BAŞKURT TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİNDE ‘GİBİ’ ANLAMINDAKİ EDATLARLA KURULAN BENZETMELİ ANLATIMLAR

Bir konuyu idrak etmeyi ve kısa yoldan anlatmayı, etrafımızdaki dünyayı değerlendirmeyi kolaylaştıran benzetmeler pek çok alanda kullanılır. Benzetmeler, bütün dillerde bulunur ve milletlerin dünyaya bakış açısını yansıtan en önemli söz kalıplarından biridir; Türkiye Türkçesinde, benzetme edatı olarak adlandırılan gibi edatı ile yapılır. Başkurt Türkçesinde benzetmeler, Türkiye Türkçesinde gibi anlamındaki, kěwěk, hımaq, şikěllě, töslö, işě edatları ve +dAy, +tAy, źAy, +lAy ekleri ile yapılır. Bu çalışmada Başkurt Türkçesi söz varlığında kullanılan benzetmeli yapılar değerlendirilmiştir. Söz varlığının tespitinde Başkurt Türkçesi sözlükleri taranmıştır. Başkurt Türkçesindeki benzetmeli anlatımlar, önce yapı bakımından tasnif edilmiş; “İsim Kısmı Tek Bir İsimden Oluşan Benzetmeli Anlatımlar”, “İsim Kısmı Kelime Grubu Olan Benzetmeli Anlatımlar” olmak üzere iki ana başlıkta incelenmiştir. Daha sonra benzetmeli yapıların anlam özellikleri dikkate alınmış; kavram alanlarına göre “Mekâna ve Doğaya Yönelik Kullanılanlar”, “İnsana Yönelik Kullanılanlar”, “Yiyecek ve İçecek İçin Kullanılanlar”, “Renk İçin Kullanılanlar”, “Hayat ve Aile İçin Kullanılanlar”, “Nitelik ve Durum İçin Kullanılanlar”, “Duygu Bildiren Kullanımlar” ve “Eşya İçin Kullanılanlar” başlıkları altında incelenmiştir. Çalışmada, Başkurt Türkçesinde ve Türkiye Türkçesinde kullanılan benzetmeli yapılar karşılaştırılmış, söz varlığındaki ortaklıklar ve farklılıklar da belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Başkurt Türkçesi, gibi edatı, benzetme, metin aktarma, anlambilim.

Keywords:

Başkurt Türkçesi, gibi edatı, benzetme, metin aktarma, anlambilim.,

PDF

___

AGİŞEV, İ. M.; vd. (1993). Başqort Tělěněŋ Hüźlěgě (I-II). Moskova: Russkiy Yazık.
AKALIN, Ş. H.; vd. (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKALIN, Ş. H.; vd. (2012). Yazım Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKSAN, D. (2009). Anlambilim: Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınları.
AKSAN, D. (2013). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınları.
AKSAN, D. (2019). En Eski Türkçenin İzlerinde. Ankara: Bilgi Yayınları.
AYDIN, E. (2006). Eski Türk Yazıtlarında Benzetme İlgisiyle Kurulmuş Cümleler Üzerine. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 21: 65-72.
BİİŞEVA, Z. (1969). Haylanma Eśerźer I. Tom. Ufa: Kitap Neşriyatı.
BÜLEKOV, D. (1994). Ġüměr Běr Gěne. Ufa: Kitap Neşriyatı.
DAĞISTANLIOĞLU, E. (2015). Teg Edatı ve Çağataycadaki Varyasyonları Üzerine. International Journal of Language Academy. Volume 3/4 Winter: 374-385.
DMİTRİYEV, N.K. (2008). Başqort Tělěněŋ Grammatikahı. Ufa: Başqort Devlet Universitetı.
EHTEMOV, M.X. (2002). Xeźěrgě Başqort Tělě – Leksikologiya, Frazalogiya, Leksikografiya. Ufa: Başqort Devlet Universitetı.
ERSOY YAZICI, H. (2018). Başkurt Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
GABAİN, A. (1988). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GARİPOV, R. (1996). Eśerźer I. Tom. Ufa: Kitap Neşriyatı.
GÜNAY, D. (2016). Kültürbilime Giriş: Dil, Kültür ve Ötesi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
İMER, K.; KOCAMAN, A.; vd. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
İŞBAYEV, K. G., İŞKİLDİNA, Z. K. (2014). Başqort Tělěněŋ Qıśqasa Hüźyahalış Hüźlěgě. Ufa: Kitap Neşriyatı.
İŞBİRZİN, E. F.; vd. (1996). Başqortsa-Russa Hüźlěk. Moskova: Digora Neşriyatı.
KALKAN, N. (2020). Başkurt Türkçesinde Hayvan Adlarıyla İlgili Aktarmalar. İdil. 66: 330-364.
KİYİKBAYEV, C. F. (1976). Başqort Tělě. Ufa: Kitap Neşriyatı.
KİYİKBAYEV, J. F. (2002). Xeźěrgě Başqort Tělěněn Leksikahı hem Frazeologiyahı. Ufa: Başqort Devlet Universitetı.
KUNAFİN, G. S. (2018). Başqort Tělě Grammatikahı II-Morfologiya. Ufa: Kitap Neşriyatı.
Lİ, Y. (2004). Türk Dillerinde Sontakılar. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
ISRAEL, M.; vd. (2004). On Simile (Haz. Achard Michel ve Kemmer Suzanne). Language, Culture, and Mind. Stanford CA: CSLI Publications: 123-135.
MUSTAFAYEV E. M.; ŞÇERBİNİN, V. G. (1996). Büyük Rusça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Multilingual Yayınları.
NEZERGULOV, U. F. vd. (2002). Başqort Tělěněŋ Diyalekttarı Hüźlěgě. Ufa: Kitap Neşriyatı.
ÖNER, M. (2011). -lIG˃-lI Ekli Niteleme Sözlerinin Edatlaşması. Türkçe Yazıları. İstanbul: Kesit Yayınları.
ÖZŞAHİN, M. (2011). Başkurt Türkçesi Söz Varlığı. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
ÖZÜNLÜ, Ü. (2001). Edebiyatta Dil Kullanımları. İstanbul: Multilingual.
SAİTBATTALOV, G. G. (2010). Başqort Tělě - Stilistika (9. Tom). Ufa: Kitap Neşriyatı.
SEV, G. (2012). Türkiye Türkçesinde Gibi Edatıyla Kurulan Benzetmeli Anlatımlar. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 7/4: 419-522.
SİRAZİTDİNOV, Z. E. (1997). Başqort Tělěněŋ Yışlıq Hüźlěgě – Fenni Eźebiyet Buyınsa. Ufa: Ġilěm.
SİRAZİTDİNOV, Z. E. (2002). Başqort Tělěněŋ Yışlıq Hüźlěgě – Proza Buyınsa. Ufa: Ġilěm.
SİRAZİTDİNOV, Z. E. (2006). Başqort Tělěněŋ Yışlıq Hüźlěgě – Publitsistika Buyınsa. Ufa: Ġilěm.
UFUK PİLTEN, Ş. (2015). Dil Bilimsel Açıdan Benzetme ve Sait Faik Abasıyanık’ın Hikâyelerindeki Görünümleri. Türk Dili. c. 109, S. 767-768 Kasım-Aralık: 318-342.
UFUK PİLTEN, Ş. (2016). Çağdaş Türk Edebiyatında Yeni Bir Benzetme Kategorisi: Ritmik Benzetmeler. Türkbilig. 2016/31: 171-188.
URAKSİN, Z. G. (1985). Başqort Tělěněŋ Sinonimdar Hüźlěgě. Ufa: Kitap Neşriyatı.
URAKSİN, Z. G. (2006). Başqort Tělěněŋ Frazeologik Hüźlěgě. Ufa: Kitap Neşriyatı.
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2011). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě I. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2011). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě II. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2012). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě III. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2012). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě IV. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2013). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě V. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2014). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě VI. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2015). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě VII. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2016). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě VIII. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2017). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě IX. Ufa: Kitap Neşriyatı
HİSAMİTTDİNOVA, F. G., vd. (2018). Başqort Tělěněŋ Akademik Hüźlěgě X. Ufa: Kitap Neşriyatı
ZEYNULLİN, M.B. (2002). Xeźěrgě Başqort Eźebi Tělě – Morfologiya. Ufa: Başqort Devlet Universitetı.