Kentsel Raylı Sistem Planlamasında Risk Faktörleri: İstanbul Örneği

Literatürde raylı sistemlerin yapım ve işletme aşamalarına yönelik riskleri inceleyen çalışma sayısı sınırlı olmakla beraber özellikle 2019-2021 döneminde yaşanan COVID-19 salgını nedeniyle bu sorunun önemi daha fazla kavranmış ve bu yöndeki çalışmalar hızla artmıştır. Bu çalışmada risk analizi COVID-19 ile sınırlı tutulmamış raylı sistem yatırımlarının barındırdığı çeşitli riskler araştırılmıştır. İstanbul kenti çok sayıda ve farklı kapasitelerde raylı sistemine sahip olması nedeniyle örnek alan olarak incelenmiştir. Çalışmada raylı sistemlerin planlanması aşamasında öngörülen yatırım planı, finansman, yapım, yolcu sayısı öngörülerinin ne düzeyde gerçekleştiği, yanılmaları etkileyen risk faktörlerinin neler olduğu önce-sonra yöntemiyle araştırılmıştır. Araştırma bulguları İstanbul’da raylı sistemlerde yolcu talebinin pandemiden önce dahi tahminlerin altında kaldığını göstermektedir. Yolcu talebi tahminindeki sapmalar maliyeti karşılama süresinin uzamasına neden olmaktadır. Bu sorunun kaynağı daha çok ulaşım ana planlarının dayanağı ve girdisi olan arazi kullanımı, nüfus ve demografik girdileri ile ilgilidir. İkinci grupta yapımın gecikmesi, maliyetlerin artması ve gelirlerdeki azalmaya neden olabilen riskler yer almaktadır. Üçüncü grupta yer alan riskler ise pandemi ve benzeri koşullarda hareketliliğin kısıtlanması nedeniyle ortaya çıkabilmektedir, İşletme aşamasında karşılaşılabilecek kaza ve arızalar ise son risk grubunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

raylı sistemler, risk analizi, İstanbul, kentsel ulaşım

Risk Factors in Urban Rail Transit Planning: İstanbul Case

In the literature there are limited studies dealing with risks in urban rail transit investments. Recently, due to the COVID-19 epidemic in the 2019-2021 period scholars paid more attention to the risk factors and their adverse impacts on urban transit systems. In this study, besides COVID-19, various risks factors in rail transit investments are investigated in Istanbul metropolitan city, the first ranking city in Turkey in terms of transit investments. This research employed before-after analysis in order to find inaccuracies and failures at planning, investment and management of transit systems. Research findings reveal that even before the pandemic (2020), passenger demand for rail transit was below predicted figures. Inaccuracies in estimation of passenger demand, which result in prolonging cost recovery period, is mostly related to land use, population and demographic inputs of the transport master plans. In the second group, there are risks that may cause delay in construction, increase in costs and decrease in revenues. The risks in the third group may arise due to the restriction of mobility in pandemic and similar conditions. The last risk group is the accidents and malfunctions that may be encountered during the operation phase.

Keywords:

Rail transit, risk assessment, İstanbul, urban transportation,

PDF

___

Ayan, Y. (2018). Raylı sistem projelerinde fizibilite raporlarının değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Babalık-Sutcliffe, E. (2016). Urban rail operators in Turkey: Organisational reform in transit service provision and the impact on planning, operation and system performance. Journal of Transport Geography, 54, 464-475.
Baştürk F. (2014). Kent içi raylı toplu taşıma sistemleri incelemesi ve dünya örnekleri ile karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Ulaştırma ve Haberleşme Uzmanlığı Tezi). Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ankara.
Bucsky, P. (2020). Modal share changes due to COVID-19: The case of Budapest. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 8, 100141.
Cats, O. (2016). The robustness value of public transport development plans. Journal of Transport Geography, 51, 236–246.
Cats, O., ve Krishnakumari, P. (2020). Metropolitan rail network robustness. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 124317.
Evren, G. (2001). İstanbul ulaştırmasının dünü, bugünü, Türkiye Mühendislik Haberleri, 413, 19-24
Cirit, F. (2016). Sürdürülebilir kentiçi ulaşım politikaları ve toplu taşıma sistemlerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi). Kalkınma Bakanlığı, Ankara.
Damat, A. ve Utlu Z. (2018). İstanbul metro istasyonlarında iş güvenlik uygulamaları. Demiryolu Mühendisliği, 8, 52-69.
Flyvbjerg, B., Skamris Holm, M. K., ve Buhl, S. L. (2003). How common and how large are cost overruns in transport infrastructure projects? Transport reviews, 23(1), 71-88.
Fouracre, P. R., Allport, R. J., ve Thomson, J. M. (1990). The performance and impact of rail mass transit in developing countries (No. 78).
Gkiotsalitis, K., ve Cats, O. (2021). Public transport planning adaption under the COVID-19 pandemic crisis: literature review of research needs and directions. Transport Reviews, 41(3), 374-392.
Güneş, B. M. (2009). Tarihi kent merkezlerinde metro yapımı ve arkeolojik değerleri koruma ilişkisi; İstanbul Tarihi Yarımada örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) (2005). Kadıköy-Kartal metro hattı fizibilite raporu.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) (2006). Üsküdar-Ümraniye metro hattı fizibilite raporu.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) (2007a). 4. Levent-Hacıosman metro hattı fizibilite raporu.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) (2007b). Kabataş-Mahmutbey metro hattı fizibilite raporu.
İBB (2021a). İstanbul Büyükşehir Belediyesi açık veri portalı hat bazlı yolculuk sayıları. 21 Temmuz 2021 tarihinde https://data.ibb.gov.tr/dataset/rayli-sistemler-hat-bazli-yolculuk-sayilari/resource/d83e94d3-1b28-4c88-9d62-61502c28ea4c adresinden erişildi.
İBB (2021b). İstanbul Büyükşehir Belediyesi açık veri portalı raylı sistemler günlük aylık yıllık vagon kilometre bilgileri. 19 Haziran 2021 tarihinde https://data.ibb.gov.tr/dataset/rayli-sistemler-gunluk-aylik-yillik-vagon-kilometre-bilgileri/resource/26eb037d-a54b-4c3b-9b3d-e6a4cd37ef39 adresinden erişildi.
İBB (2021c). İstanbul Büyükşehir Belediyesi açık veri portalı raylı sistemler hat bazlı sefer sayıları. 19 Haziran 2021 tarihinde Raylı Sistemler Hat Bazlı Sefer Sayıları - Raylı Sistemler Hat Bazlı Sefer Sayıları - İBB (ibb.gov.tr) adresinden erişildi.
İBB (2021d). İstanbul Büyükşehir Belediyesi açık veri portalı raylı sistemler günlük maksimum yolcu sayıları. 19 Haziran 2021 tarihinde https://data.ibb.gov.tr/dataset/rayli-sistem-gunluk-maksimum-yolculuk-sayilari/resource/38f170b4-5746-4672-81b1-a75516712c2a adresinden erişildi.
İETT (2019). İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri, İstanbul’da toplu ulaşım bilgileri. 19 Haziran 2021 tarihinde https://www.iett.istanbul/tr/main/pages/istanbulda-toplu-ulasim/95 adresinden erişildi.
İUAP (2011), İstanbul Büyükşehir Belediyesi. İstanbul metropoliten alanı kentsel ulaşım ana planı.
McDaniels, T., Chang, S., Cole, D., Mikawoz, J., ve Longstaff, H. (2008). Fostering resilience to extreme events within infrastructure systems: Characterizing decision contexts for mitigation and adaptation. Global Environmental Change, 18(2), 310-318.
Metro İstanbul (2012). Metro İstanbul A.Ş. Faaliyet Raporu, 2012.
Metro İstanbul (2013). Metro İstanbul A.Ş. Faaliyet Raporu, 2013.
Metro İstanbul (2014). Metro İstanbul A.Ş. Faaliyet Raporu, 2014.
Metro İstanbul (2015). Metro İstanbul A.Ş. Faaliyet Raporu, 2015.
Metro İstanbul (2016). Metro İstanbul A.Ş. Faaliyet Raporu, 2016.
Metro İstanbul (2017). Metro İstanbul A.Ş. Faaliyet Raporu, 2017.
Metro İstanbul (2018). Metro İstanbul A.Ş. Faaliyet Raporu, 2018.
Metro İstanbul (2019). Metro İstanbul A.Ş. Faaliyet Raporu, 2019.
Metro İstanbul (2021a). Metro İstanbul A.Ş. tarihçe. 19 Haziran 2021 tarihinde https://www.metro.istanbul/Home/Tarihce adresinden erişildi.
Metro İstanbul (2021b). Metro İstanbul A.Ş. faaliyet raporları. 19 Haziran 2021 tarihinde https://www.metro.istanbul/icerik/faaliyet_raporlari adresinden erişildi.
Metro İstanbul (2021c). Metro İstanbul A.Ş. yolcu istatistikleri. 19 Haziran 2021 tarihinde https://www.metro.istanbul/yolcuhizmetleri/yolcuistatistikleri adresinden erişildi.
Metro İstanbul (2021d). Metro İstanbul A.Ş. duyurular. 19 Haziran 2021 tarihinde https://www.metro.istanbul/Home/Duyurular (Erişim tarihi: 21/7/2021).
Miller, M., ve Szimba, E. (2015). How to avoid unrealistic appraisal results? A concept to reflect the occurrence of risk in the appraisal of transport infrastructure projects. Research in Transportation Economics, 49, 65-75. https://doi.org/10.1016/j.retrec.2015.04.007
MUAP (2018), Muğla Büyükşehir Belediyesi, Muğla ulaşım ana planı.
Nicolaisen, M. S. (2012). Forecasts: fact or fiction?: Uncertainty and inaccuracy in transport project evaluation. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Aalborg University, Aalborg, Danimarka.
Ocak, İ. (2012). Metro kazılarında zor zemin şartlarında şaft inşası-Kadıköy-Kartal Metrosu örneği. İstanbul Yerbilimleri Dergisi, 20(2), 71-79.
Özalp, M., ve Öcalır Akünal, E. V. (2008). Türkiye'deki kentiçi ulaşım planlaması çalışmalarının değerlendirilmesi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 25(2), 71-97.
Özgür, Ö. (2011). Performance analysis of rail transit investments in Turkey: İstanbul, Ankara, İzmir and Bursa. Transport Policy, 18(1), 147-155.
Pickrell, D. H. (1990). Urban rail transit projects: Forecast versus actual ridership and costs [October 1989] (No. UMTA-MA-08-9021-89-1). United States Urban Mass Transportation Administration.
Ramjerdi, F., ve Fearnley, N. (2014). Risk and irreversibility of transport interventions. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 60, 31-39.
Salling, K. B., ve Leleur, S. (2017). Transport project evaluation: feasibility risk assessment and scenario forecasting. Transport, 32(2), 180–191. https://doi.org/10.3846/16484142.2015.1063003
Sartori, D., Catalano, G., Genco, M., Pancotti, C., Sirtori, E., Vignetti, S., ve Bo, C. (2014). Guide to cost-benefit analysis of investment projects: Economic appraisal tool for Cohesion Policy 2014-2020. 21 Temmuz 2021 tarihinde https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/cba_guide.pdf adresinden erişildi.
Severo, M., Ribeiro, A. I., Lucas, R., Leão, T., ve Barros, H. (2021). Urban rail transportation and SARS-Cov-2 infections: An ecological study in the Lisbon Metropolitan Area. Frontiers in Public Health, 9, 20. (https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.611565).
Şen, O. S. (2015). Kentiçi raylı sistemlerde hat bakımlarının planlanması, yönetimi ve risk değerlendirmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
TCDD Taşımacılık (2019) TCDD Taşımacılık A.Ş. 2019 yılı faaliyet raporu. 19 Haziran 2021 tarihinde https://www.tcddtasimacilik.gov.tr/uploads/images/Strateji/TCDD-Tasimacilik-2019-Faaliyet-Raporu.pdf adresinden erişildi.
Tekeli, İ. (1992). Yüzelli yılda toplu ulaşım. İstanbul Dergisi, 2, 18-27.
Tirachini, A., ve Cats, O. (2020). COVID-19 and public transportation: Current assessment, prospects, and research needs. Journal of Public Transportation, 22(1), 1.
TÜİK (2013-2018) Türkiye İstatistik Kurumu. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi, 2013-18 dönemi ilçeler arası göç istatistikleri.
TÜİK (2018) Türkiye İstatistik Kurumu. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi, 2018
UPİ (2011). İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir ulaşım ana planı, 2030.
Wang, X., Koç, Y., Derrible, S., Ahmad, S. N., Pino, W. J., ve Kooij, R. E. (2017). Multi-criteria robustness analysis of metro networks. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 474, 19-31.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.