İman-Amel İlişkisi Meselesinin “Ey İman Edenler” Hitabıyla Başlayan Ayetler Açısından Değerlendirilmesi
Müslümanlar arasında ilk ihtilafların başlamasından ve Kelam ilminin kuru-luş döneminden günümüze kadar, üzerinde en çok tartışılan; hatta tekfir mekanizmasına bile konu edinilen meselelerden birisi “iman amel ilişkisi”dir. “Amel, imanın bir parçası mıdır? İman ile amel arasında nasıl bir ilişki vardır?” sorularına her grup-ekol-alim farklı farklı teorilerle cevap vermiştir. Bu kapsamda ameli, imandan bir parça sayıp büyük günah işleyeni veya amelinde eksiklik bulunanı kâfir ilan etmek gibi uç görüşler ileri sürülebilmiştir. Bazıları da iman ile amel arasında doğrudan bir ilişki olamayacağını düşünmüşse de büyük çoğunluk uzlaşmacı bir tutum benimsemiştir. Tartışmadaki herkes, kendisini Kur’ân’dan ve hadisten delillerle desteklemeye çalışmıştır. Bu çalışmada, geçmişte olduğu gibi bugün de güncelliğini ve önemini koruyan bu konu, öncelikle tasvîrî olarak ortaya konulmuş; daha sonra “Ey İman Edenler: يَٓا اَيُّهَا الَّذينَ اٰمَنُوا ” hitabıyla başlayan ayetler ışığında çözümlenmeye çalışılmıştır. Ayetler analiz edildiğinde, amelin imandan bir cüz sayılmasına imkân olmadığı sonucuna varılmıştır. Çünkü Yüce Allah, bu ayetlerde, belirtilen şeylerin aksi davranışlarda bulunanları kâfir olarak nitelememekte; onlardan, iman vasfını kaldırmamaktadır. İman-amel ilişkisi parça-bütün ilişkisi değil, sebep sonuç ilişkisidir.
The Evaluation of the Question of “the Relationship Between Faith and Deeds” From the Perspective of the Verses Beginning with “O You Who Have Believed”
From the beginning of the very first dissensions among Muslims and the foun-dation era of the science of kalam (Islamic scholastic theology) to the present day, “the relationship between faith and deeds” has been among one of the most discussed topics and even one of the mentioned subjects of the mechanism of takfir (apostasy). By addressing questions such as “Are deeds a part/component of faith? What sort of relationship is there between faith and deeds?”, each group-school/movement-scholar has offered different theories. Within this scope, by considering deeds a part of faith, extremist points of view such as terming people committing major sins or having a flaw in their (religious) prac-tice as heresy (kafir) have been adduced. Although some people argue that there is not a direct relationship between faith and deeds, the majority have embraced reconciliatory attitudes. Each and every person involved in the aforementioned discussion has tried to support their views with evidence from the Qur’an and the Hadith(s). In this study, the subject under consideration, which is recent and important, as it was in the past, has firstly been descriptively suggested for discussion and then tried to be analysed in the light of the verses which have an address beginning with “O you who have believed يَٓا اَيُّهَا الَّذينَ اٰمَنُوا ”. A detailed analysis of the verses reveals the conclusion that it is unlikely to consider deeds a part/component of faith. Because, in these verses, Allah, the Almighty, does not term people doing the opposite of what is wanted or expected as profane (kafir) and does not terminate/remove the attribute of faith from them. What is between faith and deeds is not a meronymy, but a cause-and-effect relationship.
Keywords:
Faith, deeds, major sins, misdeeds, disbelief, component, recognition, repentance.,
___
- Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât. Şerhu’l‐Usûlü’l‐Hamse. thk. H. Ebu Hâşim. Beyrût: Daru İhyait-Türasil-‘Arabiyye, 2001.
- Âsım Efendi, Ebu’l-Kemâl. el-Okyânûsü’l-basît fî tercemeti’l-Kāmûsi’l-muhît. İstanbul: 1272.
- Bağdâdî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik. Kitâbü’l-İrşâd. nşr. Zekeriyâ Umeyrât. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1995.
- Derveze, Muhammed İzzed. et-Tefsîru’l-Hadîs. Kahire: Dâru İhyâi'l-Kutubi'l-Arabiyye, 1962.
- Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. “el-Fıḳhü’l-ekber” İmâm‐ı Â’zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2002.
- Ebü’l-Bekā el-Kefevî. el-Külliyât. thk. Adnân Derviş-Muhammed el-Mısrî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl. İlk Dönem İslam Mezhepleri. çev. Mehmet Dalkılıç-Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
- İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dâru’s-Suhnûn, 1984.
- İbn Atıyye, Ebu Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. nşr: Abdüsselam A. Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 cilt. Beyrût: Dâru Sâdr, 1997.
- İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân-Kur’ân Kavramları Sözlüğü, çev. Abdülbaki Güneş-Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları, 3. Basım, 2012.
- İzutsu, Toshihiko. İslâm Düşüncesinde İman Kavramı, çev. Selahaddin Ayaz, İstanbul: Pınar Yayınları, 2005.
- Karaağaç, Hilmi. “İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, sy. 2 (2012): 103-120.
- Karaağaç, Hilmi. “Mâturîdî Düşünce Sisteminde İman Anlayışı”, EKEV Akademi Dergisi 15, sy. 49 (2011): 65-80.
- Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
- Kılavuz. A. Saim. Anahatlarıyla İslam Akâidi ve Kelam’a Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
- Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 2007.
- Kur’ân Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
- Kurtûbî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-Ahkâmi’l-Kurʾân. Kâhire: Daru’l Kütübi’l-Mısriyye, 1967.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’t-Tevḥîd. nşr. Fethullah Huleyf. Beyrût: Dârü’l-Meşrik, 1970.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Beyrût: Dâr Sâder, 2010.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Bekir Topaloğlu vd. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’t-Tevhîd, çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2002.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-Sahîh, çev. İbrahim Canan. Ankara: Akçağ Yayıncılık, 2001.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebsıratü'l-edille fî usûli'd-dîn. thk. H. Atay-Ş. Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
- Nevbahtî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Mûsâ. Fıraku’ş-Şîʿa. Beyrût: Dâru’l‐Edvâ, 2006.
- Öz, Mustafa. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri. İstanbul: Kalem Yayıncılık, 1981.
- Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. et-Tefsîrü’l-Kebîr: Mefâtîhu’l-ġayb. Beyrut: Darül Kütüb el-İlmiyye. 4. Basım. 1990.
- Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed. Mâtürîdiyye Akâidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım. 2005.
- Sinanoğlu, Mustafa. “İman” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 22: 212-214. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed. el-Milel ve’n-nihal. thk. A. F. Muhammed. Beyrût: Darüʹl‐Kütübiʹl‐İlmiyye, ts.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1991.
- Uludağ, Süleyman. “Amel” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 13-16, Ankara: TDV Yayınları, 1991.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîrü’t-Taberî: Câmiʿu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kurʾân. nşr. Ahmet M. Şakir, Mahmut M. Şakir. Kahire: Dârul Mearif, 1969.
- Yazıcıoğlu, M. Said. İslâm Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi. Ankara: Akçağ Yayınevi, 2001.
- Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Ekāvîl fî Vücûhi’t-Teʾvîl. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1366/1947.
- DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Kur’ân Portalı”. Erişim, 12-13 Nisan 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/ Türkçe Kur’ân Meâlleri. Erişim 13 Nisan 2022. http://www.kuranmeali.com/ayetkarsilastirma.asp?sure=49&ayet=6
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: İslâmî İlimleri Araştırma ve Yayma Vakfı (İSİLAY) İlahiyat Araştırmaları Merkezi (İLAMER)
Sayıdaki Diğer Makaleler
Din Öğretiminde Mizah Yönteminin Kullanımı