Yeni Bir Belgeye Göre Bursa Müderrislerinin Ge-lirleri

XIX. yüzyıldaki modernleşme hareketleri çerçevesinde açı-lan ve Batı tarzında eğitim veren okullar karşısında eski önemi-ni yitirseler de medreseler, uzun süre Osmanlı eğitim sistemi-nin temel taşı olarak hizmet etmişlerdir. Medreselerin en önem-li unsuru ise; eğitim-öğretim işlerinin sorumlusu olan müder-rislerdir. Öyle ki Osmanlı eğitim sistemi ve ilmiye teşkilatı açı-sından esas olan; kişinin hangi medresede eğitim aldığı değil hangi müderris tarafından yetiştirildiğidir. Osmanlı eğitim sis-temi içinde bu kadar önemli olan müderrisler, maddi-manevi her türlü desteğe nail olmuşlardır. Bu anlayışla müderrislerin bir kısmı, geçim sıkıntısı yaşamamaları için maaşlarına ek ola-rak ayni yardımlarla da desteklenmişlerdir. Bu çalışmada, üze-rinde tarih kaydı olmayan ancak, içindeki bazı bilgilerden ha-reketle 19. yüzyıla ait olduğunu düşündüğümüz bir belgeden hareketle Bursa müderrislerine yapılan nakdi ve ayni ödemeler incelenecektir. Her ne kadar müderrislerin nakit olarak alacak-ları ücretler hakkında arşiv belgelerinde yeterince bilgi varsa da; kendilerine yapılan ayni ödemelerin ne olduğu, bazı istisna-lar dışında, tam olarak bilinmemektedir. Bu yüzden, bu belge-nin önemi daha da artmakta ve müderrislerin ayni ve nakdi ge-lirlerine ilişkin çalışmalara önemli bir katkı sağlamaktadır.

Incomes of Mudarrises in Bursa according to a New Document

In the nineteenth century, madrasas lost their former significance against the Western-style schools that were opened within the framework of the modernization movements of the nineteenth century, the madrasas have long served as the cor-nerstone of the Ottoman education system. The most important element of the madrasas is mudarrises (professors) who are responsible for education and training. So much so that in terms of Ottoman education system and ilmiye organization (learned group), which student was educated by which mudar-ris, rather than who was educated in the madrasa. Mudarrises, who were so important in the Ottoman education system, rece-ived all kinds of financial and moral support. For this reason, some of the mudarrises were also supported with the aid given in kind in addition to their salaries for the living conditions. In this study, the aid given in kind and monetary payments made to Bursa's mudarrises will be examined by moving from a do-cument that does not have a date on it but we think that it be-longs to the nineteenth century. Although there is enough in-formation in the archive documents about the fees that the mu-darrises will receive in cash; it is not known exactly what the aid given in kind made to them are, except for some exceptions. So, the importance of this document increases, and it provides a significant contribution to the study of the aid given in kind and the cash revenues of the mudarrises.

PDF

___

Mecmû'a-i eş'ar ve fevâid, Millet Kütüphanesi, AEMnz, 726/1
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) Defter No: 5604, 5375, 10053.
Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, İstanbul, 1309
Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanûnnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, IV, VII ve VIII, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1994.
Fatih Sultan Mehmed, Kânûnnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştır-malı Metin), Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
Fatih Sultan Mehmed, Atam Dedem Kanunu Kanunâme-i Âl-i Osman, Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013.
Gök, İlhan, İstanbul Büyükşehir Kütüphanesi MC. O. 71 Numaralı 909-933/1503-1527 Tarihli İn‘âmât Defteri (Transkripsiyon, Değerlendir-me), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araş-tırmaları Enstitüsü, 2014.
Gökçe, Turan, “934 (1528) Tarihli Bir Deftere Göre Anadolu Vilâyeti Medreseleri ve Müderrisleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. XI, 1994, s. 163-175.
Yıldırım, Alper, Müstakimzade Süleyman Saadeddin’in Devhatü’l-Meşâyih Osmanlı Şeyhü’l-islamlarının Biyografileri Adlı Eserinin Transkripsi-yon ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Ke-mal Üniveristesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
Alan, Ercan, “Yeni Bir Belgeye Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Rume-li Medreseleri ve Müderrisleri”, Turkish Studies, 12/1, 2017, 1-32.
Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, 2002.
Gök, İlhan, “İn'âmât Defteri Çerçevesinde II. Bayezid Dönemi İstanbul Medreselerine Bakış”, Mavi Atlas, 2014, Sayı: 3, s. 66-78.
Hızlı, Mefail, Bursa Medreseleri, İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
Hızlı, Mefail, “Osmanlı Eğitim-Öğretim Tarihi Konusunda Önemli Bir Kaynak: “Müderrisîn Vezâifi””, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi, S. 8, C. 8, 1999, s. 97-133.
Hızlı, Mefail, Mahkeme Sicillerine Göre Bursa Medreselerinde Eğitim-Öğretim, İstanbul: Emin Yayınları, 2013.
İpşiri, Mehmet, “Buk‘a”, DİA, VI, İstanbul, 1992, s. 386-387. İpşiri, Mehmet, “Medrese”, DİA, XXVIII, Ankara, 2003, s. 327-333. İpşiri, Mehmet, “Müderris”, DİA, XXXI, İstanbul, 2006, s. 468.470. Unan, Fahri, “Mevleviyet”, DİA, XXIX, Ankara, 2004, s. 467-468. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: TTK, 1988.
Mecmû'a-i Eş'ar ve Fevâid İsimli Eserin İlgili Kısmının Transkripsiyonu [42a]
Mahrûse-i Burusa Medârisinin Müderrisleri Olan Efendilere Ta‘yîn Olunan Vezâif
Vezâif-i Medrese-i Çelebi Sultân Mehmed Hân Der-Burusa Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 196.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i Burusa 990. Be-her kile-i Burusa hıntaya altmı-şar akçe virilür. Bâ-fermân- âlî.
Senevî Şaîr: Bâ-kile-i Burusa 240. Beş kileye bir guruş virilür.
Senevî Bâdâm: Kıyye 20.
Yevmiyye Fodula: Kıt‘a 176.
Ramazâniye Pirinç: Kile 82.
Ramazâniye Revgan-ı Sâde: Kıyye 98.
Bedel-i Aş: Guruş 20.
Senevî Yaylakiye: Guruş 35.
Bahâriye Üç Ay Ziyâde Alınan Fodula: Kıt‘a 40.
Vezâif-i Medrese-i Yıldırım Bâyezîd Hân Der-Burusa
Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 110.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i Bursa 1290. Aynî hınta alınur.
Senevî Şaîr: Bâ-kile-i Bursa 200. Aynî alınur.
Yevmiyye Fodula: Kıt‘a 40.
Bedel-i Aş ve Ramazâniye Üzüm: Kıyye 100.
Ramazâniye Pirinç: Kile 5.
Bahâriye: Guruş 13.
Yaylâkiye: Guruş (Boş).
Vezâif-i Medrese-i Sultân Murâd Hân-ı Hâfî Der-Burusa
Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 178.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i Bursa 610. Aynî alınur.
Senevî Şaîr: Bâ-kile-i Bursa 160. Aynî alınur.
Yevmiyye Fodula: Kıt‘a 36.
Ramazâniye Revgan-ı Sâde: Kıyye 55.
Ramazâniye Asel: Kıyye 30.
Ramazâniye Pirinç: Kile 322.
Ramazâniye ve Bahâriye: Aded 3000.
Senevî Hatab: Yük 37. Dört adedi bir yük i‘tibâr olunur.
Dânişmendler İçün
Be-her Haftada Erz: Kıyye 5.
Revgan-ı Sâde: Kıyye 1.
Asel: Kıyye 1.
Hatab: Yük 4
A‘yânı tamamen alına gelmişdir.
Vezâif-i Medrese-i Gâzî Hüdâvendigâr Der-Burusa
Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 177.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i Bursa 260. Aynî alınur.
Ramazâniye Pirinç: Kile 272.
Ramazâniye Revgan-ı Sâde: Kıyye 55.
Ramazâniye Asel: Kıyye 21.
Yevmiyye Fodula: Kıt‘a 55.
Yaylâkiye: Guruş 19.
Senevî Hatab: Yük 4000. Dört adedine bir hamule i‘tibâr olunur.
Dânişmendler İçün
Haftada Pirinç: Kıyye 5.
Haftada Revgan-ı Sâde: Kıyye 1.
Haftada Revgan-ı Zeyt: Kıyye 2.
Haftada Hatab: Aded 28. Dört adedi bir hamuledir. [42b]
Vezâif-i Medrese-i Sultân Orhan Der-Bursa
Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 140.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i Bursa 90. Aynî alınur.
Ramazâniye Pirinç: Kile 17.
Ramazâniye Asel: Kıyye 61.
Ramazâniye Revgan-ı Sâde: Kıyye 6.
Yevmiyye Fodula: Kıt‘a 72.
Yaylâkiye: Guruş 242.
Vezâif-i Medrese-i Hazret-i Emîr Kuddise Sirruh El-hatîr
Vazîfe-i Yevmiyye: 50 Akçe Kendi Vakfından, 20 Akçe Cezerî Kâsım Paşa Vakfından, 70.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i Bursa 48.
Senevî Pirinç: Kile 24.
Yevmiyye Fodula: Kıt‘a 36.
Fodula Bedeli Senevî Alınan Hınta: Bâ-kile-i Bursa 198.
(Boş): Kıyye 36.
Vezâif-i Medrese-i Süleyman Paşa Der-Burusa
Maa’t-tevliyedir
İnegöl-i Bursa ve Yenişehir-i Bursa ve Akhisar ve Geyve taraflarında kurâ ve mezâri‘ vardır. Müderrisi gayriye iltizâm ider.
Vezâif-i Medrese-i Veliyyüddin-zâde Ahmed Paşa Der-Burusa Maa’t-tevliyedir
Akdeniz Boğazı taşrasında Boğça Ada’ya muhâzî Gebekli(?) dimekle şehir kırı ve mezâri‘ vardır. Müderrisi gayriye iltizâm ider.
Vazîfe-i Medrese-i Hamza Bey Der-Bursa
Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 90.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i İnegölî 120. İnegöl’den alınur.
Senevî Şaîr: Bâ-kile-i İnegölî 60. İnegöl’den alınur ve on kile Bursa ile on beş gelür.
Medrese-i Hançeriye
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 80.
Yıldırım’dan Fodula: Kıt‘a 6.
Yeşil’den: Kıt‘a 4.
Medrese-i İsa Bey
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 73.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i Bursa 120.
Senevî Şaîr: Bâ-kile-i Bursa 120.
Sultân Murâd-ı Sânî’den Fodula: Kıt‘a 6.
Medrese-i Kadriye
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 70
Medrese-i İvaz Paşa
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 75.
Orhan’dan Fodula: Kıt‘a 4.
Medrese-i Molla Yegân
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 70.
Yıldırım’dan Fodula: Kıt‘a 6.
Medrese-i Va‘ziye
Vazîfe-i Yevmiye: 35 Yıldırım Bâyezîd’den, 15 Suğrâ Mahkemesi Kirâsı 50.
Hınta-i Senevî: Kile 120. Yüz Kileden.
Şaîr-i Senevî: Kile 100.
Yıldırım’dan Fodula: Kıt‘a 8.
Orhan’dan Fodula: Kıt‘a 4. [43a]
Medrese-i İshak Paşa Yevmiyye: 80.
Senevî Hınta: Kile 120.
Senevî Şaîr: Kile 100.
Orhan’dan Fodula: 12.
Medrese-i Şahin Lala
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 66.
Gayr-ı Vâsıl: 6.
Orhan’dan Fodula: Kıt‘a 2.
Medrese-i Mollâ Hüsrev
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 51.
Emîr Sultân’dan Fodula: Kıt‘a 2.
Medrese-i Çendik(?)
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 40.
Orhan’dan Fodula: Kıt‘a 8.
Medrese-i Esseyyid Hüseyin Erzincânî
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 38.
Gayr-i Vâsıl Rakabedir. Vüs‘at gelse dahi vazîfe vardır.
Medrese-i Mollâ Fenârî
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 33.
Gayr-i Vâsıl da Vardır.
Medrese-i Bâyezîd Paşa
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 23.
Senevî Hınta: Bâ-kile-i Bursa 120.
Yeşil’den Fodula: Kıt‘a 6.
Medrese-i Kösec Ali Paşa
Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 32.
Yeşil’den Fodula: Kıt‘a (Boş)
Medrese-i Sarrâfiye
Maa’t-tevliyedir
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 22.
Yeşil’den Fodula: Kıt‘a 8.
Orhan’dan Fodula: Kıt‘a 2.
Medrese-i Müftî Ahmed Paşa
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 20.
Yeşil’den Fodula: Kıt‘a 6.
Orhan’dan Fodula: Kıt‘a 2.
Murâdiye’den Fodula: Kıt‘a 12.
Medrese-i Kâsım Subaşı
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 22.
Medrese-i Peri Peyker(?)
Maa’t-tevliyedir
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 14.
Medrese-i Mollâ-yı Cedîd
Maa’t-tevliyedir
Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 27.
Muâdiye’den Fodula: Kıt‘a 2.
Medrese-i Arabiye
Vazîfe-i Yevmiyye: Akçe 22.
Murâdiye’den Fodula: Kıt‘a 4.
Medrese-i Gökdere
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 15.
Medrese-i Hüseyin Çelebi
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 222(?).
Medrese-i Veled-i Abdurrahman
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 15.
Medrese-i Hüseyin Paşa
Maa’t-tevliyedir
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 18.
Yıldırım’dan Fodula: Kıt‘a 3.
Medrese-i Esediyye
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 8.
Orhan’dan Fodula: Kıt‘a 4. [43b]
Medrese-i Kara Mustafa Paşa
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 15.
Medrese-i Süleyman Paşa Der-İznik
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 15.
Medrese-i Hasan Paşa
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 4.
Medrese-i Leys-zâde
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 3.
Medrese-i Göbekli
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 3.
Medrese-i Pîr Esîr Der-Câmi‘-i Kebîr
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 3.
Dersiye-i El-hâc Süleyman Der-Câmi‘-i Kebîr
Yevmiyye-i Vazîfe: Akçe 10.