Bahrî Memlükler Döneminde Hanbelî-Eşarî Münasebetleri

Türk (Bahrî) Memlükler devleti, 648/1250 yılında Mısır’da kurulan ve Aynîcalut’da Moğollar karşısında kesin bir zafer kazanarak İslâm dünyasının liderliğini üstlenen bir Türk devletidir. Bu dönem, Moğol saldırıları sebebiyle değişik coğrafyalardan pek çok insanın göç ettiği buna bağlı olarak da farklı mezhepten pek çok âlimin bir arada yaşadığı bir dönemdir. Mezhep farklılığının, mezhep taassubuna dönüşmesi ulema arasında çıkan anlaşmazlık ve tartışmaların kaçınılmaz hale gelmesine neden olmuştur. Bu çatışma daha çok kendini Hanbelîler ve Eşʻarîler arasında hissettirmektedir. Hanbelîlik ve Eş’arîlik kökeni III. (IX.) asra uzanan ve farklı siyasi yapı ve halk desteğini de arkasına alarak birbirlerine karşı üstünlük mücadelesi sürdüren iki farklı düşünce sistemidir. Bu iki düşünce sistemi taraftar bulduğu yıllardan, Bahrî Memlükler dönemine kadar sürekli çatışmış ve bu durum kimi zaman tarafların birbirlerini tekfir etmelerine ve karşılıklı olarak fizikî güç kullanmalarına sebep olmuştur. Bu çalışma bu iki grup arasındaki münasebetleri bazı muhaddisler özelinde örneklerle ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türk (Bahrî) Memlükler, hadis, muhaddis, Hanbelî, Eşari

According to Science of Hadith Hanbali-Ashari Relations in the Period of Bahri Mamluks

Bahri Mamluks was a Turkish state founded in Egypt in 648/1250 and assumed the leadership of the Islamic world by winning a decisive victory over the Mongols in (Battle of) Ayn Jalut. This period is a period in which many people migrated from different geographies due to the Mongol attacks and consequently many scholars from different sects lived together. The transformation of sectarian differences into sectarian bigotry has caused the inevitable conflicts and arguments between the scholars. This confrontation is more felt between Hanbali and Ashari. Hanbalism and Asharism, whose origins date back to the 3rd century, different political structure and popular support of each other with the struggle for superiority against each other are two different systems of thought. These two systems of thought have always been in conflict between each other when they found supporters until the time of Bahri Mamluks, and this sometimes caused the groups to declare each other an unbeliever and use physical force mutually. This study aims to illustrate the relations between these two groups with examples of some Muhaddiths.

Keywords:

The Turkish (Bahri) Mamluks, Hadith, Muhaddith, Hanbali, Ashari,

PDF

___

Altıkulaç, T. (1999), “İbnü’l-Bârizî”, DİA, XX, 525-526, İstanbul.
Apaydın, H. Y. (1999), “İbn Kayyim el-Cevziyye”, DİA, XX, 109-123, İstanbul.
Ayaz F. Y. ve Düzenli A. (2018), “Makrizî ve Mısır’da Eş‘arîliğin Yayılmasına Dair Tespitleri”, Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II(1), 25-39, Kastamonu.
Ayaz, F.Y. (2017), “Memlük Sultan ve Emîrlerinin Hanefîliğe Tutkunluğu Üzerine”, IV. Uluslararası Şeyh Şa‘bân-ı Velî Sempozyumu –Hanefîlik-Mâturîdîlik- Bildiriler Kitabı, I-II, Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası.
Aybakan, B. (2000), “İbnü’l-Vekîl”, DİA, XXI, 237-238, İstanbul.
Aynî, B. M. (2009), İkdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân, thk. Muhammed Muhammed Emin, Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâikü’l-Kavmiyye.
Buhârî (1999), Sahîhu’l-Buhârî, Dâru’s-Selâm, Riyad.
Bulut, Z. (2017a), “Hanbelî Akaidinin Teşekkülü”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(5), 2941-2962.
Bulut, Zübeyir (2017b), “Karşı Mihne Uygulamaları ve er-Risaletü’l-Kâdiriyye (Kâdirî İtikadı)”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 15(1), 75-110.
Ebû Şâme el-Makdisî (2002), Kitâbü’r-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye, thk. İbrâhim Şemseddin, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Günay, H. M. (2000), “İbnü’z-Zemlekânî”, DİA, XXI, 242-243, İstanbul.
İbn Azzûz, M. (2000), Medresetü’l-hadîs fî bilâdi’ş-Şâm hilâle’l-karni’s-sâmin el-hicrî asri’l-eimme İbn Teymiyye ve’l-Mizzî ve’z-Zehebî ve’l-Birzâlî, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
İbn Hacer (1993), ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-miet’s-sâmine, Dâru’l-Cîl, Beyrut.
İbn Kesîr (1998), el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin, Kahire: Dâru’l-Hicr.
İbn Teymiyye (1995), Mecmûu’l-fetâvâ, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Medine: Mecmûu’l-Meliki Fehd li-Tabâati’l-Mushafi’ş-Şerîf.
İbn Tolun (1980), el-Kalâidü’l-cevheriyye fî Târîhi’s-Sâlihiyye, thk. Muhammed Ahmed Dehmân, Mecmaʻu’l-Lüğati’l-Arabiyye, Dımaşk.
İbnü’l-Esîr (1987), el-Kâmil fi’t-târîh, thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî-Muhammed Yûsuf ed-Dekkâk, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İğde, M. (2016), “Selefiliğin Tarihi Arka Planı: Hanbelilik”, İslâm Mezhepleri Tarihi Selefilik Çalıştayı VI. Ulusal Koordinasyon Toplantısı (05-06 Eylül 2015) Bildiriler Kitabı, 35-54, s. 36-37.
Kallek, C. (1992), “Benî Sasrâ”, DİA, V, 451-454, İstanbul.
Karabacak, M. (2012), “İbn Receb Hanbelî’nin Hayatı Ve İlmî Şahsiyeti”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI(2), 721-745, Sivas.
Koca, F. (1997), “Hanbelî mezhebi”, DİA, XV, 525-547, İstanbul.
Koca, F. (1999), “İbn Abdülhâdî Şemseddin”, DİA, XIX, 273-274, İstanbul.
Koca, F. (2002), “Kudâme Ailesi”, DİA, XXVI, 310-311, Ankara.
Koç, İ. (2018), “Hanbelîlik-Eş’arîlik İlişkisi Ehvâzî Örneği”, V. Uluslararası Şeyh Şaʻbân-ı Velî Sempozyumu-Eşʻarîlik (04-06 Mayıs 2018) Bildiriler Kitabı, 548-557, Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası.
Ma‘rûf, (1976), ez-Zehebî ve Menhecühü fî Kitâbihi Târîhi’l-İslâm, Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî.
Makdisî, G. (2019), İslâm’ın Klasik Çağında ve Hıristiyan Batı’da Beşeri Bilimler, çev. Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Klasik Yay.
Makdisî, G. (2015), İslâm’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim, çev. Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Klasik Yay.
Makrîzî (1998), Kitâbü’l-mevâʻiz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr (el-Hıtat), Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
Makrîzî (1997), Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ, I-VIII, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Mustafa, Ş. (1997), Medîne li’l-ilm Âli Kudâme ve Sâlihiyye, Dâru’t-Tılâs, Dımaşk.
Mutîʻ el-Hâfız, M. (2002), Câmiʻu’l-Hanâbile el-Muzâfferî bi-Sâlihiyyeti Cebeli Kâsiyûn, Beyrut: Dâru’l-Beşâiril-İslâmiyye.
Müslim (2009), Sahîhu Müslim, thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâriyâbî, Beyrut: Dârü’l-Kurtubâ.
Sever, M. (2017), Bahrî Memlükler Dönemi Mezhep Hareketleri (1250-1382) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, Samsun.
Tâceddin es-Sübkî (1992), Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ, thk. Mahmud Muhammed Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Kahire: Dâru’l-Hicr.
Toru, Ü. (2018a), “Eş‘arî Âlimlerin Nazarında Hanbelîlik Ve Hanbelîler (İhtilaflar Ve İthamlar)”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI(10), 101-144, Amasya.
Toru, Ü. (2018b), “Eş‘arîlik-Hanbelîlik Farklılaşmasının Toplumsal Yansımaları”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Dergisi, XXII(1), 260-292, Sivas.
Yalçın, M. F. (2016), Bahrî Memlükler Döneminde Dımaşk Kâdılkudatları (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul.
Yavuz, Y. Ş. (1995), “Eş‘ariyye”, DİA, XI, 447-455, İstanbul.
Zehebî, (1985), Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şu‘ayb el-Arnaût vdğr., Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.