Şia’da Hulûl Anlayışının Etkileri

“Şîa’da Hulûl Anlayışının Etkisi” adını taşıyan bu makalede, hulûl inancının Şiî fırkaları nasıl etkilediği belirlenmeye çalışılmıştır. Şîa; adı, zuhuru, kolları ve fikirleri hakkında çok tartışmaların yapıldığı, karmaşık yapıya sahip bir mezheptir. Bu sebeple araştırmanın etimolojik tahlil kısmında Şîa’nın sözlük ve terim anlamları belirlenmiştir. Şîa’nın kolları başlığı altında, İslam âlimlerinin, mezhebin alt gruplarıyla ilgili yaptığı tasnifler incelenirken özellikle hulûl inancına sahip fırkaların mezhep içerisindeki yerlerinin belirlenmesine önem verilmiştir. Kelam âlimlerinin, Zeydiyye, İmâmiyye ve Gâliyye olarak belirledikleri Şîa’nın ana kolları hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Şîa konusunda çok kullanılan Râfizîlik terimine de açıklık getirildikten sonra Şiî inancının etkilendiği temel görüşlerin kaynakları üzerinde durulmuştur. Şiâ ve hulûl başlığı altında ise Şiî fırkaların bu anlayıştan etkilenen görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. İslam inancını derinden etkileyen akımların ortaya çıkarılmasına katkıda bulunmayı amaçlayan böyle bir araştırmanın Kelam ilminde önemli bir boşluğu dolduracağı ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Şîa, Şiî, Hulûl, Râfiza, Kelam.

The Effects of the Idea of Incarnation (al-Hulul) in Shiah

The idea of incarnation (al-hulul) which is a repudiative trend in the Shiah sects is examined in ?this article. Shiah tradition has a complex structure, which there are so many discussions have been made on its name, foundation, branches and thoughts. For this reason in the etymological analysis part of the article, “Shiah”s lexical and technical meanings are examined. Under the title ?of Shiah’s Branches; while citing the ideas belonging to Islamic scholars about the sects’ subgroups, the stress is made on the sects that have the idea of incarnation and their places in Shiah. A short information has been given on Zaidiyyah, Imamiyyah, Galiyyah which are determined as ?three main branches of Shiah by Kalam scholars. After bringing light on the term of Rafidi which is used generally in the works written on Shiah, sources of the main thoughts which affect Shia are scrutinized. Moreover in the part of Shiah and incarnation (al-hulul), it is aimed to determine Shiah sects’ thoughts which are affected by this view. It is hoped that by this work which aims to find out repudiative trends which affect Islamic faith deeply, the important gap will be completed ?in the area of Kalam.

Keywords:

Shiah, Shiite, hulul, Rafida, Kalam.,

PDF

___

Abdullah el-Emîn, Dırâsât fi’l-fark ve’l-mezâhib’il-kadîme ve’l- muâsıra, Dârü’l-Hakikiyye, Beyrut 1991.
Ahmed Emin, Duha’l-İslam, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, Beyrut, ts.
------, Fecru’l-İslam, Mektebetü'n-Nehdati'l-Mısriyye, Kahire 1964.
Bağdâdî, Ebu Mansûr Abdulkaahir b. Tahir b. Muhammed, el-Fark beyne’l-fırâk ve beyânü’l-fırkati’n- nâciyeti minhüm, tahk.: Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1995.
Bulut, Halil İbrahim, Şeyh Müfîd ve Şia’da Usûlî Farklıllaşma Süreci, İzmir 2005, s. 220-329.
Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, et-Ta’rîfât, Mektebetü Lübnan, Beyrut 1985.
Demirci, Kürşat, “Hulûl”, DİA, TDV, İstanbul, 1998, c. XVII, s. 340-341.
Doğan, İsa, “Zeyd b. Ali ve Kelamî Görüşleri”, Ondokuz Mayıs Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun, 1993, sayı: 7, s.137-153;
------, “Zeydiyye Mezhebi”, Ondokuz Mayıs Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun, 1993, sayı: 3, ss. 83- 107.
Ebu Cafer et-Tûsî, Telhîsü’ş-Şâfî, Danışgah-ıTahran, Kûm 1394.
Ebu Zehra, Muhammed, İslam’da Siyasî, İtikadî ve Fıkhî, Mezhepler Tarihi, çev.: Sıbgatullah Kaya, Şura Yayınları, İstanbul 1996.
Ebu’l-Bekâ, Eyyüb b. Mûsâ el-Hüseynî, el-Külliyât mu’cemü fî’l-mustalahâti furûgu’l-lugaviyye, tahk.: Muhammed el-Mısrî vd., Messesetü’r-Rısale, Beyrut 1998.
Ecer, Ahmet Vehbi, “Şîa ve Doğuşu”, Eerciyes Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri 1983, sayı: 1, s. 136-141.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmâîl, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn, tahk.: Muhammed Muh- yiddîn Abdülhamîd, Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, Kahire 1950.
Ezherî, Ebu Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbü’l-luga, tahk.: Abdülhalîm en-Neccâr, ed-Dârü’l- Mısriyye, Mısır 1964.
Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed, Kitâbü’l-ayn mürettiben alâ hurûfi’l-mu’cem, tahk.: Abdülhamîd Henrâvî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
Hayyât, Ebu’l-Hüseyin Abdurrahim b. Muhammed, el-İntisâr ve’r-reddi alâ ibni’r-Râvendî el-mülhîd, tahk.: Dr. Nayberc, Mektebetü Dârü’l-Arabiyye, Beyrut 1993.
İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed, Mu’cemü Mekâyîsi’l-Luga, tahk.: Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Dârü’l-Fikr, Mısır 1979.
İbn Haldun, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, çev.: Zakir Kadirî Ugan, MEB, İstanbul 1954.
İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ, ve’n-nihal, tahk.: Muhammed İbrahim Nasr/Abdurrahman Umeyra, Dârü’l-Ceyl, Beyrut 1996.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, tahk.: Abdullah Ali el-Kebîr vd., Dârü’l-Meârif, Kahire, ts.
İbn Teymiyye, Ebû'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b.Abdülhalim, Mecmuu Fetava, neşr.: Abdurrah- man Muhammed b. Kâsım, Mektebetü’l-Maârif, Rabat ts.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed, el-Lübâb fi tehzîbi’l-ensâb, Dâru Sâdır, Beyrut ts.
İbnü’n-Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebi Ya’kub İshâk, el-Fihrist, tahk.: Rıza Teceddüt, Mües- sese-i İntişarat,Tahran ts.
İhsan İlahî Zâhir, eş-Şîa ve’t-teşeyyu fırak ve tarih, İdâretü Tercümani’s-Sünne, Lahor 1995.
İrfan Abdulhamid, Dirâsât fi’l-fırak ve’l-akâid, Dâru’t-Terbiye, Bağdat 1967.
İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer el-İmâmü’l-Kebîr, et-Tebsîr fi'd-dîn ve temyîzü'l-fırkati'n-nâciyeti ani'l- fırakı’l-hêlikîn, tahk.: Kemal Yûsuf el-Hût, Âlimü’l-Kütüb, Beyrut 1983.
İzmirli, İsmail Hakkı, Muhassalu’l-kelâm ve’l-hikme, Evkâfı İslamiyye Matbaası, İstanbul 1335.
J. H. Kramers, “Râfizîler”, İA, MEB, İstanbul 1964, c. IX, s. 593..
Kazanç, Fethi Kerim, “Klasik Kelâmî Tartışmaların Doğuşu ve Gelişimine Etki Eden Faktörler”, Ondokuz Mayıs Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, [Prof. Dr. Ahmet Turan'ın Meslekte 40. Yılını Dol- durması Anısına Armağan], 2007, sayı: 24-25, ss. 177-226
Kutluay, Yaşar, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Ankara Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1965.
Kutluay, Yaşar, İslamiyet’te İtikadi Mezheplerin Doğuşu, Balkanoğlu Matbaacılık, Ankara 1950.
Küleynî, Ebu Cafer Muhammed b. Yakub, el-Usûl mine’l-Kâfi, tahk.: Ali Ekber el-Gaffârî, Daru Saâb, Beyrut, 1401.
Muhammed Mâlullah, Mevkıfu’ş-Şîa min ehl-i sünne, Mektebetü İbn Teymiyye, yy., 1409.
Nevbahtî, Hasan b. Musa/Kummî, Sa’d b. Abdullah, Fıraku’ş-Şîa’, tahk.: Abdulmunim el-Hıfnî, Dâru’r-Reşâd, Kahire 1992.
Öz, Mustafa, “Râfizîler”, DİA, TDV, İstanbul, 2007, c. XXXIV, s. 396-397.
-----, “Şîa”, DİA, TDV, İstanbul 2010, c. XXXIX, s. 111.
Öztürk, Resul, Kâsım er-Ressî ve Zeydiyye Kelamı, Ahenk Yayınları, Van 2008.
Philip K. Hitti, Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev.: Salih Tuğ, Boğaziçi Yay., İstanbul 1980.
R. Strothmann, “Şî’a”, İA, MEB, İstanbul 1979; c. XI, s. 503.
Râgıb İsfehânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, tahk.: Muham- med Seyyid Keylânî, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut, ts.
Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-nihal, tahk.: Ahmed Fehmî Muhammed, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1992.
Şeyh Müfid, Muhammed b. Numan, Evâilü’l-makâlât fi’l-mezâhibi’l-muhtarat, Danışgah-ı Tahran, Kum 1409.
Tehânevî, Allâme Muhammed Ali, Mevsûatü keşşâfi ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm, tahk.: Ali Dahrûc vd., Mektebetü Lübnan, Beyrut 1996.
Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmi Giriş, Damla Yayınevi, İstanbul 1991.
Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev.: Ethem Ruhi Fığlalı, Umran Yay. Ankara1981.
Yavuz, Yusuf Şevki, “İslam Düşüncesinde Hulûl”, DİA, TDV, İstanbul 1998, c. XVII, s. 341-342.
Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ, Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs, tahk.: Abdülalîm et-Tahâvî, Matbaatü Hükümeti’l-Kuveyt, Kuveyt 1984.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b.Ömer, Esâsü’l-belâga, tahk.: Muhammed Bâsil Uyûnussûd, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyyer, Beyrut 1998.