Yusuf İNANÇ

NAHİV İLMİNDE AMEL ŞARTI OLARAK İHTİSÂS (ÖZGÜLÜK) OLGUSU

Cümledeki değişikliklere yol açan neden arayışının sonucunda ulaşılan ‘âmil olgusu,nahiv ilminin en temel kavramlarından sayılmış, nahvin bütün çerçevesini şekillendirmiştir.‘Âmil olgusu nahivdeki pek çok tartışmalı noktada gündeme gelmiştir. Nahiv eserlerinin büyükbir kısmının ana teması ‘âmil merkezli olarak şekillenmiş ve bu eserlerin teorik çerçevesi ‘âmilnazariyesi üzerine oturmuştur. Nahivdeki birçok meseleye ‘âmil kavramından hareketle çözümbulunmaya çalışılmıştır. Ancak gerek klasik dönem dilcileri ve gerekse modern dönem dilcileri ‘âmil kavramını ve buna bağlı olarak şekillenen nahvi çokça eleştirmişlerdir. Öte yandan nahiveserlerinde ‘âmil kavramı ile irtibatlı olarak ele alınan bir diğer kavram da “ihtisâs” kavramıolmuştur. Burada ihtisâstan kastedilen, bir ögenin başka ögeler üzerinde etkin olması içinsadece o ögenin bağlı olduğu kelime gurubuna özgü olmasıdır. Bir ögenin ‘âmil olması için önşart niteliğinde görülen ihtisâs olgusu nahivdeki tartışmalı konularda dile getirilmiş vetartışmanın yönünü değiştirmiştir. Bu bakımdan bu çalışmada öncelikle ‘âmil ile ilgili temelhususlara temas edilecek, ardından ‘âmil olmanın temel şartı olarak görülen ve nahiveserlerinde bu bağlamda ele alınan ihtisâs olgusu üzerinde durulacaktır. Nahiv eserlerinde yeralan ve ihtisâs olgusunun belirleyici olduğu dil kurallarının örnekleri irdelenecektir.Nahivcilerin büyük oranda ittifak ettiği ilkeler arasında önemli bir ilke vardır ki çalışmamızınkonusu ile doğrudan irtibatlı olduğundan burada ayrıca ele alınacaktır. Bu da isim ve fiillerin‘âmillerinin kendilerine özgü olduğu, isimlerin ‘âmillerinin fiiller üzerinde, fiillerin ‘âmillerininde isimler üzerinde amel etmeyeceği ilkesidir

THE PHENOMENON OF “IKHTISĀS”( SPECIFITY) AS AN EFFECT CLAUSE IN NAḤW

The “ʿāmil” attained by searching for the cause of the changes in the sentence is considered to be one of the most basic concepts in naḥw. It has thoroughly shaped the frame of naḥw (Arabic Grammar). The concept of ʿāmil has been referred in naḥw’s many controversial points. The main theme of the numerous naḥw works has based on the ʿāmil. It has been strived to solve many problems in naḥw starting from this concept. However, the linguists during both the classical and modern periods have frequently criticized the concept of ʿāmil and naḥw shaped by it. On the other hand, there is another concept called “ikhtisās”, which is dealt with the concept of “ʿāmil” in the naḥw works. The specificity phenomenon (ikhtisās) here is that for an element to be active on other elements, that element is specific to the word group to which it is linked. The specificity phenomenon (ikhtisās) regarded as a prerequisite for being ʿāmil has been mentioned during controversial topics of nahw and thus changed the direction of the discussion. In this study, firstly the basic issues related to the ʿāmil are to be touched on and then it is to be focused on the specificity phenomenon seen as the basic condition of being ʿāmil and discussed in naḥw works in this context. The examples of language rules in which the concept of specificity is determinative and that situated in naḥw works are to be examined. There is an important principle among the principles that Arabic Linguists have largely allied with, and since it is directly related to the topic of our study it is seen necessary to lay stress on it as well. This is the principle that the ʿāmils of the nouns and verbs are unique, and there is no effect of the ʿāmils of the nouns on verbs and the ʿāmils of the verbs on the nouns.

PDF

___

‘Amâyire, Halil Ahmed. el-’Âmilu’n-nahvî beyne mueyyidîhi ve mu’arizîhi ve devruhu fî tahlîli’llugavî. B.y.: y.y., 1985.
‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ Muhibbuddîn ‘Abdullah b. Hüseyin. el-Lübâb fî ileli’l-binâi ve’l-i‘rab. Nşr. Gâzî Muhtâr Tuleymât - ‘Abdülilâh Nebhân. 2 Cilt. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-fikr elmuâsır-Dâru’l-fikr, 1995.
‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ Muhibbuddîn ‘Abdullah b. Hüseyin. et-Tebyîn an mezâhibi’n-naĥviyyîne’lBaśriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. Nşr. ‘Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin. Beyrut: Dâru’lgarb el-İslâmî, 1976.
Cevcerî, Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed ‘Abdulmün‘ım. Şerhu Şüzûri’z-zeheb. Nşr. Nevvâf Cezâ el-Hârisî. 2 Cilt. Medine: Câmi’atu’l-İslâmiyye, 2004.
Dayf, Şevki. el-Medârisu’n-nahviyye. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, 1968.
Demâmînî, Muhammed Bedruddîn b. Ebîbekr b. Ömer. Ta’lîku’l-ferâid ‘alâ Teshîli’l-fevâid. Nşr. Muhammed b. ‘Abdurrahman b. Muhammed el-Müfdî. 4 Cilt. 1983.
Endelûsî, Ebû Hayyân. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi Kitâbi’t-Teshîl. Nşr. Hasan Hindâvî. 13 Cilt. Riyâd: Dâru Künûzi İşbiliyâ, 2013.
Ezherî, Halid b. ‘Abdullah. Şerhu’t-tasrîh ale’t-tavzîh. Nşr. Muhammed Bâsıl ‘Uyûnu’s-Sûd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ılmiyye, 2000.
Galâyînî, Mustafa. Câmiu’d-dürûsi’l-‘arabiyye. Nşr. ‘Abdulmün‘ım Hafâce. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-‘asriyye, 1994.
Hasan, ‘Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-maârif bi Mısra, ts.
İbn ‘Akîl, Ebû Muhammed Bahâüddîn ‘Abdullah. Şerhu İbn-i ‘Akîl. Nşr. Muhammed Muhyiddin ‘Abdulhamîd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-türas, 1980.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Osman. el-Hasâis. Nşr. Muhammed Ali Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-’ılmiyye, 1952.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Osman. Sirr’u sınâti’l-i‘râb. Nşr. Hasan Hindâvî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’lkalem, 1993.
İbn Hamza, Mustafa. Nazariyyetu’l-’âmil fi’n-nahvi’l-‘Arabî –Dirâse te’sîliyye ve terkîbiyye. B.y.: y.y., 2004.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed ‘Abdullah Cemâlüddîn. Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Nşr. Muhammed Muyhiddîn ‘Abdülhamid. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-‘asriyye, ts.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed ‘Abdullah Cemâlüddîn. Muğni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e’ârib. Nşr. ‘Abdüllatif Muhammed el-Hatîb. 7 Cilt. Kuveyt: Silsiletu’t-turâsiyye, 2000.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed ‘Abdullah Cemâlüddîn. Tahlîsu’s-şevâhid ve telhîsu’l-fevâid. Nşr. ‘Abbâs Mustafa es-Sâlihî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1986.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû ‘Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb İbn Kayyim. İrşâdü’s-sâlik ilâ halli elfiyeti İbn Mâlik. Nşr. Muhammed b. ‘Ivad b. Muhammed es-Sehlî. Riyâd: Mektebetu edvâi’s-selef, 2002.
İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû ‘Abdullah Muhammed b. ‘Abdullah. Şerhu’l-kâfiyeti’ş-şâfiye. Nşr. ‘Abdülmün‘ım Ahmed Hüreydî. 5 Cilt. Riyâd: Dâru’l-me’mûn li’t-turâs, 1982.
İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû ‘Abdullah Muhammed b. ‘Abdullah. Şerhu’t-teshîl li İbn Mâlik. Nşr. ‘Abdurrahman Seyyid - Muhammed Bedevî el-Mahtûn. 4 Cilt. Kahire: Hicr li’t-tıbâa ve’neşr, 1990.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdir, 1414.
İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. Nşr. ‘Abdülhüseyin el-Fetlî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1996.
İbn Ya‘îş, Ebu’l-Bekâ Ya‘îş b. Ali. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. Nşr. Emîl Bedi’ Yakub. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ılmiyye, 2001.
İbnü’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât ‘Abdurrahman. el-İnsâf fî mesâili’l-hılâf beyne’l-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-‘asriyye, 2007.
İbnü’l-Haşşâb, Ebû Muhammed ‘Abdullāh b. Ahmed b. Ahmed b. Ahmed. el-Mürtecel fî şerhi’lCümel. Nşr. Ali Haydar. Dımaşk, 1972.
İbnü’n-Nâzım, Ebû ‘Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdillâh b. Mâlik. Şerhu İbn Nâzım alâ Elfiyeti İbn Mâlik. Nşr. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ılmiyye, 2000.
İsfahanî, Rağıb. Müfredât’u elfâzi’l-Kur’ân. Nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk & Beyrut: Dâru’lkalem & Dâru’ş-Şâmiye, 2009.
Kefevî, Ebu’l-Beka Eyyüb bin Musa el-. el-Külliyyât mu‘cem fi’l-mustalahât ve’l-furûki’l-lugaviyye. Nşr. Adnan Derviş, Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1998.
Mustafa, İbrahim. İhyâu’n-nahv. Kahire: Matbaatu lecneti’t-telif ve’n-neşr, 1992.
Müberred, Ebu’l-Hasan Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. Nşr. Muhammed ‘Abdulhâlik ‘Udayme. 4 Cilt. Kahire, 1994.
Nâzıru’l-Ceyş, Muhammed b. Yusuf b. Ahmed. Temhîdu’l-kavâıd bi şerhi Teshîli’l-fevâid. Nşr. ‘Ali Ahmed Fahir ve diğerleri. 11 Cilt. Kahire: Dâru’s-selam, 2007.
Sabbân, Ebu’l-İrfan Muhammed b. ‘Ali. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Üşmûnî ‘alâ Elfiyyeti’bni Mâlik & Şerhu’ş-şevâhid li’l‘Aynî. Nşr. Tahâ ‘Abdurraûf Sa‘d. 4 Cilt. Yyy: el-Mektebetu’ttevfîkıyye, ts. Sâmerrâî, İbrahim. en-Nahvu’l-‘Arabî fî muvâceheti’l-‘asr. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1995.
Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. ‘Osman b. Kanber. el-Kitâb. Nşr. ‘Abdüsselâm Muhammed Hârun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-hancî, 1988.
Sîrâfî, Hasan b. ‘Abdullah b. Merzübânî Ebû Saîd. Şerh’u Kitâb’i Sîbeveyh. Nşr. ‘Ali Seyyid ‘Ali - Ahmed Hasan Mehdelî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ılmiyye, 2008.
Süheylî, Ebu’l-Kâsım ‘Abdurrahman b. ‘Abdullah. Netâicu’l-fiker fi’n-nahv. Nşr. ‘Adil Ahmed ‘Abdulmevcud, ‘Ali Muhammed Muavvad. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ılmiyye, 1992.
Süyûtî, Celâlüddîn. el-İktirâh fî usûli’n-nahv. Nşr. ‘Abdulhakîm ‘Atıyye. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 2006.
Süyûtî, Celâlüddîn. Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi cem’ı’l-cevâmi’. Nşr. Ahmed Şemsüddîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1998.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsa. el-Mekâsıdü’ş-şâfiye fî şerhi’l-hulâsati’l-kâfiye. Nşr. ‘Ayyâd b. ‘Îd es-Sübeytî. 10 Cilt. Mekke: Câmi’atu Ummu’l-kurâ, 2007.
Tehânevî, Muhammed b. Ali. Mevsûatu keşşâf-ı ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-’ulûm. Nşr. Ali Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1996.
Üşmûnî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn ‘Alî b. Muhammed b. Îsâ b. Yûsuf. Şerhu’l-Üşmûnî ‘alâ Elfiyeti’bni Mâlik el-müsemmâ Menhecü’s-sâlik ilâ Elfiyyeti’bni Mâlik. Nşr. Muhammed Muhyiddin ‘Abdulhamîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1955.
Verrâk, Ebu’l-Hasan Muhammed b. ‘Abdullah. ‘Ilelu’n-nahv. Nşr. Mahmud Câsim Muhammed Dervîş. Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 1999.
Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım ‘Abdurrahman b. İsmail. Mecâlisu’l-‘ulemâ. Nşr. ‘Abdüsselâm Muhammed Hârun. Kuveyt: Matbaat’u-Hukûmet’i-Kuveyt, 1984.