Fatmanur ALİBEKİROĞLU, Nagihan EMİROĞLU, Hamdi AKBAŞ, Ömer SADIKER

Ebû Nasr Muhammed b. Sehl (ö.388/998) ve Horasan’da Hanefîlik-Mu'tezile Etkileşiminin İlk Tezahürleri

Bu çalışma, Horasan’daki Hanefîlik-Mu'tezile etkileşiminin ilk örneklerini şahıslar üzerinde derinleşme prensibi ekseninde ele almaktadır. Bunun için de dönemin genel yapısından ziyade bireysel örnekler üzerinde durulmuştur. Ebû Nasr Muhammed b. Sehl (ö.388/998), bu yapının bölgedeki ilk tezahürlerini anlayabilmek için örneklem olarak seçilmiştir. Hanefîlik-Mu'tezile etkileşimin Irak dışındaki ilk tezahürlerinden biri olan Ebû Nasr Muhammed b. Sehl Horasan’da ve Irak bölgesinde önemli bir ilmî nüfuza sahip olup, Mu'tezilî tabakatlarda i'tizâl fikrini benimseyen fukaha içerisinde sayılmaktadır. Uzun müddet Nişabur bölgesinde eğitim meclislerini yönlendiren Ebû Nasr, burada mütekellim kimlikleri öne çıkan ve Cüşemî’nin de hocası konumunda olan bazı şahısların ilim hayatında etkili olmuş ve bu şahıslar tarafından iltifata tabi tutulmuştur. Ayrıca o Irak’taki Hanefî-Mu'tezilî şahıslar nezdinde de tanınmakta, Ebû Abdullah es-Saymerî ve Ebû’l-Kâsım et-Tenûhî gibi Irak Hanefîliği içerisindeki şahısların ondan ilim tahsil ettiği rivayet edilmektedir. Ebû Nasr’ın Büveyhiler döneminde Mu'tezilî şahıslar lehine uygulamalarda bulunan vezir Sahib b. Abbad’ın (ö.385/995) meclislerinde yer alması ve Samanîler döneminde görev aldığının kaydedilmesi de Hanefî-Mu'tezilî kimliği açısından dikkat çekicidir. Bu sebeple Ebû Nasr Muhammed b. Sehl’in etrafında gelişen ilmî, siyasî zeminin araştırılması ile Hanefîlik-Mu'tezile etkileşiminin Horasan’daki ilk tezahürlerin aydınlatılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Horasan, Hanefîlik, Mu'tezile, Ebû Nasr Muhammed b. Sehl

Abu Nasr Muhammad b. Sahl (d. 388/998) and the First Manifestations of the Interaction between Hanafism and Mu'tazila in Khorasan

This study examines the first examples of the Hanafite-Mu'tazilite interaction in Khorasan on the principle of deepening on individuals. For this reason, individual examples are emphasized rather than the general situation of the period. Abu Nasr Muhammad b. Sahl (d. 388/998) is chosen as a sample in order to understand the first manifestations of this situation in the region. Abu Nasr Muhammad b. Sahl, one of the first manifestations of Hanafite-Mu'tazilite interaction outside Iraq, has an important scholarly influence in Khorasan and the Iraq and is considered in the Mu'tazilite biographical works among the fuqaha who adopted the idea of i'tizal. Abu Nasr, who conducted the sessions of knowledge in Nishabur region for a long time, was influential in the scholarly life of some individuals who came to prominence and became the teachers of Jushami and he was complimented by these individuals. He is also known to Hanafite-Mu'tazilite persons in Iraq, and it is reported that individuals in Iraqi Hanafism, such as Abu Abdullah al-Saymari and Abu'l-Qasim al-Tannukhi, learned from him. It is remarkable for the Hanafite-Mutazilite identity of Abu Nasr that he took part in the sessions of the vizier Sahib b. Abbad (d.385 / 995) who acted in favor of Mutazilites in the Buwayhid period and that he is recorded to have taken Office in the Samanid period. For this reason, it is aimed, by investigating the scholarly and political grounds that developed around Sahl Abu Nasr Muhammad b. Sahl, to show the first manifestations of the Hanafite and Mu'tazilite interaction in Khorasan.

Keywords:

Khorasan, Hanafism Mu'tazila, Abu Nasr Muhammad b. Sahl,

PDF

___

Akoğlu, M. (2008). Büveyhîler Döneminde Mu'tezile. Ankara: İlâhiyât.
Alibekiroğlu, F. (2018). Tarihsel Süreçte Hanefîlik Mu'tezile İlişkisi. Yayımlanmamış Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Aydınlı, O. (2018). Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu'tezile Ekolü Tarihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs.
Başoğlu, T. (2009). “Saymerî, Hüseyin b. Ali”. İçinde DİA (C.36). İstanbul: TDV yay.
Bebek A. (2001). “Kâ’bî”. İçinde DİA (C.24). İstanbul: TDV yay.
Cüşemî. E.S. Uyûnu’l-Mesâil. Mektebetu’l-Bedir. Abdullah el-Vecîh Koleksiyonu.
Cüşemî. E.S. (1986). “Şerhu’l-Uyûn”. Fadlu’l-İtizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile. (Tahk. Fuad Seyyîd). Tunus: Dâru’t-Tunusiyye.
Hâkim en-Nîsâbûrî. E.A. Târîhu Nîsâbur Telhîsu Ahmed b. Muhammed b. Hasan b. Ahmed el-Ma’rûf. Tahran: Kitâbhane İbn Sinâ.
Hatîb el-Bağdâd. E.A. (2001). Târihu Bağdâd. thk.Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî.
İbn Yahyâ el-Bâsegânî. Şerhu Cümelü Usûlu’d-Din. Süleymaniye Ktp. Şehid Ali Paşa, no. 1648/2.
İbn Murtazî, A.A. (1987). Tabakâtu’l-Mu'tezile. (Thk. S.D. Wilzer), Beyrut.İbnü’n-Nedîm. E.F. (1971). el-Fihrist. (Tahk. Rızâ Teceddüd). Tahran: Marvi Ofset.
Kâdî Abdülcebbâr. A.A. (1986). Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile. (Tahk. Fuad Seyyid). Tunus: Dâru’t-Tunusiyye.
Kandemir, Y. (1995). “Ebü’l-Abbas, Esam”. İçinde DİA (C.11). İstanbul: TDV yay.
Kefevî, M.S. Ketâibu’l-A’lâmi’l-Ahyâr. Meclis-i Şûrâyı Millî. nr. 1385.
Kureşî, E.M. (1993). el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefîyye. (Tahk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv). Kahire: Hicr Li’t-Tıbaa ve’n-Neşr.
Kutlu, S. (2012). Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri, Ankara: Otto.
Koloğlu, O. (2010). Mu'tezile’nin Felsefe Eleştirisi Harezmli Mu'tezilî İbnü’l-Melâhimî’nin Felsefeye Reddiyesi. Bursa: Emin yay.
Leknevî, A. (1324). Fevâidu’l-Behiyye fi Terâcimi’l-Hanefiyye. (Tahk. M. Bedreddin Ebû Firâs). Kahire: Dâru’l-Mektebi’l-İslâmî.
Madelung, W.(2011). “Maturidiliğin Yayılışı ve Türkler”. İmam Mâturîdi ve Maturidilik (ss.325-391) içinde. (Çev. Muzaffer Tan). (Ed. Sönmez Kutlu). Ankara: Otto.
Makdisî, M.A. (1906). Ahsenü’t-Tekâsim. Leiden: Brill.
Müeyyed Billah, İ.K. (2001). Tabakatu’z-Zeydiyyeti’l-Kübra (Bulugu’l-Murad ila Ma’rifeti’l-İsnad). (Tahk. Abdüsselam b. Abbas el-Vecih). Amman: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sakafî.
Öz, M. (2001). “Tenûhî, Ali b. Muhassin”. İçinde DİA (C.40). İstanbul: TDV yay.
Özen, Ş. (2003). “IV. (X.) Yüzyılda Mâveraünnehir’de Ehl-i Sünnet-Mu'tezile Mücadelesi ve Bir Ehl-i Sünnet Beyânnamesi”. İslam Araştırmaları Dergisi, 9, 49-85.
Saymerî, E.A. (1974). Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbihî. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Arabî.
Şirâzi, E.A. Tabakâtu’l-Fukahâ. (Tahk. İhsan Abbas). Beyrut; Dârü’r-Raid el-Arabî.
Zehebî, E.A. (1983). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. (Tahk. Şuayb el-Arnavût, Ali Ebû Zeyd). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Zehebî, E.A. (1988). Târihu’l-İslam. (Tahk. Ömer Abdusselam Tedmürî). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî. Yıldırım, R. (2012). Mutezîle’nin Kelamî Polemikleri Hakim el-Cüşemî Örneği. İstanbul: İşaret yay.