OSMANLI PARLAMENTOSUNDA ANAYASAYA AYKIRILIK TARTIŞMALARI

Türk hukuk tarihinin ilk anayasası olan 1876 tarihli Kanun-i Esasi, anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı ilkelerini benimsediği gibi, değişiklik yapılmasını olağan kanun yapım usulünden farklı şekilde düzenlediği için katı bir anayasa olarak nitelendirilmiştir. Ancak anayasaya aykırı bir kanunun kabulü halinde herhangi bir yargısal denetim öngörülmemiş; bu durum, söz konusu dönem açısından son derece olağan bulunmuştur. Bununla birlikte, Kanun-i Esasi’de iki kanatlı parlamentonun, üyeleri Padişah tarafından belirlenen kanadı olan Heyet-i Ayan’ın görevleri arasında kanunların anayasaya uygunluğunun siyasal denetimi de yer almıştır. Bu doğrultuda, Birinci ve İkinci Meşrutiyet dönemi boyunca Osmanlı parlamentosunda gerçekleşen görüşmelerde ileri sürülen anayasaya aykırılık iddiaları değerlendirilerek, gerek Devletin temel organları, gerek kişi hak ve özgürlükleri açısından hangi konuların dile getirildiği araştırılmıştır. Söz konusu iddiaların değerlendirilmesi, 1924 Anayasası döneminde ülkede Amerikan modeli bir anayasa yargısı kurulması ihtimali tartışılırken, bu tartışmalara altyapı hazırlanıp hazırlanmadığı açısından önemlidir. Dolayısıyla Türk hukuk sisteminde 1961 Anayasası’yla anayasa yargısı sistemi kabul edildiğinde, konunun Kanun-i Esasi döneminden itibaren süregelen bir tartışma zeminine sahip olduğu ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler:

Kanun-i Esasi, Osmanlı Parlamentosu, Anayasa Yargısı

DEBATES ON UNCONSTITUTIONALITY IN OTTOMAN PARLIAMENT

Kanun-i Esasi, dated 1876, the first constitution of Turkish legal history, was described as a rigid constitution as it provided a different way to make the constitutional amendments and also adopted the principles of supremacy and binding force of the constitution. However, the 1876 Constitution did not have provisions establishing judicial review. On the other hand, the first Ottoman parliament was composed of the chambers (the Senate and the Chamber of the Deputy) and the political review of the constitutionality of laws was carried out by the Senate. In this regard, there were many discussions on unconstitutionality about the fundamental organs of the State and human rights in Ottoman parliament during the First and Second Constitutional Era. In the period of 1924 Constitution, while the possibility of establishing an American model of judicial review in Turkey was argued, all the discussions from Ottoman era were formed the basis for them. Therefore, when judicial review system was accepted with the 1961 Constitution, it was understood that the debates on judicial review had a long history from the Ottoman period in the Turkish legal system.

Keywords:

Judicial Review, 1876 Constitution, Ottoman Parliament,

PDF

___

Arşiv Belgeleri ve Meclis Tutanakları
Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT.), 2650/14-3.
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.), 36/13.
Sadrazam Kamil Paşa Evrakı (Yıldız Esas Evrakına Ek) (Y.EE.KP.), 34/3322.
Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi (MAZC), TBMM Basımevi, Ankara, 1988-1991.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), TBMM Basımevi, Ankara, 1982-1992.
Kitap ve Makaleler
ARMAĞAN, Servet: Anayasa Mahkememizde Kazai Murakabe Sistemi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1967.
FEYZİOĞLU, T.: Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Kazai Murakabesi, AÜSBF Yayınları, Ankara, 1951.
GÖZLER, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, C. II, Ekin Yayınevi, Bursa, 2011.
GÖZLER, Kemal: Türk Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2019.
KAPANİ, Münci: Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1993.
KUZU, Burhan: Türk Anayasa Hukukunda Kanun Hükmünde Kararnameler, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1985.
MUSTAFA ASIM: Hukuk-ı İdare ve Hukuk-ı Esasiye (Hukuk-ı Esasiye-3.Kitab), İstanbul, 1334.
ONAR, Erdal: Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal Denetimi ve Yargısal Denetim Alanında Ülkemizde Öncüler, Ankara, 2003.
TANİLLİ, Server: Devlet ve Demokrasi-Anayasa Hukukuna Giriş, 3. Baskı, Say Yayınları, İstanbul, 1982.
TANÖR, Bülent: Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 9. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
TUNAYA, T.Z.: Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1975.
US, Hakkı Tarık: Meclis-i Mebusan 1293 (1877) Zabıt Ceridesi, C. I-II, İstanbul, 1939.
ÜÇOK, Coşkun: “1876 Anayasasının Kaynakları, Özellikle 1851 Prusya Anayasası”, Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı, Haz.: Siyasi İlimler Türk Derneği, Ajans Türk Matbaası, Ankara, 1976, s. 1-25.
ZİYA GÖKALP: “Yüce Mahkeme”, Küçük Mecmua, 1.Sene, S: 27, 18 Kanunuevvel 1338, s. 12-13.