Bir Ulus ve Modern Bir Başkent İnşa Etmek: Ankara ve Tiran’ın İlk İmar Planlarının Karşılaştırmalı Bir İncelemesi

Bir zamanlar Osmanlı bayrağı altında birleşen iki başkent, Tiran ve Ankara, sırasıyla 1920 ve 1923'te farklı ulusal bayraklar altında yeni başkentler olarak belirlenmişler; ideolojik ve fiziksel olarak benzer bir kentsel gelişim sürecini paylaşmışlardır. Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra her iki şehir de önemli dönüşümlere sahne olmuştur. Kentsel gelişimleri, kentsel elemanları ve yerleşim örüntüleri bakımından güçlü bir yabancı etki/destek altında; Ankara için davet edilen ve hizmetlerinin karşılığı ödenen yabancı teknokratlar ve Tiran için yabancı faşist yöneticiler aracılığıyla benzer şekilde gerçekleşmiştir. Bu makale, bu iki şehrin ilk kentsel imar planlarını, yani Carl Christoph Lörcher tarafından çalışılan Ankara planı ve Gherardo Bosio tarafından çalışılan Tiran planı ve uygulamalarının arkasındaki yaklaşımları değerlendirerek, ideolojik ve fiziksel dönüşümlerinin karşılaştırmalı bir analizini sunmuştur. Çalışma göstermiştir ki, yeni yükselen milliyetçi rejimler, kentsel planlamayı ideolojik modernleşme ve ulus inşası gündemlerini uygulamak için bir araç olarak kullanmışlardır. Metnin odak noktası, iki modernist planın tabula-rasa yaklaşımı ile eski mevcut Osmanlı yapılı çevresinin korunması ve/ya ihmali arasında nasıl salındığını ilişkilendirmek olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Ankara, Tiran, milliyetçilik, şehir planlaması, başkent, Osmanlı İmparatorluğu, eski şehir, karşılaştırmalı çalışma.

Building a Nation, Building a Modern Capital City: A Comparative Study of Ankara’s and Tirana’s First Master Plans

Two capital cities, Tirana and Ankara, once united under the Ottoman banner, shared a similar urban development process ideologically and physically as they were designated the new capital cities under disparate national banners in 1920 and 1923 respectively. After the disintegration of the Ottoman Empire, both cities witnessed a non-negligible transformation. Their urban development occurred in a congruent fashion including urban components and settlement patterns with a strong foreign influence, i.e., paid foreign technocrats for the case of Ankara, and the foreign fascist rulers for the case of Tirana. This article provided a comparative analysis of these two cities and their ideological and physical transformations via evaluation of their first urban development plans, i.e., Ankara’s by Carl Christoph Lörcher and Tirana’s by Gherardo Bosio, and ideological charges behind their implementations. The rise of new nationalist regimes employed urban planning as a tool to implement ideological modernization and nation-building agendas. The focus of the text was to correlate how the two modernist plans oscillated between a tabula-rasa approach and conservation and/or neglect of the existing Ottoman built environment.

Keywords:

Ankara, Tirana, nationalism, urban planning, capital city, Ottoman Empire, old town, comparative study.,

PDF

___

Akcan, E. (2009). Çeviride modern olan, şehir ve konutta Türk-Alman ilişkileri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Aliaj, B., Dhamo, S., & Thomai, G. (2016). Tirana, qyteti i munguar. Tirana: Polis Press.
Aliaj, B., Keida, L., & Myftiu, G. (2003). Tirana, the challenge of urban development. Tirana: Cetis.
A Italia no mundo. (1940). Vittorio Emanuele III square and Casa del Fascio. [Photograph]. A Italia no mundo, December 1940.
AQTN. (1939-41). Piano Regolatore di Tirana by Gherardo Bosio 1939-41. [Map] Arkivi Qendror Teknik i Ndërtimit.
AQTN. (1939-43). Bosio’s master plan completed by Poggi and Lambertini. [Map] Arkivi Qendror Teknik i Ndërtimit.
AQTN (1949). “Stato attuale” map in the general plan of the Piano Regolatore di Tirana. [Map] Arkivi Qendror Teknik i Ndërtimit.
Aslanoğlu, İ. (2010). Erken cumhuriyet dönemi mimarlığı (1923-1938). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Avcı Hosanlı, D., & Altan, T. E. (2018). The residential architecture of Ankara during the 1920s: The housing types in the settlement zones of the new capital city. VEKAM Journal of Ankara Studies, 6(2), 183-210. DOI: 10.5505/jas.2018.08108.
Avcı Hosanlı, D. (2020). 1920’lerin Ankara’sından bir mahallenin ve konutlarının anlattıkları. İdealkent - Journal of Urban Studies, 11(31), 1517-1548. DOI: 10.31198/idealkent.795488
Aydın, S., Emiroğlu, K., Türkoğlu, Ö., & Özsoy, E. D. (2005). Küçük Asya’nın bin yüzü: Ankara. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Barbarich, E. (1905). Albania. Monografia antropogeografica. Roma: Enrico Voghera.
Benevolo, L. (1971). History of modern architecture. Cambridge, Massachusetts: M.I.T. Press.
Berkes, N. (2014). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve ulusun inşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde mimari kültür (T. Birkan, Trans.). İstanbul: Metis Yayınları.
Cansever, T. (2013). Osmanlı şehri. İstanbul: Timaş Yayınları.
Capolino, P. (2011). Tirana: a capital city transformed by the Italians. Planning Perspectives, 26(4), 591-615. Doi: https://www.tandfonline.com/action/showCitFormats?doi=10.1080/02665433.2011.601610
Castiglioni, B. (1941). Appunti sulla capitale dell'Albania all'alba del nuovo regime. Bollettino della Società Geografica Italiana, 6(7), 9-27.
Cengizkan, A. (2002). Ankara 1024-25 Lörcher planı: Bir başkenti tasarlamak ve sonrası. In A. Cengizkan (Ed.), Modernin saati (pp.37-60). Ankara & İstanbul: Mimarlar Derneği, Boyut Yayın Grubu.
Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın ilk planı: 1924-25 Lörcher planı. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı.
Cinar Ozdil, N., Vejre, H., & Bilsel, F. C. (2019). Emergence and evolution of the urban public open spaces of Ankara within the urban development history: 1923 to present. Journal of Planning History, 1(19), 26–51. https://doi.org/10.1177/1538513219848434
Çolak, M. (2012). Macarların gözü ile yeni başkent Ankara (1923-1938). In Y. Kurt (Ed.), Tarihte Ankara uluslararası sempozyumu bildirileri (pp. 847–870). Ankara: AÜDTC Fakültesi Yayınları.
Cresti, C. (Ed.) (1996). Gherardo Bosio, architetto fiorentino. 1903-1941. Firenze: Angelo Pontecorboli Editore.
Degrand, A. (1901). Souvenirs de la Haute-Albanie. Paris: H. Welter.
Distaptur. (1930). Skanderberg square. [Photograph] Distaptur - L'Ente Editoriale di Tirana negli anni 1939-1943.
Distaptur. (1940-42). Skanderberg square and the Viale Imperiale. [Photograph] Distaptur - L'Ente editoriale di Tirana negli anni 1939-1943.
Esin, T., & Etöz, Z. (2015). 1916 Ankara yangını: Felaketin mantığı. İstanbul: İletişim.
Fondo Francesco e Franco Tagliarini. (1920-30). Ministry buildings. [Photograph] Archivio fotografico societa geografica Italiana.
Goethe Institut. (2021). Lörcher’s 1924-25 Ankara urban development. [Map] Başkentin Oluşumu: Avusturyalı, Alman ve İsviçreli mimarların izleri. Ankara: Goethe Institut. Retrieved from https://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/arc/loe/trindex.htm
Hall, R. C. (2000). The Balkan wars, 1912-1913: Prelude to the first world war. London-New York: Routledge.
Hirst, P. Q. (2005). Space and power: politics, war and architecture. Cambridge: Polity.
Iaselli, L. (2004). L’espansione finanziaria dell’Italia in Albania (1925-1943). La Banca Nazionale d’Albania e la SVEA. Rivista di Storia Finanziaria (12), 65-104.
Iaselli, L. (2013). Le relazioni finanziarie tra Italia e Albania (1925-1943). Il ruolo della Banca Nazionale d’Albania. Paper presented at the L’Albania indipendente e le relazioni italo-albanesi (1912-2012), Atti del Convegno in occasione del centenario dell'indipendenza albanese, Roma.
İnönü Encyclopedia (1948). Ankara’s plan of 1940. [Map] National Education Printing Press (Milli Eğitim Basımevi), Plates no.55, 56, 57.
Karaosmanoğlu, Y. K. (1934/2015). Ankara. İstanbul: İletişim.
Kezer, Z. (2015). Building modern Turkey: State, space, and ideology in the early republic. Pittsburgh, Pa.: University of Pittsburgh Press.
Kuban, D. (2016). Anadolu-Türk şehri, tarihi gelişmesi, sosyal ve fiziki özellikleri üzerine bazı gözlemler. In Sanat, mimarlık, toplum kültürü üzerine makaleler (pp. 40–67). İstanbul: Boyut Yayınları.
Madran, E. (2001). Gezi yapıtlarında Ankara kenti ve yapıları. In Y. Yavuz (Ed.), Tarih içinde Ankara II (pp. 155–172). Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Miho, K. (2003). Shqipëria: vështrim urbanistik, 1912-1944. Tiranë: Extra.
Moricz, P. (1930). Kisebb közlemenyek: Utilevel Ankarabol. Turan XII, 37–39.
METU. (1924-25). Lörcher’s Ankara plans 1924-25. [Map]. Ankara: METU Faculty of Architecture Library and Archives.
Posca, L. (2013). Architetti italiani in Albania (1914-1943). Roma: Clear.
Poujoulat, B. (1841). Voyage dans l’asie mineure, en mesopotamie, a palmyre, en syrie, en palestine et en egypte. Ducollet.
Rava, C. E. (1928). Dell’europeismo in architettura. Rassegna Italiana, 21(2), 133-140.
Rava, C. E. (1931). Di una architettura coloniale moderna. Domus, (42), 32-36.
Rava, C. E. (1941). Per la casa e la vita in colonia. Domus, (158), 61-63.
Resta, G. (2016). The Italian way: Urban planning heritage in Albania. Architecture and Urban Planning, (11), 19-23.
Resta, G. (2019). Atlante di progetti per l’Albania. La città e il territorio nel primo Novecento. Melfi: Libria.
Resta, G., & Gatip, J. (2021). The aesthetic of right. How historical fake feeds populist agendas. IMG Journal, (4), 322-341.
Roselli, A. (2006). Italy and Albania: Financial relations in the fascist period. London-New York: I.B.Tauris.
Roth, J. (2014). Viaggio in Albania (V. Schweizer, Trans.). Bagno a Ripoli: Passigli.
Roth, J. (2015). 35th chapter. In The hotel years. Wanderings in Europe between the wars. Granta Books. E-book.
Şahin Güçhan, N. (2001). 16-19 yy. nüfus tahminlerine göre Osmanlı Ankara’sında mahallelerin değişim süreçleri üzerine bir deneme. In Y. Yavuz (Ed.), Tarih içinde Ankara II (pp. 123–154). Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
SALT Research. (1930). Republic square. [Photograph]. Postcard and photographs archive (AHANKA049). İstanbul.
SALT Research. (1930-40). Gazi Mustafa Kemal Boulevatrd. [Photograph]. Postcard and photographs archive (AHANKA131). İstanbul.
Sarıoğlu, M. (2001). Ankara bir modernleşme öyküsü (1919-1945). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
Şenol Cantek, F. (2011). ’Yaban’lar ve yerliler. Başkent olma sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim.
Şimşir, B. N. (2006). Ankara… Ankara... bir başkentin doğuşu. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Sözen, M. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Tankut, G. (1993). Bir başkentin imarı: Ankara 1929-39. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
Tankut, G. (2000). Jansen planı uygulama sorunları ve cumhuriyet demokrasisinin kent planına yaklaşımı. In Y. Tükel Yavuz (Ed.), Tarih içinde Ankara (pp. 301–316). Ankara: TBMM Basımevi.
Therborn, G. (2017). Cities of power. The urban, the national, the popular, the global. London, New York: Verso.
Türkyılmaz, M. (2015). Ankara’da havuzbaşları: 1923-1950/Ankara poolsides: 1923-1950. Journal of Ankara Studies, 3(1), 105–136.
VEKAM. (1927-28). Victory square. [Photograph]. Photograph and postcard archive (1017). Ankara: Vehbi Koç Ankara Studies Application and Research Center.
VEKAM. (1930). Nation square. [Photograph]. Photograph and postcard archive (1210). Ankara: Vehbi Koç Ankara Studies Application and Research Center.
Yarwood, J. (2011). Historical essay on Albania: urban planning of Tirana in the Zog period, Urban Planning in the Middle East: Case Studies (pp. 159-190). Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.