KÜLTÜREL VARLIKLARA İLİŞKİN ULUSLARARASI İNSANCIL HUKUK KURALLARI KAPSAMINDA, ERMENİSTAN VE AZERBAYCAN ARASINDAKİ ÇATIŞMALARDA ZARAR GÖREN KÜLTÜREL VARLIKLARDAN DOLAYI SORUMLULUK

Kültürel varlıklar, insanlık tarihinin başlangıcından günümüze kadar, insanların ve toplumların yaşamlarının maddi ve manevi boyutlarını ortaya koyan, bütün değerlerin izlerini taşıyan miraslar olup insanlığın ortak değerlerini de taşımaktadır. Silahlı çatışmalar sırasında kültürel varlıkları korumayı hedefleyen düzenlemeler de uluslararası insancıl hukukun bir parçasıdır. Bu düzenlemelere bakıldığında, kültürel varlıkların aslında silahlı çatışmalardan zarar görmemesi gerektiği anlaşılmaktadır. Oysa Ermenistan ve Azerbaycan arasında yaşanan çatışmalar, özellikle Dağlık Karabağ’da birçok kültürel varlığın tahribatıyla sonuçlanmıştır. Bu varlıklara verilen zararın sorumluluğunun ortaya konulması elzemdir. Çalışmada bu güncel durum ele alınmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada öncelikle kültürel varlıkların korunmasına ilişkin uluslararası insancıl hukuk kurallarına değinilecektir. Bunun ardından, Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan silahlı çatışmalar sırasında kültürel varlıkların zarar gördüğüne ilişkin iddialara yer verilecektir. Hangi süjelerin uluslararası sorumluluğunun gündeme getirilebileceğine ilişkin bir inceleme de yapılacaktır. Bu kapsamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Chiragov ve diğerleri Ermenistan’a karşı kararına değinilirken, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Al Mahdi kararının da Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki çatışmalarda yaşananlar açısından yol gösterici olma durumu tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kültürel Varlıklar, Al Mahdi Kararı, Chiragov Kararı, Dağlık Karabağ

INTERNATIONAL HUMANITARIAN LAW RULES ON THE PROTECTION OF CULTURAL HERITAGE, ARMENIA AND AZERBAIJAN CONFLICTS AND THE DAMAGED CULTURAL HERITAGE DUE TO THESE CONCFLISTS

Cultural heritage belongs to the humanity and reveal the material and spiritual dimensions of the lives of people from the very beginning of human history to the present. They also reflect the common values of humanity. The regulations that aim to protect cultural properties during the armed conflicts are considered as parts of the international humanitarian law. Today it is an obligation not to harm cultural properties during the armed conflicts. However, the conflicts between Armenia and Azerbaijan destructed many cultural properties, especially in Nagorno-Karabakh. It is very important to designate the responsibility because of this damaging acts against the cultural properties. This current situation is examined in this article. With considering these issues, first of all, international humanitarian law rules regarding the protection of cultural properties will be mentioned in this article. Secondly, claims regarding the damage to cultural properties during the armed conflict between Azerbaijan and Armenia will be mentioned. The issues on international responsibility and the possible law subjects that could be considered as responsible from the relevant international humanitarian law violations will be evaluated. In this context, while the Chiragov and others v Armenia decision of the European Court of Human Rights will be mentioned, the International Criminal Court's Al Mahdi decision will be discussed in order to see if the decision could be a guide also for the destruction of cultural properties in the armed conflict that was between Azerbaijan and Armenia.

Keywords:

Cultural Properties, Al Mahdi Decision, Chiragov Decision, Nagorno Karabakh,

PDF

___

ABDULLAHZADE,Cavid: Hukuki Yönleriyle Dağlık Karabağ Sorunu, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
ACER, Yücel: Ermenistan’ın Savaş Suçları Uluslararası Hukuk ve Ermenistan’ın Karabağ’a Dair Askeri Faaliyetleri, Seta Analiz, (337), Ekim 2020.
Cavid KASIMLI, Cavid/EFEGİL, Ertan: Dağlık Karabağ Üzerine Yazılar, Gündoğan Yayınları, İstanbul, 2014.
ÇAKIRCA, Düzgün: “Savaşın Savunmasız Düşmanı-Kültürel Miras”, MÜSBİD, 4(6), 2015, s.16-35.
ÇOKİŞLER, Elvan: “Silahlı Çatışmalar Sırasında Kültürel Malların Korunması Rejimi: Tarihsel Gelişimin Analizi”, Uluslararası İlişkiler, 16(61), 2019, s.55-74.
EKİCİ, Yunus: “Azerbaycan ve Ermenistan Arasında Bitmeyen Dağlık Karabağ Sorunu”, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(1), 2017, s.62-77.
FRANCIONI, Francesco: “Beyond State Sovereignty: The Protection of Cultural Heritage as a Shared Interest of Humanity”, Michigan Journal of International Law, 25(4), 2004, s.1209-1228.
GERSTENBLITH, Patty: “Archaeology in the Context of War: Legal Frameworks for Protecting Cultural Heritage During Armed Conflict”, Journal of the World Archaeological Congress, 5(1), 2009, s.18-31.
GÜLER, Şükrü: “Karabağ Sorunu Üzerine Bir Not”, AÜSBFD, 47(1), 1992, s.181-185.
HAMIDOV, Habil: “Armenian Aggression Against the Azerbaijani People and its Cultural Heritage”, AJHSSR, 4(2), 2020, s.295-310.
ISAYEV, Tuğçe: “Ermenistan’ın Dağlık Karabağ’ın İşgalinden Doğan Uluslararası Sorumluluğu”, Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 2018, s.19-34.
KURAN, Selami/KAHRAMAN, Şeyda Türkay: “Silahlı Çatışmalarda Kültürel Varlıkların Korunması Hukuki Rejiminde Bir İstisna Olarak “Askeri Gereklilik”: Antlaşmalarla Getirilen Düzenlemeler”, MÜHF-HAD, 23(1), 2017, s.89-158.
NAHLIK, Stanislaw: “International Law and the Protection of Cultural Property in Armed Conflicts”, Hastings Law Journal, 27(5), 1976, s.1069-1087.
NOUWEN, Sarah: “Hybrid Courts-The Hybrid Category of a New Type of International Crimes Courts”, Utrecht Law Review, 2(2), 2006, s.190-214.
ÖKTEM, Emre: “Silahlı Çatışma Halinde Kültür Varlıklarının Korunması: Bosna-Hersek Örneği”, in Sönmezoğlu, Faruk (ed.), Uluslararası Politikada Yeni Alanlar Yeni Bakışlar, Der Yayınları, İstanbul 1998, s.129-166.
PİRİM, Ceren Zeynep: “Uluslararası Sorumluluk Hukukunda Devletlerin Ağırlaştırılmış Sorumluluğu: Kuramsal Bir Değerledirme”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 32(2), 2012, s.147-182.
SÖKER, Çağlar: “Dağlık Karabağ Sorunu’nun Çatışmayı Çözme Perspektifinden İncelenmesi”, KAÜİİBFD, 8(16), 2017, s.555-574.
STERIO, Milena: “The Yugoslavia and Rwanda Tribunals: A Legacy of Human Rights Protection and Contribution to International Criminal Justice”, in STERIO, Milena/SCHARF, Michael (ed.), The Legacy of Ad Hoc Tribunals in International Criminal Law: Assessing the ICTY’s and the ICTR’s Most Significant Legal Accomplishments, Cambridge University Press, Cambridge, 2019, s.9-56.
YAMANER, Melike Batur et al.: 12 Ağustos 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmeleri ve Ek Protokolleri, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul.
YAVUZ, Hakan: “Bir Savaş Suçu Olarak Kültürel Miras Niteliğindeki Eserlere Yönelik Saldırı Eylemi Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Al Mahdi Kararı Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Barosu Dergisi, (3), 2017, s.163-196.
YILMAZ, Meşkure: “Karabağ Savaşı ve Adım Adım Hocalı Soykırımı”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 9(2), 2013, s.95-104.
09.11.2020 Tarihli Ateşkes Andlaşması, https://www.civilnet.am/news/2020/11/10/9-Points-Signed-by-Aliyev-Pashinyan-Putin-on-Karabakh/407092 (Erişim Tarihi: 05.11.2020).
1954 Tarihli Silahlı Çatışma Halinde Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263666/silahli-bir-catisma-halinde-kultur-mallarinin-korunmasi-.html (Erişim Tarihi: 01.12.2020).
1954 Tarihli Silahlı Çatışma Halinde Kültürel Varlıkların Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme’ye İlişkin İkinci Protokol, http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=15207&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html (Erişim Tarihi: 16.12.2020).
Almost all of Karabakh Mosques Completely Destroyed by Armenians-ANAS, 11.11.2020, https://menafn.com/1101109405/Almost-all-of-Karabakh-mosques-completely-destroyed-by-Armenians-ANAS (Erişim Tarihi:05.12.2020).
Armenians in Nagorno-Karabakh Fear Destruction of Their Cultural Heritage, 24.10.2020, https://observers.france24.com/en/asie-pacifique/20201124-armenians-in-nagorno-karabakh-fear-destruction-of-their-cultural-heritage (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi/186 sayılı Bilgi Notu, 2015, https://www.echr.coe.int/Documents/CLIN_2015_06_186_TUR.pdf (Erişim Tarihi: 07.12.2020).
Azerbaycan’ın İşgal Altındaki Toprakları Karabağ, 29.09.2020, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycanin-isgal-altindaki-topraklari-karabag/1989594 (Erişim Tarihi:07.12.2020).
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 30.04.1993, S/RES/822, http://unscr.com/en/resolutions/822 (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 29.07.1993, S/RES/853, http://unscr.com/en/resolutions/853 (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 14.10.1993, S/RES/874, http://unscr.com/en/resolutions/874 (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 12.11.1993, S/RES/884, http://unscr.com/en/resolutions/884 (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
Chiragov ve Diğerleri v Ermenistan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 12.12.2017, 13216/05, Final Judgement, https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22tabview%22:[%22document%22],%22itemid%22:[%22001-179554%22]} (Erişim Tarihi: 28.12.2020).
Chiragov ve Diğerleri v Ermenistan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 16.06.2015, 13216/05, Judgement (Merits), https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22fulltext%22:[%22chiragov%22],%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-155353%22]} (Erişim Tarihi: 25.12.2020).
Cultural Rights Note by the Secretary-General, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 09.08.2016, A/71/317, https://undocs.org/pdf?symbol=en/A/71/317 (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
Decision of the Intergovernmental Committee, UNESCO, 5.COM 6.24 https://ich.unesco.org/en/decisions/5.COM/6.24 (Erişim Tarihi: 26.12.2020).
Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts with Commentaries, Uluslararası Hukuk Komisyonu, 2001, https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/commentaries/9_6_2001.pdf (Erişim Tarihi: 28.12.2020).
EAKIN, Hugh: “When an Enemy’s Cultural Heritage Becomes One’s Own”, 30.10.2020, https://www.nytimes.com/2020/11/30/opinion/armenia-azerbaijan-monuments.html (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü, https://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_sept09_en.pdf (Erişim Tarihi 12 Aralık 2020).
HACIOĞLU, Nerdun: “Ağdam’daki Barbarlık Gün Ağarınca Ortaya Çıktı,” 22.11.2020, https://www.hurriyet.com.tr/dunya/agdamdaki-barbarlik-gun-agarinca-ortaya-cikti-41668791 (Erişim Tarihi: 07.11.2020).
https://bianet.org/bianet/yasam/231860-af-orgutu-nden-azerbaycan-ve-ermenistan-a-cagri (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
https://icil.org.tr/kulturel-varliklarin-korunmasinda-uluslararasi-ceza-mahkemesinin-rolu/ (Erişim Tarihi: 04.12.2020).
https://tr.euronews.com/2020/11/11/ermenistan-da-karabag-da-imzalanan-ateskes-sonras-binlerce-kisi-pasinyan-n-istifas-n-isted (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/armed-conflict-and-heritage/convention-and-protocols/states-parties/ (Erişim Tarihi: 07.12.2020).
https://www.unesco.org.tr/Pages/158/177/S%C3%B6zle%C5%9Fmeler (Erişim Tarihi: 06.12.2020).
Information by Azerbaijan to the study on intentional destruction of cultural heritage (Responses to the Questions by Ms. Karima Bennoune, Special Rapporteur in the Field of Cultural Rights), https://www.ohchr.org/Documents/Issues/CulturalRights/DestructionHeritage/States/Azerbaijan.pdf (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme’ye Ek 1. Protokol, https://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/127a3--Insan-Haklari-ve-Temel-Ozgurluklerin-Korunmasina-Iliskin-Sozlesme%E2%80%99ye-Ek-Protokol.pdf (Erişim Tarihi: 07.12.2020).
Kelbecer'in Boşaltılması İçin Ermenistan'a Ek Süre Verildi, 15.11.2020, https://www.trthaber.com/haber/dunya/kelbecerin-bosaltilmasi-icin-ermenistana-ek-sure-verildi-531068.html (Erişim Tarihi: 07.12.2020).
Letter dated 27 September 2020 from the Permanent Representative of Armenia to the United Nations addressed to the Secretary-General, https://un.mfa.gov.az/ (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
MUSAYEV, Tofig: “Statement by Deputy Permanent Representative of the Republic of Azerbaijan at the Sixth Committee of the Seventy-fifth Session of the United Nations General Assembly under Agenda Item 86: "The Rule of Law at the National and International Levels," 22.102020, https://www.un.org/en/ga/sixth/75/pdfs/statements/rule_of_law/09mtg_azerbaijan.pdf (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
Prosecutor v. Jokic, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi, 09.05.2007, IT-02-60-A, https://www.refworld.org/cases,ICTY,48ac10ac2.html (Erişim Tarihi: 26.12.2020).
The Prosecutor v Ahmad Al Faqi Al Mahdi, Uluslararası Ceza Mahkemesi, ICC-01/12-01/15, https://www.icc-cpi.int/CourtRecords/CR2016_07244.PDF (Erişim Tarihi: 22.12.2020).
The Situation in the Occupied Territories of Azerbaijan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 25.04.2008, A/RES/62/243, https://undocs.org/A/RES/62/243 (Erişim Tarihi: 27.12.2020).
Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü, http://sorular.rightsagenda.org/Uploads/UCM%20MEV/Roma%20Stat%C3%BCs%C3%BC.pdf (Erişim Tarihi: 02.12.2020).
UNESCO Kültürel Çeşitlilik Evrensel Bildirgesi, https://www.unesco.org.tr/pages/180/17 (Erişim Tarihi: 06.12.2020).
YALÇINKAYA, Alaeddin: “Gence Soykırımı, İnsancıl Hukuk ve Cenevre Sözleşmeleri”, Turkish Forum, 03.12.2020, https://www.turkishnews.com/tr/content/ (Erişim Tarihi: 20.12.2020).