Timur KOZUKULOV

Bağımsızlık Öncesi ve Sonrası Kırgız Toplumunda Din Ve Dinî Kurumlar Üzerine Bir Analiz

Din Sosyolojisi. Bu makalede bağımsızlığını kazandıktan sonra Kırgızis- tan’da toplumsal-siyasi hayatta önemli rol oynayan ve bunlara yön veren din unsurunu, din sosyolojisi ve siyaset bilimi açısından incelemeye çalışacağız. İslam’ın Kırgızlar arasında ne zaman yayıldığı ve benimsendiği ile ilgili ta- rihi kaynaklara dayanarak farklı görüşlerin bulunduğunu belirtmeliyiz. Gü- nümüzde, Kırgızistan sınırları içerisindeki İslam’ı anlayabilmek için onun ta- rihteki süreçlerini göz önünde bulundurmak şarttır. Kırgızistan’ın Müftiyat kurumu; yani Kırgızistan Müslümanları Dini İdaresi’nin (KMDİ) ne zaman ve nasıl ortaya çıktığını göstermek için Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminde İslam hakkında birtakım tespitlerde bulunularak oluşum süreci- nin ele alınması gerekmektedir. Kırgızistan’da İslam’ın tarihi sürecini birkaç döneme ayırmak gerekir: Ortaçağdan SSCB’nin kuruluşuna kadarki dönem, Sosyalizm dönemi ve son olarak Kırgızistan’ın bağımsızlığını kazandıktan sonraki dönem. Bağımsızlığın ilk yıllarından itibaren Kırgızistan’da dine ve dinî hayata öncesine oranla büyük bir serbestlik, bir bakıma kısmi özerklik hürriyeti verilmiştir. Ancak 4 Şubat 2014 tarihindeki Devlet Güvenlik Kon- seyi toplantısında dine verilen bu kısmi özerklik hürriyeti siyasetinin doğru olmadığı sonucuna varılmıştır. O günden itibaren devlet dinin toplumdaki yapısına ve yaşamına yön verme siyaseti yürüteceği kararını almıştır. Bu çalışmamızda bağımsızlık elde edildikten sonraki süreçte dinî eğilimler ve dine yönelik toplumsal yaptırımlar toplum bilimi ve siyaset bilimi açısından incelenmiştir. Kırgız toplumunun sosyal ve siyasi istikrarı için çalışma süreci ve yaptırımları üzerinde durulmuştur. Makalemizde çeyrek asırlık bir tarihe sahip olan Kırgız devletinin din konusundaki uygulamalarını siyaset bilimi, güvenlik ve toplum bilimi açısından ele alıp değerlendirmeye çalışacağız.

AN ANALYSIS ON RELIGION AND RELIGIOUS INSTITUTIONS IN KYRGYZ SOCIETY BEFORE AND AFTER THE INDEPENDENCE

Regarding the sociology of religion and political science perspectives, this article attempts to examine the influence of religion on Kyrgyzstan’s social and political life after her independence from the Union of Soviet Socialist Republics (USSR). This study addresses the following pieces of information before discussing the current circumstances. First, the historical background of how Islam has spread in Kyrgyzstan has different narratives and needs to be addressed before explaining the role of Islam in today’s Kyrgyzstan. Also, to show how and when the Spiritual Administration of Muslims of Kyrgyzstan (SAMK), which is also called the Muftiyat of Kyrgyzstan, has emerged, it is necessary to examine the USSR era of Islam. In addition, since the first years of independence, religion and religious life have been given full freedom in Kyrgyzstan; however, the State Security Council in the meeting of February 2014 has decided that the prior religious freedom policy was wrong. In the following period, it was decided that the state would implement politics that would lead the religious structure and the religious life of society. In this study, religious tendencies and social sanctions for religion were studied in terms of sociology and political science in the post-independence period. Furthermore, the study focused on the work process and sanctions for the social and political stability of Kyrgyz society. This article also elaborates on the practices of the Kyrgyz state, which had a quarter-century past, on religion and shows that the practices are unstable and changing based on new circumstances.

PDF

___

Acımamatov, Zaylabidin. Ebu Hanife ve Fergana Vadisindeki Etkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
Akramova, Dilara. Din Eğitiminin Genel Eğitimindeki Yeri ve Kırgızistan’daki Durumu. Ankara: An- kara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
Arnold, Thomas Walker. İntişar-ı İslam Tarihi. Ankara: Matbaş, 1982.
Azatlık radiyo. “Diniy bilim berüügö mamlekettin maselesi”. Erişim: 11 Mart 2019. https://www. azattyk.org/a/kyrgyzstan_religion_politics_opininon/29806387.html.
Azattyk Radiosu, Kasım Rahmankulov. “Tabliği Camaat”: daavatçının kündölüğü. Erişim: 4 Mart 2019 13:50. https://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan-bishkek-tablighi-jamaat-in- ner-perspective/29801769.html.
Bayalieva, Toktobübü. Religioznıye Perejitki U Kirgizov İ İh Predoleniye. Frunze, 1981. Baytur, Anvar. Kırgız Tarıhının Lektsiyaları. Bişkek: Uçkun, 1992.
Büyükkara, Mehmet Ali. “Dışlamacı Müslümanlığın Orta Asya’daki İzdüşümleri: Selefi haraketi ve Taliban”, Orta Asyada İslam Temsilden Fobiye, Aydınlıktan Aydınlanmaya. ed. Muham- met Savaş Kafkasyalı. 1287-1316. Ankara-Türkistan: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2012. 3.
Cebeci, Suat. “Kırgızistan’da Dini Durum Ve Sovyet Sonrası Dini Gelişmeyi Besleyen Etkenler”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/3 (2016), 103-117.
Davletgalieva, Anel, Candarbekov Arman. Ne Spyaşie V Bişkek, //Kontinent No8 (21) 19 Nisan–2 Mayıs 2000. Erişim: 17 Şubat 2004, http://www.continent.kz/2000/08/14.html. Djamgerçinov, Begimalı. Prisoedinenii Kirgizii k Rossii. Moskova, 1959.
Erdem, Mustafa. “Kırgızlarda Dini ve Sosyal Hayat”. Türkler Ansiklopedisi. Cilt 3. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
Erdem, Mustafa. Kırgız Türkleri: Antropoloji ve Sosyal Araştırmalar. Ankara: ASAM, 2000. Gibb, Hamilton Alexander Rosskeen. Orta Asyada Arap Fütuhatı. çev. M. Hakkı. İstanbul: Evkaf, 1930.
İbn Şah Abbas, Sayfiddin. Tarıhtardın Cıynagı (Macmu atut-Tavorih), çev. Kotorgondor Dosbolov
M., Sooronov O. Bişkek: Akıl, 1996. İstoriya Sadum. “pervıye kazı i muftii Kırgızstana”. Erişim: 10 Mart 2019, http://prevention.kg/?p=1937&fbclid=IwAR3ePDwbL3KfIiFNlzu- sIumxdf2Erbr1fdLS8u3pW3X2IuX9sENRzfE6SQU.
Jusubaliyev, Ali. Kırgızların İslâmiyeti Kabulü. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, Doktora Tezi, 2007.
Kadyrov, Mederbek. Kırgızların İslam Anlayışının Tarihsel Arkaplanı ve Bazı Dini Yapılanmalar (Sov- yetlerin Çöküşüne Kadar). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dok- tora Tezi, 2016.
Kırgız Cumhuriyetinin 2014-2020 yıllar arası Dine Yönelik Devlet Siyaseti Konsepti (Bişkek, 2014). Kırgızistan Cumhurbaşkanı’nın Kararnamesi 14 Kasım 2014 Kararname No 203. Erişim: 11 Nisan 2019. http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/68293.
Kırgızistan Cumhurbaşkanı’nın Kararnamesi 7 Şubat 2014. “O Realizatsii Reşeniya Soveta Obo- ronı Kırgızskoy Respubliki O Gosudarstvennoy Politike V Religiyoznoy Sfere”. Erişim 1 Mayıs 2019, http://www.president.kg/ru/sobytiya/ukazy/1771_podpisan_ukaz_o_re- alizacii_resheniya_soveta_oboroni_kirgizskoy_respubliki_o_gosudarstvennoy_politi- ke_v_religioznoy_sfere.
Kırgızistan Cumhurbaşkanı’nın Kararnamesi 7 Şubat 2014. “O Realizatsii Reşeniya Soveta Obo- ronı Kırgızskoy Respubliki O Gosudarstvennoy Politike V Religiyoznoy Sfere”. Erişim: 1 Mayıs 2019, http://www.president.kg/ru/sobytiya/ukazy/1771_podpisan_ukaz_o_re- alizacii_resheniya_soveta_oboroni_kirgizskoy_respubliki_o_gosudarstvennoy_politi- ke_v_religioznoy_sfere.
Kırgızistan Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Din İşlerinden Sorumlu Devlet Komisyonu. Erişim: 15 Mayıs 2019 http://religion.gov.kg/ru/relgion_organization/катталган-диний- бирикмелер/ислам-багытындагы/.
Kırgızistan Cumhurbaşkanlığına bağlı Din İşlerinden Sorumlu Devlet Komisyonu. Erişim: 13 Şubat 2019 http://religion.gov.kg/ru/relgion_organization/катталган-диний- бирикмелер/христиан-багытындагы/.
Kırgızistan Müslümanları Dini İdaresi Başkanlığı. “Birdiktüü programma”. Erişim: 15 Mayıs 2019, https://muftiyat.kg/birdiktuu-programma/.
Kırgızistan Müslümanları Dini İdaresi Başkanlığı. Erişim: 26 Mart 2019, https://muftiyat.kg/ муфтияттын-тарыхы/.
Kozukulov, Timur. “Günümüz Kırgızlarda Din Anlayışı Ve Fenomenleri”. Uluslararası Sempoz- yum Türk Dünyasında Din Anlayışları Bildiri Kitabı. ed. Mehmet Saffet Sarıkaya, Nejdet Durak. 127-137. Isparta: SDÜ, 2010.
Kozukulov, Timur. “Hükümet Dışı Bir Organizasyon Olarak Müftülük ve Karşılaştığı Sorunlar”. Türk Dünyası Sivil Toplum Kuruluşlar Zirvesi Bildiriler Kitabı. ed. Kemal Şenocak, Ulvi Saran, Yusuf Pustu. 603-609. Eskişehir: Kamu Araştırmalar Vakfı Yayınları, 2014.
Kozukulov, Timur. “Kırgız Toplumunda Dini Cemaatler Sorunu – Tebliğ (Davet) Cemaati Öze- linde”. I. Uluslararası İnsan ve Toplum Kongresi Kongre Kitabı. ed. Gonca Bayraktar Dur- gun – Tuğrul Korkmaz. 637-643. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2017.
Kozukulov, Timur. “Kırgızistan’da Devletin Din Siyaseti”. Akademik Hassasiyetler 4/7 (Haziran 2017), 85-104.
Kozukulov, Timur. “Kırgızistan’da Din Eğitimine Yönelik Devlet Politikası ve Yaptırımlar”. 2. Uluslararası Ahmed-i Hanî Sempozyumu “İslam Düşüncesinde İnsan Bildiri Kitabı. ed. Ab- dulcebbar Kavak. 711-722. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, 2018.
Kozukulov, Timur. “Kırgızistan’da Dini Kurumsallaşma ve Toplum”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/1 (Mayıs 2015), 177-209.
Kozukulov, Timur. “Kırgızistan-İslam Merkezli-Değerlendirme”. Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi: İslam Dünyası Özel Sayısı. 2/96. (Ankara 2017), 424-437.
Kozukulov, Timur. “Osnovnıye Printsipı Vzaimootnoşeniya Religii İ Gosudarstva V Kırgızsta- ne”. Molodoy Uçenıy 10/114 (2016), 1129-1132.
Kozukulov, Timur. “Tarihi Süreçte Orta Asya ve Kırgızistan’da Din Siyaseti ve Eğitimi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sayı 24 (Aralık 2005), 167-182.
Kozukulov, Timur. Problemı Borbı S Religioznım Ekstremizmom V Ferganskoy Doline Na Postsovet- skom Prostranstve V Usloviyah Globalitzatsii. Berlin: LAP Lambert Academic Publishing, 2012.
Köylü, Mustafa vd. “Kırgızistan’daki Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlikleri Ve Sorunları”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/4 (2019), 3101-3125.
Maltabarov, Bakyt. Religiya İ Sotsialno-Politiçeskiye Protsessı v Kırgızstane. Bişkek, 2002.
Mamayusupov, Omurzak. “Religiyoznaya Situatsiya v Kırgızskoy Respubliki”. Orta Asyada İslam Uluslararası Sempoyum Bildiri Kitabı. ed. Bektemir Murzaibraimov. Oş: Oş Devlet Üni- versitesi, 2004. 31-37.
Manaz, Abdullah. Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İslamcılık. Ankara: Ayraç Yayınevi, 2005. Murat Laumullin. “Skolko veruyuşih v Kırgızstane”. Erişim: 24 Eylül 2012, http://russian.carne- gieendowment.org.
Murzaraimov, Bakıt & Köylü, Mustafa. “Bağımsızlık Sonrası Kırgızistan’da Yaygın Din Eğitimi Faaliyetleri ve Camiler”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019), 193-211. Myrzabaev, Mametbek. Kırgızistan’da Din Devlet İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bi- limler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
Pay, Salih. Kırgızistan’da İslam Bir Diriliş Ve Bir Varoluş Mücadelesi. İstanbul: Emin Yayınları, 2015.
Sıdıkov, Osmon. Tarıh Kırgız Şadmaniya: Kırgız Sancırası. Kırgızstan: Frunze, 1990.
Soltonoev, Baytur. Kırgız Tarıhı. Bişkek: Arhi innovatsiyalık borboru, 2003. Tabışalieva, Anara. Vera v Turkestane: Oçerk İstorii Religiy V Sredney Azii İ Kazahstane. Bişkek: “Az- Mak”, 1999.
Uyanık, Mevlüt & Acımamatov, Zaylabidin. “Selefî ve Felsefî Üslup: Teori ve Pratik Uyumsuzlu- ğu”. Tarihte Ve Günümüzde Selefîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı Bildiri Kitabı. ed. Ahmet Kavas. 357-410. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
Talgarbek Sarıbagışev. “Salafizm V Kırgızistane – Put K Radikalizatsii”. Erişim: 2 Nisan 2019. http://www.ca-portal.ru/article:9986. Yazıcı, Nesimi. İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara: TDV, 2. Baskı, 2002