Metin DEMİR

Çevreye Minberden Bakmak: Cuma Hutbelerinde Çevre Sorununun Sunumu

Cuma hutbeleri genelde akademik ilgiden mahrum kalmış ve fakat incelenmeyi hak edenbir konudur. Bir kitle iletişim vasıtası olarak Cuma hutbeleri hem sosyolojik hem de politik biröneme sahiptir. Bu makalede, Cuma hutbeleri Althusser’in “ideoloji” kavramı üzerinden elealınmıştır. Cuma hutbeleri ideolojik devlet aygıtlarından biri olarak kabul edilebileceği önesürülmüştür. Araştırmanın konusu Cuma hutbelerinde çevre sorununun sunumudur. İdeolojininoperasyonu, en açık olduğu milliyetçilik, Kemalizm gibi alanlardan ziyade, kendini gizlediği tali biralanda, yani çevre sorunu bağlamında ele alındı. 2001-2011 tarihleri arasında İstanbul Müftülüğütarafından yayınlanan hutbelerin söylemi analiz edildiğinde, hutbelerin söyleminin belirli birtarihten sonra keskin bir şekilde değiştiği gözlenmiştir. Önceleri insan merkezci, sığ bir çevrecilikanlayışı sergileyen hutbeler, daha sonra daha doğa-merkezci bir söyleme doğru evrilmiştir. Budeğişim süreci üzerinden din-devlet-ekoloji ilişkisi incelenmiştir. Görülüyor ki, Diyanet İşleriBaşkanlığı (DİB), radikal İslam, cumhuriyet idealleri ve geleneksel İslami anlayışlar arasında tekinsiz bir konumda varlığını sürdürmeye çalışmakta ve çevre konusu üzerinden kendine bir yaşamalanı açmakta, din ve devlet arasında ılımlı bir zeminde faaliyet göstermeye gayret etmektedir.

Looking to Environment from the Perspective of Pulpit: Presentation of the Issue of Environment in Friday Sermons

Friday sermons (khutbah)are generally deprived of academic concerns and this situation deserves due investigation since, as a mass medium, they have a sociological and political importance. In this article, sermons are handled through Althusser’s notion of “ideology.” It is asserted that Friday sermons may be considered as one of the state’s ideological apparatuses. The subject of research is an issue of the presentation and use of environment in sermons. The aim for chosing this subject, rather than other major topics such as nationalism, Kemalism et cetera, is to look at a secondary area because ideology displays itself in such kinds of hidden domains. If the sermons published by the Istanbul Müftülüğü in between 2001 and 2011 are analyzed, it will be seen that the discourse used in sermons dramatically changed after a certain date. Whereas earlier sermons represented a swallow, anthropocentric view, later a gradual evolution toward a more eco-centric view is observed. There is a visible tension between religion, the state and ecology which is observed through this process of change. It can be seen that Diyanet (The Presidency of Religious Affairs) seeks to maintain its existence in an uncanny situation between radical Islam, the Turkish Republic’s ideals and traditional Islamic understandings; all while at the same time opening and securing itself a living space through the discussion of ecological issues.

PDF

___

Acar, E. (2003). Kalelioğlu: Devletin mesajını cuma hutbeleriyle verdik. http://arsiv.zaman.com. tr/2003/06/13/haberler/h7.htm adresinden 22.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
Akseki, A. H. (1937). Yeni hutbelerim. Ankara: II. Cumhuriyet Matbaası.
Althusser, L. (2010). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
Baktır, M. (1998). Hutbe. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (c. 18, s. 425-428). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Bookchin, M. (2010). Özgürlüğün ekolojisi, hiyerarşinin ortaya çıkışı ve çözülüşü (çev. A. Türker). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Ceritli, İ. (1998). Çevreci hareketin siyasallaşma süreci. Divan İlmi Araştırmalar, 2, 255-270.
Çakan, L. İ. (1975). Örnekleriyle uygulamali dini hitabet. Ankara: Kuşak Yayınları.
Diyanet İşleri Başkanlığı. (1981). Hutbeler. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Döner, M. (2004). Yaygın din eğitiminde hutbelerin rolü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Eagleton, T. (1996). İdeoloji (çev. M. Özcan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Gözaydın, İ. (2009). Diyanet: Türkiye Cumhuriyetinde dinin tanzimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
İstanbul Müftülüğü. (2002a). İslam’ın insana bakışı. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2002b). Kâinattaki ilahi dengeyi koruyalım. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2003a). Doğal hayatı korumak. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2003b). Vatan, millet, devlet… ilelebet. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2004a). Tabiata ve çevreye karşı sorumluluklarımız. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/ hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2004b). Temizlik. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2004c). Toplumsal iradenin temsili: Cumhuriyet. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/ hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2004d). Ülkemizi kalkındırmak toplumsal bir görevdir. http://istanbulmuftulugu.gov. tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2005a). Çevre sorumluluğu. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2005b). Haklara duyarlı olalım. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2006). Çevre sorumluluğu. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2007). Hayvan ve çevre hakkı. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2008). Su ve israf. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2009). Çevre bilinci. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2010a). Çağımızın problemleri. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2010b). Kent ahlakı. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
Kara, İ. (2008). Cumhuriyet Türkiyesi’nde bir mesela olarak İslam. İstanbul: Dergah Yayınları.
Keleş, R., Hamamcı, C. ve Çoban, A. (2009). Çevre politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
Lock, G. (1996). Subject, interpellation and ideology. In A. Callari & D. F. Ruccio (Eds.), Postmodern materialism and the future of Marxist theory (pp. 69-91). London: Wesleyan University Press.
Mardin, Ş. (2010). Din ve ideoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
Muck, R. (2003). Marx@2000 (çev. Y. Yusufoğlu). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Negri, A. (1996). Notes on the evolution of the thought of later Althusser (trans. O. Vasile). In A. Callari & D. F. Ruccio (Eds.), Postmodern materialism and the future of Marxist theory (pp. 51-69). London: Wesleyan University Press.
Salleh, A. (1997). Ecofeminism as politics: Nature, Marx and the postmodern. New York: Zed Books.
Sancar, S. (2008). İdeolojinin serüveni, yanliş bilinç ve hegemonyadan söyleme. Ankara: İmge Kitabevi.
Suna, M. (1996). Günümüz cuma hutbelerinin toplumu eğitmedeki etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Tura, S. M. (1990). Bir filozof olarak Althusser, Althusser’i okumak. Birikim, 20 (Aralık), 26-36.
Usta, E. Ş. (2005). Atatürk’ün hazırlattığı cuma hutbeleri. İstanbul: İleri Yayınları. Vahid, A. (1928). Türkçe hutbeler. İstanbul: Amedi Matbaası.
Vincent, A. (2006). Modern politik ideolojiler (çev. A. Tüfekçi). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.