TOPLUMBİLİMSEL AÇIDAN CAHİLİYE PAGANİZMİNİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ

Farklı yorumlamalara rağmen Cahiliye, İslam öncesi toplumun gerek din gerekse kültür bağlamında yaşam tarzına karşılık gelir. İslam’dan sonra Müslümanlar arasında İslam öncesine atfen kullanılmış olan bu kavram, dönemi tüm özellikleri ile kuşatan tam anlamıyla bir zihniyeti ifade eder. Hayata yön veren önemli bir olgu olarak dönemin inanç anlayışı da bu zihniyetin içerisinde var olan olgulardandır. Bu anlamda Cahiliye insanı, kendi özgün şartları içerisinde, farklı etmenlerin etrafında çok yönlü belirleyicilerle bir inanç anlayışı ve bu anlayışa bağlı bir kutsal algısı geliştirmiştir. Sami dillerinde, Yunancada ve Latincede de karşılığı olan, Türkçede temiz ve pak olmak anlamındaki Arapça kutsiyet, bir din içerisindeki unsurları birbirine bağlayarak o dinin bütünlüğünü sağlayan veya kuşatan en temel öğedir. İslam literatüründe yaratıcı güç ilkesiyle Allah’a izafe edilen bir kavram olarak tanımlanan kutsallığın, Cahiliye Arabı nezdindeki önemi, ancak onun bu kavrama yüklediği anlamla ve bu kavram etrafında inşa ettiği tutum ve tavırlarıyla anlaşılabilir. Kuşkusuz oluşumunda coğrafyadan ekolojiye, çetin ama gizemli çöl deryasının belirsizliklerinden hayatı anlamlandırma çabalarına kadar birçok faktörün başat rol oynadığı Cahiliye kutsal algısı, toplumun gereksinimleri, öncelikleri ve değerleriyle ortaya çıkan kolektif bilinçle yoğruludur. Bu anlamda yiyecekler, mesken, taş, ağaç, yıldız, duygu, his vs. birçok somut ve soyut varlık Cahiliye insanı için kutsal ya da kutsal karşıtı olarak profan nitelikler kazanabilir. Kutsallığın ana desenleri ve en önemli bileşenleri olan mana ve tabu ise, bu olgunun vazettiği güce karşılık gelen, insanlar üzerinde derin etkileriyle onların davranışlarını kontrol eden unsurlardır.

SOCIAL SCIENTIFICALLY CHARACTERISTIC FEATURES OF JAHILIYYAH PAGANISM

Despite different interpretations, Jahiliyyah corresponds to the lifestyle of pre-Islamic society in terms of both religion and culture. This concept, which was used in reference to pre-Islam among Muslims after Islam, expresses a mentality that encompasses the period with all its features. The understanding of belief of the period, as an important phenomenon that guides life, is also one of the phenomena that exist within this mentality. In this sense, the people of Jahiliyyah have developed an understanding of belief and a sacred perception based on this understanding with multiple determinants around different factors in their own unique conditions. Arabic holiness, which means being clean and pure in Turkish, which is also equivalent in Semitic languages, Greek and Latin, is the most basic element that connects the elements in a religion to each other and encompasses the integrity of that religion. The importance of sacredness, defined as a concept attributed to God with the principle of creative power in the Islamic literature, in the eyes of the Arab of ignorance can only be understood with the meaning it attributes to this concept and the attitudes and attitudes built around this concept. Undoubtedly, the perception of the sacred Jahiliyyah, in which many factors from geography to ecology, from the uncertainties of the arduous but mysterious desert sea to the efforts to make sense of life play a dominant role in its formation, is compounded by the collective consciousness that emerges with the needs, priorities and values of the society. In this sense, food, residence, stone, tree, star, emotion, feeling etc. many tangible and intangible entities can acquire profane qualities for the Jahiliyyah man as sacred or anti-sacred. The main patterns and the most important components of holiness, meaning and taboo, are the elements that correspond to the power of this phenomenon and control their behavior with their profound effects on people.

PDF

___

Aruçi, Muhammed. “Saibe” , Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35/542-543, Ankara: TDV Yayınları, 2008.
Atay, Hüseyin. İslamdan Önce Arap Yarımadasında Putpereslik ve Yayılışı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Dergisi, 6/1(Nisan 1957), 80-98.
Bilgin, Vecdi. “ ‘Sosyal Akışkanlık’ Kavramı Üzerine”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/2 (2003), 297-309.
Brockelmann, Carl. İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi, çev. Neşet Çağatay, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1964.
Çağatay, Neşet. İslamdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
Danışman, Nafiz. “ ‘Cahiliyye’ Kelimesinin Mana ve Menşei”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/1, (1956), 192-197.
Danişmend, İsmail Hami. İzahlı İslam Tarihi Kronolojisi, 1 Cilt, İstanbul: Bab-ı Ali Yayınevi, 1960.
Daryal, Ali Murat. İslamın Doğuş ve İlk Yayılışının Psiko-Sosyal Açıdan Tahlili, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1999.
Demirci, Kürşat. “Kutsiyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 26/495-496, Ankara: TDV Yayınları, (2002).
Durant, Will. The Story of Civilization-The Age of Faith-, New York: Simon And Schuster, XVI. Print, 1950.
Duri, Abdulaziz. İlk Dönem İslam Tarihi-bir önsöz-, çev. Hayrettin Yücesoy, İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016.
Durkheim, Emile. Din Hayatının İbtidai Şekilleri, çev. Hüseyin Cahit Yalçın, 1-2 Cilt, İstanbul: Tanin Matbaası, 1923.
El-Bekri. Cahiliye Arapları, çev. Levent Öztürk, İstanbul: İz Yayıncılık, 1998. Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Gece Yayınları, 1991.
Emin, Ahmed. Fecrü’l-İslam-İslamın Doğuşu, çev. Ahmed Serdaroğlu, Ankara: Kılıç Kitabevi, 1976.
Esat, Mahmut. İslam Tarihi, Sad. Sadi Irmak, İstanbul: Tan Matbaası, 1965.
Fayda, Mustafa, “Cahiliye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 7/17-19, İstanbul: TDV Yayınları, (1993).
Gündüz, Şinasi. “Arap Paganizmi Cahiliye: Kur’an’ın İndiği Tarih”, Siyer Dersleri-Mekke Dönemi, ed. İdris Söylemez, 79-101, Malatya: Malatya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
Günaltay, M. Şemseddin. İslam Öncesi Arap Tarihi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
Haral, Günay. “Kutsiyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 26/497, Ankara: TDV Yayınları, (2002).
Hitti, Philip K. The Arabs -A Short History-, London: Macmillan and Co. Ltd, Second Edit, 1914.
Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
Hodgson, Marshall G.S. Hz. Muhammed’in Çağrısı 570-624, çev. Ahmet Demirhan, İslam’ın Serüveni 1, Ed. Metin Karabaşoğlu, 83-127, İstanbul: İz Yayıncılık, 1995. İbn al-Kalbi. Putlar Kitabı (Kitab al-Asnam), çev. Beyza Düşüngen, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
İbn Haldun, Ebu Zeyd Abdurrahman. Mukaddime, çev. Zakir Kadiri Ugan, 1 Cilt, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
İbn Hişam, Muhammed. İslam Tarihi Siret-i İbn-i Hişam Tercemesi, çev. Hasan Ege, 1 Cilt, İstanbul: Kahraman Yayınları, 2006.
İncil-Tevrat-Zebur Kutsal Kitap, 10 Mart 2021, https://incil.info İbn İshak, Muhammed. Siyer, çev. Sezai Özel, İstanbul: Akabe Yayınları, 2. Basım, 1980.
Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar, çev. Selahattin Ayaz, İstanbul: Pınar Yayınları, 2. Basım, 1991.
Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Tanrı ve İnsan, çev. Kürşat Atalar, İstanbul: Pınar Yayınları, 5. Basım, 2017.
Kayaoğlu, İsmet. İslam Kurumları Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1984.
Kister, M. J. “Mekke ile ilgili bazı rivayetler-Cahiliye’den İslam’a”- İlk Dönem İslam Tarihi Üzerine, Der. Ali Aksu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri, çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
Lindholm, Charles. İslami Ortadoğu, çev. Balkı Şafak, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2004.
Nöldeke, Thedore. “Arabs (Ancient)”, Encyclopaedia of Religion and Ethics, Editör: James Hastings et al. 1/659-673, London: Prin. Morrison & Gibb Limited, 1908. Otto, Rudolf. Kutsala Dair, çev. Sevil Ghaffari, İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları, 2014. Refik, Ahmet, Tarih-i Umumi-Araplar-, 5 Cilt, İstanbul: Kütüphane-i İslam ve Askeri Neşriyatı, 1328.
Schimmel, Annemarie, Tanrı'nın Yeryüzündeki İşaretleri, İslam’a Görüngübilimsel Yaklaşım, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
Smith, Tim Mackintosh-. Arabs, New Haven And London: Yale University Press, 2019.
Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri”, Milel Ve Nihal, 11/1, (Ocak-Haziran 2014), 9-50.
Söylemez, Mehmet Mahfuz. Cahiliye Dönemi’nde Mekke’nin Demografik, İdari, Ekonomik, Kültürel ve Dini Yapısı Üzerine Bazı Notlar, Siyer Dersleri-Mekke Dönemi, ed. İdris Söylemez, 102-127, Malatya: Malatya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
Watt, W. Montgomery, Hz. Muhammet Mekke’de, çev. M. Rami Ayas-Azmi Yüksel, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
Wellhausen, Julius, İslam’ın En Eski Tarihine Giriş, çev. Fikret Işıltan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1960.
Yıldız, Hakkı Dursun vd., Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, 1 Cilt, (İstanbul: Çağ Yayınları, 1992).
Zehebi, İmam. Tarihu’l İslam, çev. Muzaffer Can, 1 Cilt, İstanbul: Cantaş Yayınları, 1994.
Zeydan, Corci. İslam Uygarlıkları Tarihi (Tarihü’t Temeddünni’l-İslami), çev. Nejdet Gök, 1 Cilt, İstanbul: İletişim Yayınları, 3. Basım, 2012.