, 01.11.1945, Devre: VII, Cilt: 20.
Resmi Gazete, 6 Haziran 1946, Sayı: 6326.
Cumhuriyet Halk Fırkası (1931), CHF Nizamnamesi ve Programı, Ankara: TBMM Matbaası.
Cumhuriyet Halk Partisi (1935a), CHP Programı, Ankara: Ulus Basımevi Yayını.
Cumhuriyet Halk Partisi (1935b), CHP Tüzüğü, Ankara: Ulus Basımevi.
Cumhuriyet Halk Partisi (1938a), On Beşinci Yıl Kitabı, Ankara.
Cumhuriyet Halk Partisi (1938b), Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinin Parti Örgütüne Genelgesi (İkincikanun 1938’den 30 Haziran 1938 tarihine kadar), Cilt: 12, Ankara: Ulus Basımevi.
Cumhuriyet Halk Partisi (1939a), CHP Nizamnamesi, Ankara: Ulus Basımevi.
Cumhuriyet Halk Partisi (1939b), CHP Programı, Ankara: Ulus Basımevi.
Cumhuriyet Halk Partisi (1961), Cumhuriyet Halk Partisi ve Seçim Mevzuatı, Ankara: Seçim Yayınevi.
Cumhuriyet Halk Partisi (1962), CHP 39. Yıldönümü (9.9.1962), Ankara.
Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul İl İdare Kurulu (1962), Cumhuriyet Halk Partisi’nin Tarihçesi, İstanbul: Şevket Ünal Matbaası.
Cumhuriyet Halk Partisi (1963), Millet Hizmetinde 40 Yıl CHP, Ankara.
AHMAD, Feroz (2010), Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Türkçeleştiren: Ahmet Fethi, İstanbul: Hil Yayınları, 4. Baskı.
AKŞİN, Sina (2017), Kısa Türkiye Tarihi, 23. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
BİLGİÇ, Sadettin (1995), Türkiye’de Seçimler ve Seçim Kanunları, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
EKİNCİ, Tarık Ziya (2004), Türkiye’de Demokrasi ve İnsan Hakları Sorunları, İstanbul: Cem Yayınevi Yayını.
ERER, Tekin (1963), Türkiye’de Parti Kavgaları, İstanbul: Ticaret Postası Matbaası.
EROĞUL, Cem (1998), Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 3. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi Yayını.
GOLOĞLU, Mahmut (2017a), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi- II Tek Partili Cumhuriyet (1931- 1938), 2. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
GOLOĞLU, Mahmut (2017b), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi- III Milli Şef Dönemi (1939- 1945), 2. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
HUNTİNGTON, Samuel P.- DOMİNGUEZ, Jorge I. (1975), Siyasal Gelişme (Çeviren: Ergun Özbudun), Ankara: Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
İPEKÇİ, Abdi (1969), Liderler Diyor ki, İstanbul: Ant Yayınları.
KARPAT, Kemal H. (2007), Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi: 1876- 1980 (Çev. Esin Soğancılar), Ankara: İmge Yayınları.
KARPAT, Kemal H. (2010), Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.
KARPAT, Kemal H. (2011), Türk Siyasi Tarihi, 2. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.
KOÇAK, Cemil (2016), Tek Parti Cumhuriyet ve Şefler, İstanbul: Timaş Yayınları.
KUMAŞ, Rahmi (1999), CHP’nin Soyağacı, İstanbul: Çağdaş Yayınları.
LEWİS, Bernard (1998), Modern Türkiye’nin Doğuşu, İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
NADİ, Nadir (1964), Perde Aralığından, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
PAYASLIOĞLU, Arif T. (1952), Siyasi Partiler, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara: İstiklal Matbaacılık.
TOKER, Metin (1970), Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul: Milliyet Yayınları.
TÖKİN, Füruzan Husrev (1965), Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişmesi (1839- 1965), İstanbul: Elif Yayınları.
TÖKİN, İsmail Hüsrev (1946a), Cumhuriyet Halk Partisi’nin Dünya ve Cemiyet Görüşü, Ankara: Ülkü Basımevi.
TÖKİN, İsmail Hüsrev (1946b), İsmet İnönü (Şahsiyeti ve Ülküsü), Ankara: Ülkü Basımevi.
TURAN, Şerafettin (2000), Kökeni Ulusal Direnişe Dayanan Bir Devrim Partisi: Cumhuriyet Halk Partisi, İstanbul: Tüses Yayınları.
ÜSKÜL, Zafer (2006), Türk Demokrasisi’nde 130 Yıl (1876- 2006), Prof. Dr. Bülent Tanör’ün Anısına Türkiye’de Demokratikleşme Perspektifleri, İstanbul: TÜSİAD Yayını.
YÜCEKÖK, Ahmet N. (1983), Siyaset Sosyolojisi Açısından Türkiye’de Parlamentonun Evrimi, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 533.
ALBAYRAK, Mustafa (2014), “Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Yılları ve Demokratikleşme Sürecinin İlk On Yılı”, Ankara Barosu Dergisi, s. 295- 312.
BAL, Serhat (2013), “CHP Parti Müfettişlik Raporlarının Değerlendirilmesi: Balıkesir Örneği”, BELGİ Dergisi, Sayı: 6, s. 731- 741.
BERBER, Şarika Gedikli (2012), “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Sivil Hükümet Darbesi: CHP’de 35’ler Vakası”, Gazi Akademik Bakış, Cilt: 6, Sayı: 11, s. 131- 150.
ÇAKMAK, Fevzi (2017), “Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Sürecinde CHP Kurultay Görüşmeleri ve Müfettiş Raporlarına Göre Parti Teşkilatının Karşılaştığı Sorunlar (1945- 1950)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: XVII/34, s. 319- 348.
DUMAN, Önder (2017), “Tek Parti Döneminde CHP’de Bir Parti İçi Demokrasi “Denemesi”: 1939 Seçimleri ve İkinci Seçmenlerle “İstişare”, ÇTAD, Yıl: 13, Sayı 26, s. 208- 235.
ERDOĞAN, Caner (2017), “Tek Parti İktidarı Dönemi’nde (1923- 1950) Cumhuriyet Halk Partisi’nin İdeolojik Değişim ve Dönüşüm Sürecinin Çözümlenmesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 51, s. 270- 279.
KAŞTAN, Yüksel (2006), “Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Partili Dönemden Çok Partili Döneme Geçişte CHP’nin Yönetim Anlayışındaki Gelişmeler (1938- 1950)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, s. 123- 138.
KOÇAK, Cemil (2011), “Siyasi Tarih (1923- 1950)”, Türkiye Tarihi 4 (1908-980), Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, Cem Yayınları, İstanbul 2011, s. 127- 227.
MUTLU, Sevda (2013), “Tek Parti Döneminde Parti- Devlet Bütünleşmesine Bir Örnek: “Dilek Sistemi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XXIX, Sayı: 86, s. 53- 102.
SAKAL, Fahri (2017), “Tek Parti Dönemindeki CHP Propaganda Anlayışından Propaganda ve Yayın Bürosu’nun Kuruluşuna”, Studıes of The Ottoman Domaın, Cilt: 7, Sayı: 12, s. 1- 23.
SALEP, Mustafa (2012), “II. Dünya Savaşı Yıllarında Sovyet Dış Politikası ve Sovyet Emperyalizmi” History Studies, Volume 4, Issue 4, s. 317- 345.
TINAL, Melih (2017), “İsmet İnönü’nün Kuzey Anadolu Ziyaretine İlişkin Gözlemler (6- 13 Aralık 1938)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 52, s. 436- 442.
UZUN, Hakan (2012), “İktidarını Sürdürmek İsteyen Bir Partinin Kimlik Arayışı: Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1947 Olağan Kurultayı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: XII/25, s. 101- 139.
UZUN, Hakan (2013), “Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1946 Olağanüstü Kurultayı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIII/ 26, s. 139- 161.
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1986), Cilt: 6, Milliyet Yayınları, İstanbul: İnterpres Basın ve Yayıncılık.
https://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/siyasi_partiler.html (Erişim Tarihi: 01.06.2019)