Güldane Tuğba ŞAHİN, Dilek KANDEMİR, Ahmet BALKAYA, Onur KARAAĞAÇ

Türkiye Orijinli Yedikule Tipi Marul (Lactuca sativa L. var. longifolia) Genotiplerinin Teksel Seleksiyon Yöntemiyle Islahı

Marul, Compositae familyasının Lactuca cinsine bağlı tek yıllık bir sebze türüdür. Marulun anavatanı; Anadolu, Kafkasya, İran ve Türkistan olarak kabul edilmektedir. Ülkemiz, bitki genetik kaynakları ve genetik çeşitlilik açısından dünyanın eşsiz ve en önemli ülkelerinden birisidir. Yerel genetik kaynaklar, ıslah programlarının başarıya ulaşmasında en önemli faktörlerden birisi olan fenotipik varyasyonun temelini oluşturur. Bu çalışma 2020-2021 yılları arasında, Türkiye orijinli Yedikule tipi 28 marul genotipinin teksel seleksiyon ıslahı yöntemiyle değerlendirilmesi ve çeşit adayı olabilecek ümit var marul genotiplerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Ayrıca, marul genotiplerinde kendileme çalışmaları da yapılmıştır. Seleksiyonda; ilkbahar ve sonbahar yetiştirme dönemlerine uygun, sapa kalkmayan, orta irilikte, erkenci marul genotiplerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla, seleksiyon kriterleri tarafımızdan geliştirilmiş ve tartılı derecelendirme yöntemine göre değerlendirme yapılmıştır. Tartılı derecelendirme yöntemine göre Yedikule tipi marul genotipleri ilkbahar yetiştirme döneminde 254-484 arasında puan ve sonbahar yetiştirme döneminde ise 16-480 arasında puan almışlardır. Sonbahar döneminde bazı marul genotiplerinde erken sapa kalkma (bolting) durumu gerçekleşmiştir. Her iki dönem de seleksiyon kriterleri yönünden öne çıkan 6 genotip (YM-1, YM-5, YM-13, YM-14, YM-16 ve YM-19) ümit var marul genotipleri olarak seçilmiştir. Araştırma sonucunda öne çıkan marul genotiplerinin gelecekte çeşit ıslah çalışmalarında değerlendirilerek ticari üretime kazandırılması planlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Marul, genetik kaynaklar, saf hat, tartılı derecelendirme, çeşit

The Breeding of Turkey Originated Yedikule Type Lettuce (Lactuca sativa L. var. longifolia) Genotypes with Pureline Selection

Lettuce is an annual vegetable species belonging to the Lactuca genus of the Compositae family. Its origin is considered to be Anatolia, the Caucasus, Iran and Turkistan. Turkey is one of the unique and important countries of the world in terms of plant genetic resources and genetic diversity. Local genetic resources are the basis of phenotypic variation, which is one of the most important factors in the success of breeding programs. This study was carried out between 2020 and 2021years to evaluate 28 lettuce genotypes of Yedikule type originating in Turkey by pure-line selection method and to determine the promising genotypes that can be cultivar candidates. In addition, inbreeding studies were also conducted in the study. It was aimed to determine the medium size, no bolting and the early lettuce genotypes, which are suitable for spring and autumn growing periods. For this purpose, selection criteria were developed by us and evaluation was made according to the weighted ranking method. According to the weighted ranking method, Yedikule type lettuce genotypes scored among 254 to 484 in the spring growing period and among 16 to 480 in the autumn growing season. Early bolting occurred in some genotypes in the autumn period. The promising six genotypes (YM-1, YM-5, YM-13, YM-14, YM-16, and YM-19) are selected in terms of selection criteria in both periods. It is aimed to bring the lettuce genotypes, which were determined as promising as a result of the research, to commercial production by evaluating them in variety breeding studies in the future.

Keywords:

Lettuce, genetic resources, pure-line, weighted ranking method, variety,

PDF

___

Bağcı H, Baş T, 1980. Marul Islah ve Adaptasyonu. Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü, Menemen, İzmir.
Balkaya A, Karaağaç O, 2005. Vegetable Genetic Resources of Turkey. Journal of Vegetable Science, 11(4): 81-102.
Balkaya A, Kurtar ES, Yanmaz R, Özbakır M, 2011. Karadeniz Bölgesi Kestane Kabağı (Cucurbita maxima) Populasyonlarından Seleksiyon Islahı Yoluyla Geliştirilen Çeşit Adayları. Türkiye IV. Tohumculuk Kongresi, 14-17 Haziran 2011, Bildiriler Kitabı-1 s: 17-2, Samsun.
Balkaya A, Özgen R, 2019. Marul Tarımı. Tarım Gündem Dergisi, s. 9-11.
Balkaya A, Yanmaz R, 2001. Bitki Genetik Kaynaklarının Muhafaza İmkanları ve Tohum Gen Bankalarının Çalışma Sistemleri. Ekoloji Çevre Dergisi, 10(39): 25-30.
Boukema IW, Hazekamp T, Van Hintum TJL, 1990. The CGN Lettuce Collection. Centre for Genetic Resources, 27p., The Netherlands, Wageningen.
Che KP, Liang CY, Wang YG, Jin DM, Wang B, Xu Y, Zhang HY, 2003. Genetic Assessment of Watermelon Germplasm using the AFLP technique. HortScience, 38(1): 81-84.
De Vries IM, 1997. Origin and Domestication of Lactuca sativa L. Genetic Resources and Crop Evolution, 44(2): 165-174.
Kanal A, Balkaya A, Karaağaç O, 2021. Capsicum baccatum Türüne Ait Biber Genotiplerinin Fenotipik Kök Özellikleri Yönünden Seleksiyonu. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 26 (1): 19-33.
Karaağaç O, Balkaya A, 2017. Türkiye’de Yerel Sebze Çeşitlerinin Mevcut Durumu ve Islah Programlarında Değerlendirilmesi, Türktob Dergisi, 23: 8-15.
Karaağaç O, Balkaya A, 2019. Marul Tarımı. Tarım Gündem Dergisi, s. 17-24.
Şalk A, Arın L, Deveci M, Polat S, 2008. Özel Sebzecilik. Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, s. 438-440, Tekirdağ.
Şehirali S, Özgen, M, 2006. Bitki Islahı Ders Kitabı. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara Üniversitesi Matbaası, Ankara.
TTSM, 2021. Tescilli ve Üretim İzinli Çeşitler Listesi. T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü. http://www.tarimorman.gov.tr (Erişim tarihi: 23.11.2021).
Tunar M, Kesici S, 1998. İlkbahar Yetiştiriciliğinde Çatak Marulunun Teksel Seleksiyon Yöntemi ile Islahı. II. Sebze Tarımı Sempozyumu, 28-30 Eylül, s: 239-246, Tokat.
TÜİK, 2020. Türkiye İstatistik Kurumu. Tarımsal veriler. http://www.tuik.gov.tr (Erişim tarihi: 23.11.2021).
Yıldırım M, 1985. Populasyon Genetiği II. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi. Ders Kitabı, 236s., İzmir.