Siyasi İktidarın Sınırlandırılması ve Anayasal Denge Denetimi Düşüncesinin Kökeni

Sahip olduğu güç kullanma tekeli ile diğer iktidarlardan farklı olan siyasal iktidar, bir yandan toplumun devamını sağlarken, öte yandan bu gücün kötüye kullanımı tehlikesini içinde barındırır. Siyasal iktidarın sahip olduğu gücün kötüye kullanımını ve bunun yıkıcı sonuçlarını engellemenin yolu, ancak bu iktidarın sınırlandırılması, dengelenmesi ve denetlenmesiyle mümkündür. Özgürlüğünün ve güvenliğinin kayıt altına alınmış bir iktidardan geçtiğinin bilincinde olan insanoğlu, siyasi iktidarın ortaya çıkmasından bugüne, bu iktidarı sınırlandırmanın araçlarını ve kurallarını bulmaya çabalamıştır. Antik Yunanla başlayan bu düşünsel çaba, modern devletin ortaya çıkmasıyla başka bir boyut kazanmış, tarihin ilk yazılı anayasası kabul edilen Amerikan Anayasası’nın yapıcıları, yazmış oldukları anayasayla getirdikleri frenler ve dengeler adı verilen bir sistemle, bu düşünsel mirasa önemli katkılar sunmuşlardır. Her bir erkin, bir diğer erk üzerinde bazı etkilere sahip olmasını ifade eden frenler ve dengeler sistemi, Amerika Birleşik Devletleri başkanlık sistemini başarılı kılan en önemli unsurdur. Bu çalışmada, siyasal iktidarın sınırlandırılması ve anayasal denge denetimin yalnızca düşünsel kökenleri incelenmiş, iktidarı sınırlandırmanın, denge ve denetimin araçlarına yer verilmemiştir. Anayasal denge ve denetleme, 2017 anayasa değişikliği ile başka adlarla anılsa da fiilen başkanlık sistemine geçilen Türkiye’nin de güncel meselelerindendir.

Anahtar Kelimeler:

Siyasal İktidar, Siyasal İktidarın Sınırlandırılması, Denge ve Denetim.

Delimitation Of Political Power And Origins Of The Idea Of Constitutional Checks And Balance

Political power, which is different from other powers with its monopoly on the use of force, on the one hand ensures the continuation of the society, on the other hand, contains the danger of abuse of this power. The way to prevent the abuse of political power and its devastating consequences is possible only by limiting, balancing and controlling this power. Humankind that has been aware of the fact that their freedom and security depends on delimited power has made efforts to find means and rules to delimit the power since the emergence of political power. This intellectual effort that started with Ancient Greeks has gone through changes with the advent of modern states; makers of the American Constitution, which is accepted to be the first written constitution in history, have contributed significantly to this intellectual legacy by introducing a system called checks and balances in the constitution they made. The brakes and balances system, which expresses that each power has some effects on another power, is the most important element that makes the United States presidential system successful. This study focuses solely on the intellectual origins of constitutional balance and delimitation of political power and does not mention the balancing and monitoring means or methods for delimiting the power. Constitutional balance and supervision is one of the current issues of Turkey, which has actually passed the presidential system, although it is called by other names with the 2017 constitutional amendment.

Keywords:

Political Power, Delimitation of Political Power, Balance and Control.,

PDF

___

Ağaoğulları M. A., Türk, D., Yalçınkaya, A., Yılmaz, Z. ve Zabcı, F. (2019). Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler, Ed. Mehmet Ali Ağaoğulları. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ağaoğulları, M. A. (2004). Kent Devletinden İmparatorluğa, Ankara: İmge Kitabevi.
Ağaoğulları, M. A. ve Köker, L. (2001). Tanrı Devletinden Kral – Devlete, Ankara: İmge Kitabevi. Ağaoğulları, M. A. ve Köker, L. (2006). İmparatorluktan Tanrı Devletine, Ankara: İmge Kitabevi.
Ahern, G. S. (t.y.). The Spirit of American Constitutionalism: John Dickinson’s Fabius Letters, https://css.cua.edu/humanitas_journal/spirit-american-constitutionalism-john-dickinsons-fabius-letters. Erişim Tarihi: 20.09.2021.
Akad, M., Dinçkol, B., V., Bulut, N. (2016). Genel Kamu Hukuku, İstanbul: Der Yayınları.
Akal, C. B. (1998). İktidarın Üç Yüzü, Ankara: Dost Kitabevi.
Amerikan Tarihinin Ana Hatları, http://www.usemb-ankara.org.tr/ABDAnaHatlar/Tarih.htm, Erişim Tarihi: 19.09.2020.
Aristoteles, (1993). Politik, Çev. Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Arslan, A. (2007). İlkçağ Felsefe Tarihi 3 Aristoteles, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Arslan, A. (2008). İlkçağ Felsefe Tarihi 1 Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Batıya Yön Veren Metinler. http://dusuncetarihi.kapadokya.edu.tr/makale/insan-ve-yurttas-haklari-bildirisi-1789.html. Erişim Tarihi: 19.09.2020.
Batıya Yön Veren Metinler. http://dusuncetarihi.kapadokya.edu.tr/makale/virginia-insan-haklari-bildirisi-1776.html Erişim Tarihi: 19.09.2020.
Bayram, A. K. (2003). İktidar Çözümlemelerinde Bir Mihenk, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 2, s. 33-47.
Canetti, E. (1998). Kitle ve İktidar, Çev. Gülşat Aygen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Çam, Esat. (2005). Siyaset Bilimine Giriş, İstanbul: Der Yayınları.
Çelik, F. (2013). Modern Dönemde Cumhuriyetçi “Özgürlük” Anlayışı, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 8, Sayı 1. s. 125-163.
Dinçkol, B. (2006). Karma Yönetimden Kuvvetler Ayrılığına İktidarın Paylaşımı, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi Armağan Özel Sayısı, Cilt 12, Sayı 1-3, s. 921-934.
Duvan, A. Ö. (2019). Devlet Teorisinde Kuvvetler Ayrılığının Doğuşu: Locke ve Montesquieu, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Yıl 4 (1). s. 35-60.
Duverger, M. (2002). Siyaset Sosyolojisi, Çev. Şirin Tekeli. İstanbul: Varlık Yayınları.
Ebenstein, W. (1996). Siyasi Felsefenin Büyük Düşünürleri, Çev. İsmet Özel. İstanbul: Şule Yayınları.
Eflâtun, (1997). Kriton, Çev. Zafer Taşlıklıoğlu. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Erdoğan, M. (2017). Anayasal Demokrasi, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Ertaş, T. (2019). Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Bağlamında Yasama, Yürütme ve Yargı Organları Arasındaki Modern İlişkiler, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Foucault, M. (2003). İktidarın Gözü, Çev. Işık Ergüden. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Friedrich, C. J. (1999). Sınırlı Devlet, Çev. Mehmet Turhan. Ankara: Gündoğan Yayınları.
Gönenç, L. (2014). Siyasi İktidarın Denetlenmesi-Dengelenmesi ve Yargı, Ankara: Adalet Yayınevi.
Göze, A. (1982). Siyasal Düşünce Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Fakülteler Matbaası.
Gözler, K. (2018). Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Bursa: Ekin Yayınları.
Hamilton, A., Jay, J. ve Madison, J. (2001). The Federalist, Ed. George W. Carey, James McClellan. Indianapolis: Liberty Fund.
Heywood, A. (2017). Siyaset, Ankara: Adres Yayınları.
Kaboğlu, İ. Ö. (2018). Anayasa Hukuku Dersleri, İstanbul: Legal Yayınları.
Kapani, M. (2001). Politika Bilimine Giriş, Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kelsen, H. (2019). Demokrasi: Doğası, Değeri, Çev. Yasin Uysal. Ankara: Dost Kitabevi.
Köktaş, M. (2014). Amerikan Aydınlanması: Bir Giriş Denemesi, Liberal Düşünce, Yıl 19, Sayı 73-74, s. 109-137.
Liberman, D. (2007). De Lolme and the English Constitution, https://oll.libertyfund.org/page/de-lolme-and-the-english-constitution. Erişim Tarihi: 18.09.2021.
Lipson, L. (2005). Siyasetin Temel Sorunları, Çev. Fügen Yavuz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Locke, J. (2013). Hükümet Üstüne İkinci Tez, İzmir: İlya İzmir Yayınevi.
Machiavelli, N. (2009). Titus Livius’un İlk On Kitabı Üzerine Söylevler, Çev. Alev Tolga. İstanbul: Say Yayınları.
Mayo, H. B. (1964). Demokratik Teoriye Giriş, Çev. Emre Kongar. Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
Megill, A. (1998). Aşırılığın Peygamberleri Nietzsche, Heiddegger, Foucault, Derrida, Çev. Tuncay Birkan. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Monk, I. H. (2004). Modern Siyasal Düşünce Tarihi Hobbes’tan Marx’a Büyük Siyasal Düşünürler, Ed. Necla Arat. İstanbul: Say Yayınları.
Montesquieu, (2019). Kanunların Ruhu Üzerine, Çev. Berna Günen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Nişanyan Sözlük, (2020). https://www.nisanyansozluk.com/?k=iktidar&lnk=1. Erişim Tarihi: 13.07.2020.
Özbudun, E. (2015). Anayasalcılık ve Demokrasi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Paine, T. (2021). Sağduyu, Çev. Çiçek Öztek. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Platon, (1998). Yasalar/Nomoi, Çev. Candan Şentuna, Saffet Babür. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Poggi, G. (2002). Modern Devletin Gelişimi Sosyolojik Bir Yaklaşım, Çev. Şule Kut, Binnaz Toprak. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Russell, B. ( 1999). İktidar, Çev. Mete Ergin. İstanbul: Cem Yayınevi.
Sabine, G. (1969a). Siyasal Düşünceler Tarihi I Eskiçağ-Ortaçağ, Çev. Harun Rızatepe, Ankara: Sevinç Matbaası.
Sabine, G. (1969b). Siyasal Düşünceler Tarihi 2 Yeniçağ, Çev. Alp Öktem. Ankara: Türkiye Siyasi İlimler Derneği Yayını: 17, Sevinç Matbaası.
Sieyès, E. J.(2005). Üçüncü Sınıf Nedir?, Çev.: İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi.
Soysal, M. (1962). Hamilton, Madison ve Jay Anayasa Üzerine Düşünceler Federalist’lerin Makalelerinden Seçmeler, İstanbul: Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
Şenel, A. (1998). Siyasal Düşünceler Tarihi, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Şirin, T. (2019). Anayasalcılık, Cumhuriyetçilik ve Maddi Anayasa Hakkında Notlar, https://www.tolgasirin.com/post/anayasalcilik. Erişim Tarih: 01.09.2020.
Tanilli, S. (1984). Yüzyılların Gerçeği ve Mirası İnsanlık Tarihine Giriş, I İlk Çağ, İstanbul: Say Yayınları.
Teziç, E. (2016). Anayasa Hukuku, İstanbul: Beta Yayıncılık.
Tocqueville, A. (2018). Amerika’da Demokrasi - I, Çev. Özvan Doğan. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
Touchard, J. (2015). Siyasi Düşünceler Tarihi, Çev. İsmail Yerguz. İstanbul: Islık Yayınları.
Tunçay, M. (1969). Batı’da Siyasal Düşünceler Tarihi 1 Eski ve Orta Çağlar Seçilmiş Yazılar, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No.:287, Sevinç Matbaası.
Turhan, M. (1989). Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No:9.
Türk Dil Kurumu, (2020). https://sozluk.gov.tr. Erişim Tarihi: 13.07.2020.
Vile, M. J. C. (1998). Constıtutıonalism And The Seperation Of Powers, Indianapolis: Liberty Fund, Second Edition.
Weber, M. (2002). Sosyoloji Yazıları, Çev. Taha Parla. İstanbul: İletişim Yayınları.
Wootton, D. (t.y.) Liberty, Metaphor, and Mechanism: "checks and balances" and the origins of modern constitutionalism, https://constitution.org/1-Education/lg/check_bal.htm. Erişim Tarihi: 15.09.2021.
Zabunoğlu Y. K., Mumcuoğlu, M., Saygılı, A. ve Zabunoğlu, H. G. (2021). Devletin Genel Kuramı Dersleri Cilt I, Ed. Abdurrahman Saygılı, Hamdi Gökçe Zabunoğlu. Ankara: Yetkin Yayınları.
Zabunoğlu, Y. K.. (1973). Kamu Hukukuna Giriş Devlet (Tanım-Kaynak-Unsurlar), Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası.