Kutsal Değerlerin Siyasete Alet Edilmesi Bağlamında Abdullah b. Ali İsyanı
Abdullah b. Ali, Abbâsî devletinin kuruluşu aşamasında yararlılıklar göstermiş; özellikle son Emevî halifesi Mervân b. Muhammed’i Zap savaşında mağlup etmesi ve Emevî ailesinin bertaraf edilmesi sürecindeki faaliyetleri ile dikkatleri üzerine çekmiştir. İşindeki başarısından dolayı Şam valiliği ile taltif edilmiş ve bu süreçte Abbâsî devletinin ilk halifesi Ebü’l-Abbâs’tan veliahtlık sözü almıştır. Ancak bu söz tutulmayıp Ebû Ca’fer el-Mansûr ikinci halife olarak öne çıkınca, hilafetin kendi hakkı olduğu gerekçesiyle isyan etmiştir. Başarısızlıkla sonuçlanan isyandan sonraki süreçte ise teslim olması için kendisine emân verilmiştir. Makalede Abdullah b. Ali’nin isyan süreci işlendikten sonra, Ebû Ca’fer el-Mansûr’un ona verdiği emân mektubu ele alınacaktır. Bu mektubun nasıl kaleme alındığı ve metnin sonraki dönemlere ne şekilde aktarıldığı araştırılacak; metinde hangi kutsal değerlerin işlendiği, siyasî emellere ulaşmak için bunların nasıl kullanıldığı, verilen siyasî kararlarda bu değerlerin ne derecede göz önünde bulundurulduğu ve bunlara ne ölçüde itibar edildiği sorularına yanıt aranacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Din, Siyaset, İslâm Tarihi, Abbâsiler, Mansûr.
Abdullah b. Ali’s rebellion in the context of the sacred values to be a tool in politics
Abdullah b. Ali had benefited on creation of the Abbasid state especially has attracted attention on him to defeat the last Umayyad caliph Marwan b. Muhammad in the battle of Zap and by his activities in the process of elimination the Umayyad house. Due to the success of the job was rewarded with the governorship of Damascus and in this process received pledges of hereditary from Abu’l-Abbas, the first caliph of the Abbasid state. But when, Abu Jafar al-Mansur emerged as the second caliph he started the revolt on the grounds thought the caliphate was his right. Assurance was given to him after the rebellion, resulting in failure to surrender. After studying process of the revolt of Abdullah b. Ali, the letter, given him by Abu Jafar al-Mansur, will be dealt with. How the letter was created and how it was transferred to subsequent generations in the following years; which sacred values were processed in the text; how they were used to achieve political aspirations; to what extent these values were considered in the political decisions and what was their dignity? The questions will be answered in the article.
Keywords:
Religion, Politics, History of Islam, the Abbasid, Mansur.,
___
- Belâzurî, Ahmed b. Yahya (279/892), Kitâbu Cümel min Ensâbi’l-Eşrâf, 1-13, tahk.: Suheyl Zekkâr ve Riyâz Ziriklî, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1996.
- Bozkurt, Nahide, “Mansûr”, DİA, İstanbul 2003, c. 28, ss. 5-6.
- Cehşiyarî, Muhammed b. Abdûs (331/942), Kitâbü’l-Vüzerâ ve’l-Küttâb, tahk.: A. İsmail es-Savî, Matbaatu Abdülhamid Ahmed Hanefî, Mısır 1938.
- Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd (282/895), el-Ahbârü’t-Tivâl, tahk.: A. Amir, Vezâretü’s- Sekâfe, İskenderiye 1959.
- Durmuş, İsmail, “İbnü’l-Mukaffa”, DİA, İstanbul 2000, c. 21, ss.130-134.
- Demirci, Mustafa, “Emevîlerden Abbâsîlere Geçiş Sürecinin Bir Tanığı: Abdullah İbnü’l-Mukaffâ ve Risâletü’s-Sahâbesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir 2005, sayı: 21, ss. 117-148.
- Ezdî, Ebu Zekeriya Yezid b. Muhammed (334/945), Târîhu’l-Mevsil, tahk.: Ali Habibe, Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, Kahire 1967.
- Fığlalı, Ethem Ruhî, “Abdullah b. Ali”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1988, c. 1, s. 81-83.
- Halîfe b. Hayyât el-Asferî (240/854), Târîhu Halîfe Bin Hayyât, tahk.: E. Ziya el-Umerî, Dâru Taybe, 2. bs., Riyad 1985.
- İbn A’sem, Ebû Muhammed Ahmed el-Kûfî (314/926), el-Fütûh, 1-8 (1-4), tahk.: Ali Şirî, Dârü’l- Edvâ, Beyrut 1991.
- İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan (571/1175), Târîhu Medîneti Dimeşk, 1-80, tahk.: Ömer el- Amrâvî, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1997.
- İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsuddîn b. Ahmed (681/1282), Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z- Zemân, 1-8, tahk.: İhsân Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut 1994.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer (774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, 1-21, tahk.: A. A. et-Türkî, Dâru Hicr, İmbabe 1997.
- İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), el-İmâme ve’s-Siyâse, 1-2, tahk.: Ali Şirî, Dârü’l-Edvâ, Beyrut 1990.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (597/1200), el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem, 1-19, tahk.: Muhammed Abdülkadir Ata ve Mustafa Abdülkadir Ata, Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1992.
- İbnü’l-Esîr, Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed (630/1232), el-Kâmil fi’t-Târîh, 1-11, tahk.: Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987.
- İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. İshak (386/996), el-Fihrist, tahk.: Rıza-Teceddüd, Tahran 1971.
- İbnü’t-Tıktakâ, Muhammed b. Ali (709/1309), el-Fahrî fi’l-Âdâbi’s-Sultâniye ve’d-Düveli’l-İslâmiye, Dâru Sâdır, Beyrut ts.
- Kummî/Nevbahtî, Ebû Halef Sa’d b. Abdillah el-Eş’ârî (301/913) / Ebû Muhammed Hasan b. Musa (300/912), Şiî Fırkalar (Kitâbü’l-Makâlât ve’l-Fırak/Fıraku’ş-Şiâ), çev.: Hasan Onat, vd., Ankara Okulu yay., Ankara 2004.
- Lassner, Jacob, “Did the Caliph Abu Ja’fer al-Mansur Murder his Uncle Abdullah b. Ali and Other Problems with in the Ruling House of the Abbasids”, Studies in Memory of Gaston Wiet, edit.: M. Rosen-Ayalon, The Hebrew U. M. Press, Jerusalem 1977, ss. 69-99.
- -------, The Shaping of Abbasid Rule, Princeton University Press, New Jersey 1980.
- Makdisî, Mutahhar b. Tahir (355/966), Kitâbü’l-Bed’ ve’t-Târîh, 1-6, tahk.: M.CL. Huart, Paris 1899.
- Marsham, A. - Robinson, C. F., “The safe-conduct for the Abbasid ‘Abd Allāh b. ‘Alī (d. 764). Bulle- tin of the School of Oriental and African Studies, London 2007, c. 70, sayı: 2, ss. 247-281.
- Merzübanî, Ebû Ubeydullah Muhammed b. İmran (384/994), Nuru’l-Kabes el-Muhtasar mine’l- Muktebes, ihtisar: Ebü’l-Mehasin Yusuf b. Ahmed el-Yağmurî (673/1274), tahk.: Rurdolf Sell- heim, Wiesbaden 1964.
- Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin (346/957), Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher, 1-2, Dârü’l-Kitâbi’l-Alemî, 2. bs., Beyrut 1990.
- Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed (421/1030), Tecâribu’l-Ümem, 1-7, tahk.: S. K. Hasan, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
- Safedî, Selahuddin Halil b. Aybek (764/1363), el-Vâfî bi’l-Vefeyât, 1-29, tahk.: Ahmed el-Arnavut – Türkî Mustafa, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 2000.
- Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/922), Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, 1-11, tahk.: Muham- med Ebü’l-Fadl İbrahim, Dârü’l-Meârif, 2. bs., Kahire 1969.
- Veşemî, Salih Süleyman, Ebû Müslim el-Horasanî, Menşuratü’n-Nâdî, Beride 1400.
- Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer (284/897), Târîhu’l-Ya’kûbî, 1-3, tahk.: M. T. Houtsma, Mat- baatu Brill, Leiden 1883.
- Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed (748/1374), Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, 1-25, tahk.: Ş. el- Arnavûd, vd., Müessesetü’r-Risâle, 2. bs., Beyrut 1982.
- -------, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhir ve’l-A’lâm, tahk.: Ö. A. Tedmûrî, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1993.
- Zettersteen, K.V., “Abdullah b. Ali” İA, c. 1, ss. 30-31.
- -------, “Mansur” İA, c. 7, ss. 295-296.
- Zorlu, Cem, Abbâsilere Yönelik Dinî ve Siyasî İsyanlar, Ankara Okulu Yay., Ankara 2001.
- -------, “Abbâsî Devleti’ne Karşı İlk Silahlı Hareketler”, Marife, Konya 2001, yıl: 1, sayı: 1, ss. 95-127.
- Zübeyrî, Ebû Abdillah Mus’ab b. Abdillah (236/850), Kitâbu Nesebi Kureyş, tahk.: E. Levi Provençal, Dârü’l-Meârif, 3. bs., Kahire 1982.
- ISSN: 2757-6957
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2020
- Yayıncı: Hitit Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Rudolf Bultmann’ın Teolojisini Çözmek - Belirsizlikler ve Kökenler -
Hayat Kaynağı Kur’ân-ı Kerim Tefsiri
Kutsal Değerlerin Siyasete Alet Edilmesi Bağlamında Abdullah b. Ali İsyanı
Condercet'nin Dini Gelişim Sürecini Tahlili