İslam Alimlerinin Düşünceleri Ekseninde “İslam Devleti" Anlayışı
Devlet, ortaya çıktığı günden beri insan hayatında merkezi bir rol oynayan siyasal bir örgütlenmedir. İslam âlimleri dahil olmak üzere her dine mensup düşünürlerin devlet ve yönetim konusundaki görüşleri farklılık arz etmektedir. Birçok İslam düşünürü tarafından İslam’ın siyasal ilkeleri (Şura, vb.) ve bu ilkelerin evrenselliği konusunda çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Her düşünür veya âlimin kendi yaşadığı dönemin koşullarından yola çıkarak yeni bir otorite/iktidar belirleme yöntemi (seçim, şura, tayin, vb.) ve iktidarın sınırı, denetimi ve kaynağı konusunda farklı yorum ve teori geliştirdiği söylenebilir. Âlimlerin 19. ve 20. yüzyılda, İslam’ın siyasi ve ahlaki kurallarına dayalı bir İslam Devleti’nin kurulması için cemaat, teşkilat, dernek ve parti şeklinde örgütlendiği görülmüştür. Ancak iktidarın kaynağının ruhani mi yoksa cismani mi olduğu konusunda fikir ayrılığı yaşanmıştır. Akabinde ise, birçok farklı yorum ve fraksiyonlar ortaya çıkmıştır. Bugün bile bu farklılıklardan bazıları aynı, bazıları ise farklı isimlerle varlığını devam ettirmektedir. Ancak temeldeki bu tartışma hala canlılığını sürdürmektedir. Bu çalışmada İslam devletinin nasıl olması gerektiği, şeklinin ne olduğu, ilkelerinin neler olduğu, Halifenin (devlet başkanının) nasıl seçileceği ve meşruiyetinin kaynağının ne olduğu soruları, İslam âlimlerinin görüşleri ekseninde üç kuşak halinde incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler:
İslam Devleti, İslam Alimleri, Halife, İttihât-i İslâm
The state is a political organization that has played a central role in human life since its inception. The views of thinkers of all religions, including Islamic scholars, on the state and administration differ. Numerous treatises have been written on the political principles of Islam (Shura, etc.) and the universality of these principles by many Islamic scholars. It can be said that every thinker or scholar has developed a different interpretation and theory about a new method of determining authority/power (election, council, appointment, etc.) and the limit, control and source of power based on the conditions of the period in which he lived. It has been observed that scholars have been organized as a community, organization, association and party party in the 19th and 20th centuries for the establishment of an Islamic State based on the political and moral rules of Islam. However, there has been disagreement as to whether the source of power is spiritual or corporeal. Consequently, many different interpretations and fractions emerged. Even today, some of these differences continue to exist under the same names and some with different names. However, this fundamental debate is still alive. In this study, the questions of how the Islamic state should be, what its shape is, what its principles are, how the Caliph (head of state) will be elected and what is the source of its legitimacy are examined in three generations in the axis of the views of Islamic scholars.
Keywords:
Islamic State, Islamic Scholars, Caliph, Union of Islam,
___
Abduh, M. (1979). El- A’malu’l- Kâmile li’l- İmam Muhammed Abduh, Tahkik: M. Ammara, 6. Cilt, Beyrut. Aksöz, A. (2018). Modernist Bir Eğitimci: Seyyid Ahmed Han. https://www.gzt.com/mecra/modernist-bir-egitimci-seyyid-ahmed-han-3426061 (Erişim Tarihi: 25. 05.2020).Algar, H. (1998). “Humeynî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
Ammâra, M. (1993). el-A'mâlu'l-Kâmiletü'l-İmam eş-Şeyh Muhammed Abduh, Dâru'ş-Şurûk, Beyrut.
Anis, A. (2004). “Mevdûdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
Arpa, E. (2016). Sudan Devriminin Mimarı Dr. Hasan Turabî ve Mücadelesi. Eskiyeni, (32), 181-192.
Ateş, D. (2019). Demokratik Siyaset: Siyaset Biliminin Çağdaş Temelleri. Dora Kitap, Bursa.
Ateş, H. (2003). “A Distinctive Model of State for Muslim Societies? Reconciling the Views of Contemporary Muslim Thinkers on an Ideal State”, Religion, State & Society, Vol. 31, No. 4.
Ay, H. (2016). “İslami Yenilenmenin Öncüsü Hasan Turabi ve Mirası -1”, https://www.haksozhaber.net/okul/islami-yenilenmenin-oncusu-hasan-turabi-ve-mirasi-1-7497yy.htm (Erişim Tarihi: 05. 04.2020).
Aydın, M. S. (2000), “Muhammed İkbal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
Baran, D. (2018). “Hasan el Turabi'nin siyasi hayatı ve fikirleri”, https://www.dunyabizim.com/portre/hasan-el-turabi-nin-siyasi-hayati-ve-fikirleri-h23408.html (Erişim Tarihi: 21. 04.2020).
Başgil, A. F. (1996). Din ve Laiklik, Yağmur Yayınları, İstanbul. Bergen, L. (2017). “Raşid Gannuşi ve “Allah’ın Vekili””, http://www.akkalemler.com/rasid-gannusi-ve-allah-in-vekili-makale-20473 (Erişim Tarihi: 21. 05.2020).
Birsin, M. (2004). Mâverdî’nin Devlet Anlayışı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri (İslam Hukuku) Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Büyük, C. (2017). İslam Devlet Felsefesi, Turkish Studies from Different Perspectives, 95-105. Büyükkara, M. A. (2020). Çağdaş İslami Akımlar. Klasik Yayınlar, İstanbul.
Cevizci, A. (2019). Felsefe Tarihi, Say Yayınları, İstanbul.
Coşkun, A. & Cankatar, A. (2018). Mukaddime’de İnsan, Toplum ve Toplumsal Yaşam Üzerine İnceleme, Medeniyet Araştırmaları Dergisi, Cilt: 3 Sayı: 6.
Çaha, Ö. (2016). Siyasi Düşüncelere Giriş. Ensar Neşriyat, İstanbul.
Çiftçi, O. Z. (2012). Maverdi’ye Göre Din-Devlet İlişkisi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Din Felsefesi Bilim Dalı, Konya.
Çiftçi, O. Z., & Erdem, H. (2013). İslam Siyaset Tarihinde Din ve Siyaset İlişkisi. İSTEM. 11(22), 117-129.
Davutoğlu, A. (1994). “Devlet” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Diyanet Yayınları, İstanbul. Efgânî, C. (1956). Tabiatçılığı Red, (Çev. Aziz Akpınarlı), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Efgânî, C. (1987). el-Urvetü’l-Vüskâ, (Çev. İbrahim Aydın), Bir Yayıncılık, İstanbul.
El-Benna, H. (2010). Risaleler, (Çev. Mehmet Eren vd.) Nida Yayıncılık, İstanbul.
El-Gazzali, A. M. (2016). İslam Hükümdarları İçin Siyaset Rehberi (Tahrîrü s sülûk fî tedbîri l mülûk). (Çev. Özgür Kavak). Klasik Kitap, İstanbul.
Eliaçık, İ. (2011). Adalet Devleti; Ortak İyinin İktidarı. İnşa Yayınları, İstanbul.
Et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. (1960). Târîhu’lumem ve’l-mulûk, Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm (Ed.), 2. Baskı, Dâru’l-Meârif bi-Mısr, Kâhire.
Farabi, (2011). İdeal Devlet. (Çev. Ahmet Arslan). 3. Baskı. Divan Kitap, İstanbul.
Gânim, İ. el-Beyyûmî (1997). “Hasan El-Bennâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Diyanet Yayınları, İstanbul.
Ghannouchi, R. (2016). “From Political Islam to Muslim Democracy The Ennahda Party and the Future of Tunisia”, https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/political-islam-muslim-democracy (Erişim Tarihi: 07.04.2020).
Gökalp, Z. (2016). Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak. Toker Yayınları, İstanbul.
Görgün, H. (2009). “Seyyid Kutub”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
Hüseyin, Z. (1991). “Muhammed Abduh (1849-1905)”. https://www.haksozhaber.net/okul/muhammed-abduh-1849-1905-61yy.htm (Erişim Tarihi: 27. 04.2020).
Işık, S. (2008). “Cemaleddin Afgani ve Ali Şeriati”. http://www.aliseriati.com/kitaplar.php?Makale_id=243& Kat_ id=15 (Erişim Tarihi: 07.04.2020).
İbn-i Haldun, (2011a). Devlet. (Çev. Osman Arpaçukuru). 4. Baskı. İlke Yayıncılık, İstanbul.
İbn-i Haldun, (2011b). Mukaddime. Dergâh Yayınları, İstanbul.
İbn-i Rüşd, (2020). Felsefe, Din ve Te’vil (Faṣli’l-maḳāl ve taḳrîru mâ beyne’ş-şerîʿa ve’l-ḥikme mine’l-ittiṣâl). (Çev. Mahmut Kaya). 2. Baskı. Klasik Kitap, İstanbul.
İbn-i Teymiyye, (2019). es-Siyâsetü’ş-şerʿiyye. (Çev. Muhammed Tutuş). Daru’l-İmara, Malatya.
İkbal, M. (2013). İslam'da Dini Düşüncenin Yeniden İnşası. (Çev. Rahim Açar). Timaş Yayınları, İstanbul.
İşcan, M. Z. (1997). Muhammed Abduh’un Dini ve Siyasi Görüşleri, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Erzurum.
İşcan, M. Z. (2006). Muhammed Abduh’un Nübüvvet Görüşü ve Çağdaş İslam Düşüncesine Etkileri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0 (26), 27-55.
Kara, İ. (1985). “İslam Düşüncesinde Paradigma Değişimi”. MTSD Cilt 1 Tanzimat’tan Meşruiyete Birikim. İletişim Yayınları, İstanbul.
Kara, İ. (2005). “Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi İçin Bir Çerçeve Denemesi”. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi. Kitapevi yayınları, 15-66.
Karaman, H. (1994). “Cemâleddin Efgānî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
Keskioğlu, O. (1962). Cemâleddin Efgânî. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 10, Sayı 1.
Kılıçbay, M. A. (1997). Devletin Yeniden Yapılanması, Doğu Batı Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1.
Koçak, R. (2006). Muhammed Abduh’ta Selefi Eğilimler, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı, İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.
Kutup, S. (1980). Yoldaki İşaretler, (Çev. Salih Uçan), Hicret Yayınları, İstanbul.
Kutup, S. (1982). İslam’da sosyal Devlet, (Çev. M. Beşir Eryabsoy), Arslan Yayıncılık, İstanbul.
Kutup, S. (1984). İste İslam, Kültür Yayınları, İstanbul.
Macit, N. (2000). Din- Siyaset İlişkisinin Teolojik Yorumu, Seba Yayınları, Ankara
Mâverdî, E. (1979). el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye, (Çev. Ali Şafak). Bedir Yayınevi, İstanbul.
Menekşe, Ö. (2005). İslam Düşünce Tarihinde Devlet Anlayışı: Mâverdi ve Nizâmülmülk Örneği, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi V, Sayı: 3.
Mevdûdî, E. (1967). İslâm'da Hükûmet, (Çev. Ali Genceli), Hilâl Yayınları, İstanbul.
Mücahid, H. T. (1995). Farabi’den Abduh’a Siyasi Düşünce, (Çev. Vecdi Akyüz), İz Yayıncılık, İstanbul.
Nizâmülmülk, (2009). Siyâsetnâme. Antikkitap, İstanbul.
Öksöz, İ. (2019). “Müslüman Kardeşler- Seyyid Kutub”. https://millidusunce.com/misak/musluman-kardesler-2/ (Erişim Tarihi: 04.03.2020).
Özel, M. (2018). “Bir Dava ve Davet Adamı: Mevdudi”, https://www.yorungedergi.com/2018/10/bir-dava-ve-davet-adami-mevdudi/ (Erişim Tarihi: 04.03.2020).
Özervarlı, M. S. (2005). “Muhammed Abduh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
Özkazanç, A. (2014). Devletin Örgütlenmesi. Siyaset. (Ed. Yüksel Taşkın). İletişim Yayınları, İstanbul.
Öztürk, M. (2006). Oksidantalizm Bağlamında Afgânî-Abduh Ekolü, Marife, Yıl: 6, Sayı: 3.
Riza, R. (2015). Gerçek İslam’da Birlik. (Çev. Hayreddin Karaman). İz Yayıncılık, İstanbul.
Samarri, S. (2010). “Abdurreşid İbrahim’in Dilinden Cemaleddin Afgani”, Kur’ani Hayat Dergisi, Sayı 16.
Sönmez, M. (2002). İslâm Modernizminin Doğuşu ve İki Önemli Temsilcisi (Afgânî ve Abduh’un Modernist Yönlerine Kısa Bir Bakış) / The Rise of the Islamic Modernism and Two Most Consequential Representatives. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0 (18),
Şirin, Y. (2017). “Muhammed Abduh’un “Özgürlükçü Siyasetini” Anlamak”. http://minorkritik.com/2017/08/22/ muhammed-abduhun-ozgurlukcu-siyasetini-anlamak/ (Erişim Tarihi: 04.03.2020).
Tığlı, İ. (2016). “İslam düşüncesinin son kalesi: Hasan Turabi”. http://www.gercekhayat.com.tr/yazarlar/islam-dusuncesinin-son-kalesi-hasan-turabi/ (Erişim Tarihi: 20.03.2020).
Timur, T. (2019). İslam, Laiklik ve Aydınlanma Savaşı. İnkılap Kitapevi, İstanbul.
Udeh, A. (1992). İslâm ve Beşerî Kanunlar. (Çev. Mustafa Nuhoğlu). Ravza Yayınları, İstanbul.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2019
- Yayıncı: Şırnak Üniversitesi