Ateistlerde Olumsuz Tanrı Algısının Psiko-sosyal Açıdan Değerlendirilmesi

Bu makale, Tanrı algısının ateistik eğilimlerdeki rolünü anlamayı amaçlamaktadır. Nitel bir desene sahip olan bu çalışmada, yapılandırılmış (güdümlü) mülakat tekniği kullanılmıştır. Veriler, betimsel ve içerik analizi olmak üzere iki yol kullanılarak çözümlenmiş; anlayıcı geleneğe bağlı olarak yorumlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, merkezi İstanbul’da bulunan Ateizm derneği üyeleri arasından araştırmaya gönüllü katılan 18 kişiden oluşmaktadır. Bunların 16’sı erkek, 2’si kadındır. Araştırmanın bulguları, ateistlerin Tanrı’yı “cezalandıran”, “korkutan”, “acı çektiren” “gaddar” gibi sıfatlarla nitelendirdiklerini; Tanrı’yı cezalandırıcı güç ve otorite figürü olarak algıladıklarını ortaya koymuştur. Ateistlerin Tanrı’yı algılama biçimlerinin korku yönelimli ve kaçınmacı bir görünüme sahip oldukları saptanmış; Tanrı algısının ateistik eğilimlerde önemli rol oynadığı sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen bulgularda ateistlerin olumsuz Tanrı şemasında bilişsel faktörlerden ziyade dramatik/travmatik tecrübe, kötülük problemi ve sosyo-ekonomik şartlardan mülhem duygusal faktörlerin daha belirgin olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ateizm, Tanrı Tasavvuru, Din psikolojisi; Birey, Tanrı Algısı

A Psycho-social Assessment of Negative Perception of God in Atheists

This article aims to understand the role of “perception of God” in atheistic tendencies. In the study which has a qualitative design, a structured (guided) interview technique was used. Data were analyzed using two methods; descriptive and content analysis; and were interpreted based on the understanding tradition. Study group consists of 18 individuals, 16 male and 2 female from the members of the Atheism Foundation based in İstanbul who participated in the study voluntarily. Study findings have revealed that atheists characterize God as “punisher”, “dreadful”, “torturer” and “cruel” and perceive God as a punishing power and authority figure. It has been determined that the ways in which atheists perceive God have a fear-oriented and an avoidant appearance and the perception of God plays an important role in atheistic tendencies. The findings obtained suggest that when it comes to atheists’ negative schemes of God; dramatic/traumatic experiences, problem of evil and emotional factors originating from socio-economic conditions are more prominent than cognitive factors.

Keywords:

Psychology of Religion Individual, Atheism, Thought of God, Perception of God,

PDF

___

Albayrak, A. (2005). Dini Tecrübenin Dışa Vurum Problemi. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırma Dergisi 2 (2), 67-79.Allport, G. W. (2004). Birey ve Dini. (Çev: B.Sambur), Ankara: Elis Yayınları.Arık, İ. (2007). John Hıck’ te Kötülük Problemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.Arıcı, İ. & Tokur, B. (2017). İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları Ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri Arasındaki İlişki. Turkish Studies 12 (10) 31-48.Armağan, M. (1997). Descartes Felsefenin Ufukları ve Sınırları. Üç aylık düşünce Dergisi Cogito 10, 105-119. Aslan, A. (2008). Kötülük Problemi: Spekülatif-Teorik Yaklaşıma Karşı Dinî-Pratik Yaklaşım. İslâm Araştırmaları Dergisi, 19, 87-114.
Ashford, N. (2009). Özgür Toplumun İlkeleri (Çev. C. Madenci). İstanbul: Liberte Yayınları.
Attas, S. N. (1995). İslam Sekülerizm ve Geleceğin Felsefesi (Çev. M. E. Kılıç). İstanbul: İnsan Yayınları.
Aydın, A. R. (2010). Tanrı Algısına Jung’cu Bir Bakış. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28, 53-61
Barrett, J. L. (2001). Do Children experience God as adults do? In Religion in mind, Ed. J. Andresen, Cambridge: Cambridge University Press.
Bayraklı, B. (2016). Allah Tasavvuru. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
Bedir, F. N. (2017). Yetişkinlerin Çocukluk Anılarındaki Tanrı İmgesinin Analizi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 32, 717-740.
Benson, P., Spilka, B., (1973). God Image as a Function of Self-Esteem and Locus of Control. Journal for the Scientific Study of Religion 12 (3), 297-310.Berger, P. L. (1993). Dinîn Sosyal Gerçekliği (Çev. A. Coşkun). İstanbul: İnsan Yayınları.Bergson, (1986). Ahlak ile Dinin İki Kaynağı. (Çev. Mehmet Karasan). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.Bor, İ. (2007). Kötülük Sorunu ve Kantçı “Negatif Teodise”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX (1), 151-168.
Bowlby, J. (1973). Attachment Loss. Separation: Anxiety and anger. London: Hogarth New York: Basic BooksBurger, J. M. (2006). Kişilik. (Çev. İ. D. Erguvan Sarıoğlu). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Cox, H. (1974). The Seculer City. Londra: Penguin Books.
Çörekçioğlu, H. (2014). Nietzsche’de Güç İstemi Kavramı. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 17, 35-46.
Çevik, M. (2003). David Hume'da Kötülük Sorunu. Dini Araştırmalar 6 (16), 25-38.
Haklı, Ş. (2002). Kötülük Problemi Yaklaşımlar ve Eleştiriler. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi I (2), 195-211.
Dickie, J. R., Ajega, L.V., Kobylak, J.R. & Nixon, K.M. (2006). Mother, Father, And Self: Sources Of Young Adult’s God Concepts. Journal for the Scientific Study of Religion 45 (1), 57-71.
Dickie, J. R., Eshleman, A.K., Merasco, D.M., Shepard, A., Wilt, M.V. & Johnson, M. (1997). Parent-Child Relationships And Children’s İmages Of God. Journal for the Scientific Study of Religion 36 (1), 25-43.Ekşi, A. (1990). Çağdaş Bir Toplumda Kişilik Gelişimi, Yaratıcı Toplum Yolunda Çağdaş Eğitim. İstanbul: Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Yayınları.Erdoğan, E. (2014). Tanrı Algısı, Dini Yönelim Biçimleri ve Öznel Dindarlığın Psikolojik Dayanıklılıkla İlişkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Erdoğan, E. (2015). Tanrı Algısı, Dini Yönelim Biçimleri ve Öznel Dindarlığın Psikolojik Dayanıklılıkla İlişkisi: Üniversite Örneklemi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12 (29), 223-246.
Erdoğruca-Korkmaz, N. (2014). İnanç ve İnançsızlığın Psikolojisi. Kelam Araştırmaları 12 (1), 275-294.Francis, L.J., Gibson, H.M. & Robbins, M. (2001). God İmages And Self-Worth Among Adolescents İn Scotland. Mental Health, Religion & Culture, 4 (2), 103-108.
Frankl, G. (2003). Batı Uygarlığı. (Çev: Y. Kaplan). İstanbul: Açılım Kitap.
Freud, S. (2016). Bir Yanılsamanın Geleceği. (Çev. A. Yardımlı). İstanbul İdea Yayınları.
Fromm, E. (1993). Psikanaliz ve Din. (Çev. A. Arıtan). İstanbul: Arıtan Yayınları.
İmam-ı Gazali, (1961). Makasıdu’l-Felasife. (Çev: S. Dünya). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Yayınevi.
Goldman, R. J. (2001). Düşünme ve Dine Tatbiki. (Çev. S. Akyürek). Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 419-448.Güler, Ö. (2007a). Tanrı Algısı Ölçeği (TA): Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 123-133.Güler, Ö. (2007b). Tanrı Algısı Ölçeği (TA):Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVIII (I), 123-133.
Gündoğan, A. O. (1995). Albert Camus ve Başkaldırma Felsefesi. Erzurum: Birey Yayıncılık.
Hasker, W., Peterson, M., (1997). Reason and Religious Belief: An Introduction to Philosophy of Religion. New York: Oxford Uni. Press.
Hayta, A. (2006). Anneden Allah’a: Bağlanma Teorisi ve İslâm’da Allah Tasavvuru. Değerler Eğitimi Dergisi 4 (12), 29-63.
Hiçdurmaz, D.& Öz, F. (2011). Benliğin Bilişsel Yaklaşımla Güçlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi 18 (2), 68-78.
Hoffman, L. (2005). Cultural constructs of the god image consept: İmplications for culture psycology and religion. Annual Meeting of the Society fort the Scientific Study of Religion, Vanguard University of Southern California Costa Mesa, CA. Hökelekli, H. (2005). Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Hume, D. (1995). Din Üstüne. (Çev. M. Tuncay). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Hyman, G. (2010). Ateizmin Kısa Tarihi. (Çev: D.Şendil). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.Jung, C. G. (1968). Psychology and Alchemy. New York: New Material Copyright.
Kant, I, (2004). Felsefî Teolojiye Giriş. (Çev. M. Sait Reçber), Felsefe Dünyası, 40.148-164.Kardaş, M. (2017). Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. İlahiyat Fakülteleri, XXII Kelam Koordinasyon Toplantısı Uluslararası Din Karşıtı Çağdaş Akımlar Ve Deizm Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı. Van: Ensar Neşriyat Yayınevi.Kartopu, S. & Özbolat, A. (2014). “Şathiyelerde Tanrı Algısı: Tipolojik Bir Yaklaşım. Turkish Studies 9 (5), 1299-1318.
Kaufman, G. D. (1981). The Theological Imagination: Constructing the Concept of God. Philadelphia: Westminster.
Kirkpatrick, L. A. & Shaver, P. R. (1990). Attachment Theory And Religion: Childhood Attachments, Religious Beliefs And Conversion. Journal for the Scientific Study of Religion, 29 (3), 315-334.
Kirkpatrick, L. A. (1992). An attachment-theory approach to the psychology of religion. International Journal for the Psychology of Religion 2, 3-28.
Koç, A. (2011). Üniversite Öğrencilerinde Tanrı Tasavvuru, Benlik Algısı ve Öfke Yaşantısı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ve Din Bilimler, Ankara Koç, T. (1995). Din Dili. Kayseri: Rey Yayınları.Köse, A. (2001). Modernleşme-Sekülerleşme İlişkisi Üzerine Yeni Paradigmalar. Liberal Düşünce 24, 150-165.Leibniz, G. W., (1946). Teodise Denemeleri (Çev. Batu). İstanbul: M.E.B. Yayınları.
Marx, K. & Engels, F. (1968). Sur la religion. Editions sociales, Paris.
Muz, S. (2009). Bilişsel Terapi Ve Dinî Başa çıkma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Nietzsche, F. (2014). Güç İstenci. (Çev. N.Epeçeli). İstanbul: Say Yayınları.
Özdemir, M. (2013). Gazzâlî, Nietzsche ve Foucault’da Güç- Hakikat İlişkileri Analizi. Turkish Studies 8 (12), 989-1008.Peker, H. (2014). Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları.Piaget, J. (1939). Çocukta Hüküm ve Muhakeme. (Çev. S. E. Siyavuşgil). İstanbul: Devlet Basımevi.Ramazan, T. (2003). İslam: Medeniyetlerin Yüzleşmesi. (Çev. A. Meral). İstanbul: Anka Yayınları.Rizzuto, A. M. (1979). The birth of the living god: A psychoanalytic study. Chicago: University of Chicago Press.Smart, N. (1983). Worldviews, Crosscultural Explorations of Human Beliefs. New York:Charles Scribner’s Sons.Subaşı, H. (2012). Üniversite Öğrencilerinin Tanrı İle İlişkilerinin Bağlanma Kuramı Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Tokat, L. (2017). Modern Batı Dünya Görüşünün Tanrı ve İnsan Tasavvuru Açısından Tahlil ve Eleştirisi. Bilimname XXXIV (2), 121-143.Tümkaya, S. (2000). İlkokul Öğretmenlerindeki Denetim Odağı ve Tükenmişlikle İlişkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 8, 1-8.
Vergote, A. (1983). Religion Foi Incroyance. Bruxelles: Mardaga.
Vergote, A. (1991). Ateizmin Psikolojisi (Çev. H. Hökelekli). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, (3), 231-245.
Yavuz, K. (1987). Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişimi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Yıldız, M. (2007). Çocuklarda Tanrı Tasavvurunun Gelişimi. İzmir: İlahiyat Vakfı
Young, W. C. (1988). Secularizm. Borker’s Dictionory of Teolgoy. USA: Baker Books.