Nuran ÇETİN

MÜŞTÂK BABA VE KUDDÛSÎ BABA DÎVÂNLARINDA İLÂHÎ AŞK ANLAYIŞI ÜZERİNE DEĞERLENDİRME

Anadolu’da yetişen önemli mutasavvıf şâirlerimizden olan Müştâk Baba (ö. 1247/1832)ve Kuddûsî Baba (ö. 1265/1849) Kur’ân ve sünnet bağlamında bir hayat yaşamış ilâhî aşkyolunda tasavvufî makamlarda önemli mesafeler katetmiş iki isimdir. 19. yüzyılda yaşayan buzâtlar gönül dünyalarında tecrübe ettikleri mânevî hâlleri şiir diliyle sembolik olarak ifadeetmişlerdir. Her iki ismin pek çok ortak noktalarının olduğu görülmektedir. Aynı yüzyıl içindeyaşamaları, Kādirî tarîkatına mensûbiyetleri, zâhirî ve bâtınî ilimlerdeki nitelikleri, dinî vetasavvufî sahada eserler kaleme almaları, telifleri arasında Dîvân’larının bulunması, ömürleriniilim irfân faaliyetleriyle geçirmeleri, muhtelif memleketlere seyahatler yapmaları bu ortaknoktalardan bazılarıdır. Müştâk Baba ve Ahmed Kuddûsî’nin eserlerine ve özellikleDîvân’larına bakıldığında tasavvufî unsurların daha ağırlıklı olduğu görülmektedir. Buanlamda her ikisinin de şiirlerinde yoğun olarak ilâhî aşka ulaşma gayesiyle zikir, zühd, kalptasfiyesi, nefs tezkiyesi gibi muhtelif konuları ele aldıkları anlaşılmaktadır. Bu makalede,Ahmed Kuddûsî ve Müştâk Baba’nın Dîvân’ları bağlamında onların ilâhi aşk anlayışlarıüzerinde durulacaktır. Giriş ve iki bölümden oluşacak olan makalenin birinci bölümündeMüştâk Baba’nın hayatı, eserleri ve ilâhi aşk anlayışına, ikinci bölümde ise Kuddûsî Baba’nınhayatı, eserleri ve ilâhi aşk anlayışına yer verilecektir. Sonuç kısmında ise her iki ismin işaretettiği ilâhi aşkın yanı sıra ortak noktaları üzerinde değerlendirme yapılacaktır.

AN EVALUATION ON THE DIVINE LOVE CONCEPT ON THE DEWANS OF MUSTAK BABA AND KUDDUSI BABA

Mustak Baba and Kuddusi Baba are among our prominent sufi poets, grown in 19th century Anatolia and leading a life that observed Qur’an and sunnah. These individuals symbolically described, through poetry, the spiritual states they have experienced in their hearts in relation to divine love. Our study has indicated that these two scholars had many things in common. They both lived during the same century, followed the sect of Qadiriyya, were masters in worldly and esoteric sciences, produced works in the fields of religion and mysticism, spent their lives being engaged in activities of science and wisdom and travelled to various locations. Looking at the literature of Mustak Baba and Kuddusi Baba, we have realized that they were more indulged in matters such as dhikr, asceticism, dissolution of heart and taming of soul to reach divine love. This article, consisting of two parts, is aiming to get a closer look to both of the individuals as well as the divine love they utter. The first part consists of Mustak Baba’s life, works and his understanding of divine love, while the second part is addressing Kuddusi Baba’s life, works and his understanding of divine love. We have examined the issues reflected by both of the scholars on divine love on the basis of their literature style. And in the conclusion part we have provided a general assessment.

PDF

___

Akot, Bülent. Müştâk-ı Bitlisî Hayatı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
Aykut, Said. “Ahmed Kuddûsî (1265/1849)”. Sahâbe’den Günümüze Allah Dostları. İstanbul: Şûle Yayınları, 1996.
Bursalı Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2004.
Cumhuriyet’in 50. Yılında Bitlis 1973 İl Yıllığı. Bitlis: Bitlis Valiliği, 1973.
Çiftçi, Cemil. Maktul Şâirler. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
Develioğlu, Abdullah.Büyük İnsanlar (Üç bin Türk ve İslâm Müellifi) . İstanbul: Yaylacılık Matbaası, 1973.
Dikici, Recep. Saçaklızâde ve Osmanlı Dönemi Maraşlı Âlimler. Konya: Çizgi Kitabevi, 2014. Doğan, Ahmet. Kuddûsî Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.
Gündoğdu, Mehmet Kemâl. Müştâk Baba(Dîvân). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
Haksever, Ahmet Cahit. “Bir Dinî Tecrübe Çeşidi Olarak Üveysîliğin Epistemik Değeri: Turhal Şeyhi Mustafa Efendi Örneği”.Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri(Tokat, 25-26 Eylül 2014). Ed. Ali Açıkel. 3: 37-46. Tokat: Bildiriler, 2015.
Haksever, Ahmet Cahit. “Turhallı Mustafa Efendi ve Bazı Tasavvufî Kavramlara Yaklaşımı”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 13/5 (Temmuz- Aralık 2004): 363-381.
Herevî, Hâce Abdullah el-Ensârî. Menâzilü’s-sâirîn. Trc. Abdurrezzak Tek. Bursa: Emin Yayınları, 2017.
Hucvirî, Ebü’l-Hasan Ali b. Osmân. Keşfü’l-Mahcûb. Thk. İs‘âd Abdülhâdî Kındîl (Kahire: elMeclisü’l-‘Alâ li’s-Sakâfeti, 2007. İbn Manzûr. Lisânü’l- Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İnal,İbnü’l-Emin Mahmud Kemâl. Son Asır Türk Şairleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000.
Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhim el-Buhârî. et-Taarruf.Thk. Ahmed Şemseddin. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Kılıç, Mahmud Erol. Sûfî ve Şiir Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
Kocatürk, Vasfi Mahir. Türk Edebiyatı Tarihi.Ankara: Edebiyat Yayınevi, 1964.
Köksal, Mustafa Âsım. Hak Âşık’ı Büyük Mürşid Ahmed Kuddûsî (k.s). Haz. A. Cüneyd Köksal. İstanbul: Köksal Yayıncılık, 2001.
Kuddûsî, Ahmed. Dîvân-ı Kuddûsî. 2. Baskı. Dersaâdet: Mahmûd Bey Matbaası, 1326.
Kuddûsî, Ahmed. Hazînetü’l-esrâr ve ganîmetü’l-ebrâr. Trc. Hüseyin Sunar. İstanbul: Hasret Matbaacılık, 2008.
Kuşeyrî, Abdülkerim. Risâletü’l-Kuşeyriyye. Thk. Abdülhalim Mahmûd, Mahmud İbnü’ş-Şerîf. Kâhire: Matâbiu‘ Müesseti Dâru’ş-Şa‘b, 1989.
Kuyumcu, Fehmi. Kuddûsî Dîvânı. Ankara: Gaye Matbaacılık, 1982.
Müştâk Baba. Dîvân-ı Müştâk Baba. İstanbul: Takvimhâne-i Âmire, 1264/1864.
Özdamar, Mustafa. Kuddûsî. İstanbul: Kırkkandil Yayınları, 2003.
Özkul, Mustafa. Dîvân-ı Müştâk Baba Hayâtı ve Eserleri. İstanbul: Kadıoğlu Matbaası, 1972.
Özmel, İsmail. Dünden Bugüne Niğdeli Şâirler. Niğde: Niğde Valiliği Yayınları, 1990.
Safer Baba. Istılâhât-ı sofiyye fî vatan-ı asliyye Tasavvuf Terimleri. İstanbul: Keten Yayınları, 1998.
Seccâdî, Seyyid Câfer. Ferheng-i ıstılahât ve tabirât-ı irfânî-Tasavvuf ve İrfân Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308.
Tavşancıoğlu, Ali. Niğdeli Dîvân Şâirleri. Yozgat: Kün Yayıncılık, 2012.
Tenik, Ali. Ahmed Kuddûsî (İbnülmerâşî). Kahramanmaraş: Öncü Basımevi, 2011.
Uludağ Süleyman-Köksal, Mustafa Âsım. “Kuddûsî Ahmed Efendi”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 26: 315-316.Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Uludağ, Süleyman. “Aşk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 11-17. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü.İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i evliyâ-yı ebrâr fî şerh-i esmâr-ı esrâr. Yazma Bağışlar, 2305- 2309,Süleymaniye Kütüphanesi.
Yılmaz, Hasan Kâmil. Tasavvuf Meseleleri. İstanbul: Erkâm Yayınları, 1997.