Şiir Sanatının Mantık Bilimindeki Yerine İlişkin Tartışmalar Bağlamında İbn Sînâ Mantığında Şiir Sanatının Konumlandırılışı

Mantık tarihte ilk defa Aristoteles tarafından ortaya konulmuştur. Kategoriler, Yorum Üzerine, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler ve Sofistik Çürütmeler Üzerine isimli altı kitabın Organon’un bölümleri olduğunda şüphe yoktur. Ancak Retorik ve Poetika’nın Organon’un bölümleri olup olmadığı tartışılmıştır. İslam dünyasındaki kadar açık olmasa da Aristoteles’in Poetika’sının mantığın bir bölümü ve beş sanattan biri olarak değerlendirildiğine ilişkin ifadelere Yunan şarihlerin bazı eserlerinde de rastlanabilmektedir. Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd gibi İslâm mantıkçıları Retorik ve Poetika’yı kesin bir şekilde mantıkta ele almışlar ve Aristotelesçi poetika kuramını yeniden inşa etmişlerdir. İslam dünyasında neredeyse tüm mantıkçılar şiir sanatını mantığın bölümü olarak görmüşlerdir. İbn Sînâ şiir sanatını kısa eserlerinde mantığın bir bölümü olarak değerlendirmiş, bununla birlikte Kitâbu’ş-Şifâ’nın mantık kısmının son kitabı olan Fennü’ş-Şi‘r’de şiir sanatını ayrı bir kitapta ele almıştır. Bu makalede şiir sanatının mantığın bir bölümü olup olmamasına ilişkin tartışmalar zemininde İbn Sînâ’nın meseleyi nasıl ele aldığı ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İbn Sînâ, Aristoteles, mantık, şiir, taklid, tahyil.

The Localization of the Art of Poetry in Ibn Sina’s Logic in the Context of Discussions on the Place of the Art of Poetry in Logic

Logic was introduced for the first time in history by Aristotle. There is no doubt that the siix books titled Categories, On Interpretation, Prior Analytics, Posterior Analytics, Topics, Sophistical Refutations are parts of Organon. However, it is discussed whether Rhetoric and Poetics are parts of Organon. Although not as clear as in the Islamic world, statements about Aristotle’s Poetics as a part of logic and one of the five arts can be found in some of the works of Greek commentators. Islamic logicians like Alfarabi, Ibn Sina and Ibn Rushd explicitly examined Rhetoric and Poetics in logic and reconstracted Aristotelian poetics theory. Almost all logicians in Islamic world saw the art of poetry as a part of logic like Alfarabi. Ibn Sina evaluated poetry as a part of logic in his short works, in addition to this he handled the art of poetry in a separate book in Fann al-Shi‘r that is the last book of logic section of Kitâb al-Shifa. Inthis article, we will ty to reveal how Ibn Sina handles the issue in the context of discussions about whether poetry is a part of logic or not.

Keywords:

Ibn Sina, Aristotle, logic, poetics, representation, imagination.,

PDF

___

Aristoteles, İkinci Çözümlemeler, çev. Ali Houshiary, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
Aristoteles, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 2010.
Aristoteles, Poietika (Şiir Sanatı Üzerine): Peri Poiêtikês, çev. Nazile Ka- laycı, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2005; Kitâbu Aristûtâlis fi’ş- Şi‘r, çev. Ebû Bişr Mettâ b. Yûnus el-Kunnâî, nşr. Abdurrahman Bedevî, Fennü’ş-Şi‘r: me‘a’t-Tercemeti’l-‘Arabiyyeti’l-Kadîme ve Şurûhu’l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, Kahire: Mektebetü’l- Hafzati’l-Mısriyye, 1953; fi’ş-Şi‘r li-Aristûtâlîs, çev Abdurrahman Bedevî, Aristoteles, Fennü’ş-Şi‘r: me‘a’t-Tercemeti’l-‘Arabiyyeti’l- Kadîme ve Şurûhu’l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, Kahire: Mektebetü’l-Hafzati’l-Mısriyye, 1953.
Aristoteles, Retorik, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul: Yapı Kredi Ya- yınları, 2004.
Black, Deborah, Logic and Aristotle’s Rhetoric and Poetics in Medieval Arabic Philosophy, Leiden-New York- Copenhag-Cologne: E. J. Brill, 1990.
Butterworth, Charles E., “Introduction”, İbn Rüşd (Averroes), Averroes’ Middle Commentary on Aristotle’s Poetics içinde, takdim ve çeviri: Charles E. Butterworth, Indiana: St. Augustine’s Press, 2000.
Demirkaynak, Ayşe, İbn Sînâ’nın Poetika’sı Üzerine Bir İnceleme, yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
Durusoy, Ali, “Mantık ve Mantık Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”, İslâmî İlimler Dergisi, c. 5, sy. 2, 2012.
Fârâbî, Eflâtun Felsefesi, çev. Hüseyin Atay, Fârâbî’nin Üç Eseri içinde, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
Fârâbî, İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Vadi Yayınları, 1999.
Fârâbî, Makâle fî Kavânîni Sınâ‘ati’ş-Şu‘arâ li’l-Mu‘allimi’s-Sânî, nşr. Muhammed Takî Dâniş Pejûh, el-Mantıkiyyât li’l-Fârâbî içinde, Kum: Menşûrâtü Mektebeti Âyetullâhi’l-‘Uzmâ el-Mer‘aşî en- Necefî, 1987; “Şiir Sanatının Kanunları”, çev. Mehmet Bayraktar, İslâm Düşüncesi Yazıları içinde, Ankara: Elis Yayınları, 2004.
Gemuhluoğlu, Zeynep, “Metaforların Kognitif İçeriklerinin Felsefe ve Şiir Dili Açısından İncelenmesi-Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd Ör- nekleri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 34, 2008.
İbn Rüşd, Cevâmi‘u Kitâbi’ş-Şi‘r, nşr. Charles E. Butterworth, Averroes’ Three Short Commentaries on Aristotle’s “Topics”, “Rhetoric”, and “Poetics” içinde, Albany: State University of New York Press, 1997; Poeika Üzerine Küçük Şerh, çev. Ali Tekin, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 3&4, 2014.
İbn Rüşd, Şerhu Kitâbi’l-Burhân li-Aristûtâlîs, nşr. Abdurrahman Bedevî, Şerhu’l-Burhân li-Aristû ve Telhîsu’l-Burhân içinde, Kuveyt: el- Meclisü’l-Vatanî li’s-Sekâfe ve’l-Fünûn ve’l-Âdâb, 1984.
İbn Rüşd, Telhîsu Kitâbi’ş-Şi‘r, nşr. Charles E. Butterworth ve Ahmed Abdülmecid el-Herîdî, Mısır: Merkezu Tahkîki’t-Turâs, 1986; Telhîsu Kitâbi’ş-Şi‘r: Poetika (Şiir) Orta Şerhi, çev. Ali Tekin, İstan- bul: Endülüs Yayınları, 2019.
İbn Sînâ, Dânişnâme-i Alâî, çev. Murat Demirkol, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
İbn Sînâ, Fennü’ş-Şi‘r min Kitâbi’ş-Şifâ, nşr. Abdurrahman Bedevî, Aris- toteles, Fennü’ş-Şi‘r: me‘a’t-Tercemeti’l-‘Arabiyyeti’l-Kadîme ve Şurûhu’l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, Kahire: Mektebetü’l- Hafzati’l-Mısriyye, 1953.
İbn Sînâ, İşâretler ve Tenbihler, çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
İbn Sînâ, Kitâbu’n-Necât, nşr. Macit Fahri, Beyrut: Menşûrâtu Dâri’l- Âfâki’l-Cedîde, 1985.
İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ: İkinci Analtikler, çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
İbn Sînâ, eş-Şifâ, el-Mantık, el-Kıyâs, nşr. Sa‘îd Zâyid, Kahire: el- Hey’etü’l-‘Âmme li-Şu’ûni’l-Matâbi‘i’l-Emîriyye, 1964.
İbn Sînâ, ‘Uyûnu’l-Hikme, çev. Alparslan Açıkgenç, M. Hayri Kırbaşoğ- lu, Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2004.
İbn Zür‘a, Kitâbu’l-Kıyâs li-Aristûtâlîs el-Hakîm, nşr. Cîrâr Cîhâmî ve Refîk el-‘Acem, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, 1994.
Kemal, Salim, The Philosophical Poetics of Alfarabi, Avicenna and Averroes: The Aristotelian Reception, London -New York: Routledge, 2003.
Kindî, “Aristoteles’in Kitaplarının SayısıÜzerine”, çev. Mahmut Kaya, Felsefî Risâleler içinde, İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
Ross, David, Aristoteles, çev. Ahmet Arslan vd., İstanbul: Kabalcı Yayı- nevi, 2011.
Tekin, Ali, Fârâbî’de Felsefenin Serüveni: Mantık Bilimi Temelli Bir Felsefe Tarihi Felsefesi, Ankara: Araştırma Yayınları, 2009.
Tekin, Ali, “İbn Rüşd’ün Aristoteles’in Poetika’sını Yorumlama Tarzı Üzerine Bir İnceleme”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, sy. 34, 2017.